Azaroko hiru goizetan bildu ginen ikastetxeetako Bigarren Hezkuntzako euskara irakasleak, Ttakun Euskara Elkarteko, Euskara Zerbitzuko eta Berritzeguneko ordezkariak, Andoni Egaña eta lerro hauek idazten dituena, ahozkotasunaz eta gazteen behar komunikatiboez eta jarrerez hitz egiteko.
Iñaki Arruti, Lasarte-Oriako Euskara Zerbitzuburuaren sarrerak garbi azaldu zuen ikastaroa antolatzeko arrazoi nagusia: «Lasarte-Oriako gazte gehienek euskaraz ikasten dute, baina gehienek ez dute euskara erabili ohi. Gaitasuna ere mugatua dute askok eta ez dira gutxi jarrera axolagabea dutenak eta kontrakoa ere bai hainbatek. Horregatik da garrantzitsua elkarrekin hausnarketa bideratzea, kezkak konpartitzea, eta aurrera begira, bidera daitezkeen ekimen posibleak elkarrekin arakatzea».
Oso ikasle tipologia desberdinak
Ikastaroan bildutako irakasleek hainbat datu eta hausnarketa mahairatu zuten. Horien artean, deigarrienak eta beste herri batzuetako esperientziekin alderatzeko interesgarrienak aipatuko ditugu.
Hasteko eta ezagupenari dagokionez, ikastetxeen eta, kasu batzuetan, baita gelen artean ere, dauden desberdintasun handiak nabarmendu behar dira. Bileretara etorritako Bigarren Hezkuntzako 8 irakasleetatik 3k aitortu zuten, beren ikasleen artean gehienak jatorriz erdaldunak direla eta euskaraz zailtasunez mintzatzen direla. Aitzitik, beste 3k zioten beren ikasle gehienek euskaraz ongi dakitela eta hitz egiteko joera dutela. Gutxiengoa da ordea, maila formalean nahiz kolokialean euskara ongi menderatzen duena; irakasle bakarrak zituen ikasle gehienak tipologia honetan. Gehiago dira euskaraz jakin eta erdarara jotzen dutenak.
Lasarte-Oriako irakasle hauen iritziz, ikasle gehienek, edo ez dakite ondo, edo erabilera formaletan ongi moldatu arren, kolokialean hutsune handiak dituzte.
Ikasleak mutu
Bigarren Hezkuntzan ikasleak mutu hezten dira. Horregatik, inork gutxik jarri zuen zalantzan, hitz egiteko zailtasunei aurre egiteko modurik egokiena ahozkotasuna lantzea denik. Baina hori baieztatu bezain laster, irakasleek teoriatik praktikarako jauzia emateko dituzten zailtasunak nabarmendu zituzten, eta ahozkotasunaren plan osoa landu eta materiala sortu beharra lehenetsi.
Bertaratutako irakasle guztiek adierazi zuten, aldez edo moldez, ahozko frogak egin eta baloratzen dituztela, sistematikoki ez izan arren. Ahozkotasunean sakondu eta adierazkortasunari garrantzia ematekotan, irakasle gehienen ustez, ezinbestekoa litzateke programazioan tarte batzuk sartzea ahozko adierazkortasuna lantzeko, helburuak, eta abar mailakatzea, eta balorazio sistema irizpide argiez adostea, ikasleei helburuak zeintzuk diren jakinaraziz.
Jarrerak nola landu
Jarrerak lantzeko testuliburuek betetzen duten egitekoaren inguruan, berriz, oso iritzi kontrajarriak azaldu ziren -seguruenik, bakoitzak darabiltzan testuliburuen araberakoak-. Nolanahi ere, gehiago izan ziren, testuliburuak ez direla ez egokiak ez motibagarriak defendatzen zutenak, tresna egokiak zirela ziotenak baino, motibazioak eta hausnarketa soziolinguistikoa ez baitira apenas jorratzen testuliburuotan. Horregatik erdiek baino gehiagok, testuliburuek dakartena lantzeaz gain, gai hauek osatu egiten dituztela aitortu zuten.
Garbi geratu zen baita ere, ikasleen artean aldeko jarrera nagusi zela, nahiz eta horien artean gehiago izan erdararako joera dutenak euskaraz aritzen direnak baino. Bestalde, esanguratsua da jarrera epelean edo aurkakoan daudenen kopurua. Bi irakasleren ustez, jarrera horietan dago beren ikasleen erdia edo gehiago, eta beste biren ustez, beren ikasleen %35 inguru.
Ikasleen kontrako jarrera edo jarrera epela eragiten duten faktoreen artean, honako hauek nabarmendu zituzten irakasleek: familia (lehen) hizkuntza, euskaraz hitz egiteko erraztasuna, gizartearen ohiturak (giroa, ereduak), beharrik eza, prestigio falta eta euskararen irudi soziala.
Eta aspektu horiekin batera, baita ideologikoagoak ere; gaur egun euskaldun izatea zer den ez dagoela garbi, euskara abertzaletasunarekin identifikatzen dela, eta identitateak markatzen duela neurri handian euskararen erabilera. Errebeldia ere aipatu zen; errebeldia euskararekiko eta autoritatearekiko.
Lasarte-Orian, jarrerak eta motibazioa hobetze aldera berariaz jorratu diren modulu eta programa berezien balorazio positiboa egin zuten irakasle guztiek, baina eduki horiek guztiak ohiko programazioaren barnean txertatu behar zirela adierazi zuten.
Datu objektibo eta subjektibo horiek azaldu ondoren, beraz, garbi geratu zen, euskalduntze prozesuak aurrerapen nabarmenak egin baditu ere, nabarmenak direla ere, ageri diren hutsuneak. Gaur egun erabiltzen diren testuliburuak, oro har, ez dira oso erabilgarriak hutsune horiek betetzeko eta irakasleak beren kasa moldatzen dira.
Horiek horrela, hausnarketa egunok, aspektu horiek lantzeko abian jarri beharreko lan-prozeduraren hasiera besterik ez direla izan sinestuta bukatu genituen gehienok.
Xabier Bengoetxea, Lasarte-Oriako Berritzeguneko Hizkuntza Normalkuntzarako teknikaria: "Idatziaren tradizioak inertzia handia du"
Ahozkotasuna eta euskararekiko jarrerak Bigarren Hezkuntzan nola lantzen diren aztertu duzue. Zein helbururekin?
Lehen helburua, euskara irakasten duten irakasleen artean dituzten kezkak, zalantzak eta hizkuntza irakasteko erak konpartitzea izan da. Irakasleek sarritan dute hizpide ikasleek dituzten hutsuneak, batik bat ahozko diskurtsoak eratzerakoan, eta horrekin batera euskara erabiltzeko orduan dituzten joerak eta jarrerak. Eguneroko lanean bi alderdi horiek landu beharra azpimarratu izan da han eta hemen eta irakasle gehienak horrekin ados dira. Jakinagatik eskolako klaseak ez direla eragile bakarrak ahozko mintzajarduna aberasteko eta euskararekiko jarrera egokiak lantzeko, argi dago zeregin garrantzitsua duela. Hori horrela, egunero ikasleekin egiten den lanak eta erabiltzen diren materialak, testuliburuak batik bat, izan ditugu hausnarketagai. Hausnarketa horren bidez, egon daitezkeen lan-moldeak, sumatzen diren hutsuneak eta modu egokiagoan lantzeko egon daitezkeen bideak arakatzea izan dugu jomuga.
Zuk zeuk testuliburuak aztertu dituzu. Zer ondoriotara iritsi zara?
Batetik, aldeak daude testuliburuen artean. Batzuek leku eta garrantzia handiagoa ematen diete ahozko ariketen proposamenei eta hausnarketa soziolinguistikoari. Zenbait kasutan hutsala da eskaintzen den aukera. Beste zenbaitetan aldiz, euskararen egoeraz eta egoera horren zergatia aztertzeko eta hausnarketa egiteko proposamen dezente aurki genitzake. Bestetik, irakasle bakoitzak testuliburuarekin egiten duen erabilpena dago. Proposamen bera irakasle batek oso azaletik eta azkar pasa lezake, eta beste batek, hausnarketa sakona bideratzeko abiapuntutzat hartu.
Dena den, oraindik ere testuliburuetan nahiko tarte txikia eskaintzen zaio hizkuntzen estatusari buruzko hausnarketari. Gurea bezalako egoeran ezinbestekoa litzatekeena bestalde, ikasle askoren jarrerak interpretatu eta landu nahi izanez gero. Iñaki Martinez de Luna irakasleak dioen bezala: «Hizkuntza gutxituko hiztunak izanik, larria da eskola curriculumean soziolinguistika ez egotea» (Hik Hasi 89).
Ahozkoari dagokionean, testuliburuek proposamen gutxi egiten dute oro har. Idatziaren tradizioak inertzia handia du eta ariketa-proposamenetan idatziek dute ia erabateko nagusitasuna.
Nolako koordinazio maila duzue Euskara Zerbitzuarekin?
Koordinazioa ia erabatekoa da. Urte osoko egitasmoa zehaztua dago eta hileroko bileren bidez egiten zaio jarraipena. Bakoitzaren egitasmoen eta programen berri badugu eta kezkak eta lan-ildo berri posibleak konpartitzeko foroa ere bai.
Irakasleen erantzunetan zer da gehien nabarmenduko zenukeena?
Hipotesi gisa genituen kezkekin bat etortzea. Hau da, ahozkoari leku gehiago eta bereziagoa eman behar zaiola eta, bestetik, ezinbesteko dela hausnarketa soziolinguistikoa bideratzea ikasleen jarreretan eragiteko.
