Euskalduna, definizioz, euskaraz dakiena da. Ez dakit egungo egunean zenbat garen euskaldunok. Gero eta gehiago. Ikastetxeetan gazte anitzek ikasten dute euskaraz. Euskaldun bihurtzen dira, kanpotik etorri badira ere. Gero euskaraz egiten ote duten, hori beste kontu bat da.

Euskaltzalea euskalduna baino askoz gehiago da. Euskaraz jakiteaz gainera, euskaltzaleak euskara maite du eta ahal duen neurrian euskararen alde lan egiten du. Euskarak oraindik ere bizirik irauten badu, euskaltzaleei eskerrak irauten du.

Euskaltzaleak euskal kontzientzia dauka. Euskaldun hutsa, euskaraz jakin arren, maiz ez da euskaragatik arduratzen. Euskal giroan euskaraz egingo du. "Norat haize, harat aise". Eta haizea Euskal Herrian gehienetan erdararen alde dagoenez gero, bera gustura bizi da erdaraz egiten.

Egungo egunean euskarak duen problemarik latzena hauxe da. Askok euskaraz jakin arren, erdaraz egiten dutela. Hots, euskaldunak dira; euskaltzaleak ez. Ez dute euskal kontzientziarik.

Euskal Herriko euskaldun guztiak euskaltzaleak balira, euskara egoera askoz hobean legoke. Baztertua dagoen tokietan agertuko litzateke.

Nola eman euskal kontzientzia? Hementxe dago koska.

Lanik handiena ikastetxeetan egin behar da. Euskaraz irakatsi ez ezik, ikastetxeetan euskara erabiltzeko motiboak ere eman behar zaizkie gazteei. Ni neu lan horretan ibilia naiz zenbait ikastetxetan hitzaldiak eginez. Baina lan nagusia bertoko irakasleek eta andereñoek egin behar dute egunero-egunero. Eta aurreneko urratsa beraiek beti euskaraz egitea da. Beraiek izan behar dute euskal kontzientzia. Ez daukanak ezin eman.

Gertatu izan da ikastolan bertan maisuak eta andereñoak elkarrekin erdaraz egitea. Nola egingo dute ikasleek euskaraz beren irakasleak erdaraz mintzatzen ikusten badituzte? Etxeetan ere gertatu izan da, euskaraz dakiten gurasoek haurrei euskaraz egiteko esan eta beraiek elkarrekin erdaraz jardutea.

Bestela Deustu Unibertsitatean, 35 urtean, Soziologian, Komertzialean eta Historian, neure ikasleen artean kontzientzia hori itsasten saiatu naiz. Eta gero Euskal Filologia sortu genuenean, euskal filologoekin gauza bera. Egiazko euskaldunak toki guztietan erabili behar duela euskara.

Euskaraz egiten duenak bi gauza erakusten dituela. Nortasuna duela eta kultura duela. Nortasuna du giroaren kontra ari delako eta kultura du erdaraz gainera euskaraz ere badakielako. Ezin liteke, ordea, lan guztia ikastetxeetara mugatu. Euskal Herri osora hedatu behar da euskal kontzientzia. Nork bere arloan guztiok egin dezakegu ahalegintxo bat.

Badago talde bat, baina, kontu honetan lan bikaina egiten ari dena. Maiz nekeak eta erasoak jasanez: Euskal Herrian Euskaraz. Talde hori zinez saiatzen da lelo hori zabaltzen: Euskal Herrian euskaraz egin behar dugula. Zazpi probintzietan ari da lanean. Astero-astero irakur liteke non edo han talde horretakoak agertu direla, euskara defendatzeko.

Euskal Herrian Euskaraz taldeari esker, gero eta gehiagok dakite euskara Euskal Herriko lehendabiziko hizkuntza dela eta baztertuta eta zapuztuta baldin badago, alde handiz gure axolagabekeriagatik eta inguruan dugun politika zanpatzailearengatik dela.

Ibarretxeren egitasmoak politikan egin duena, hizkuntza arloan egiten du EHEek. Ibarretxeren planak porrot egin duela diote batzuek. Hauxe uka ezina, ordea: gaurko egunean toki guztietara hedatu dela plan horrek aldarrikatzen duena. Euskaldunok, geuk erabaki behar dugula etorkizuna.

Eta EHEeri esker gero eta garbiago dago horren antzeko egia. Ezin daitekeela onartu Espainiako hirugarren artikulua, euskaldunok behartu egiten gaituena gazteleraz ikastera eta euskaraz ez. Geure etxean geuk erabaki behar dugu zein hizkuntza ikasi eta zein erabili.