Sudur gorria, zapata handiak eta janzki zabalak soinean. Aurpegia margotuta eta eskularru zuriak. Mundu osoan antzerako itxura dute eta era bertsuetan eragiten digute barre. Hizkuntza ezberdinak hitz egiten dituzte, baina bakoitzak bere estiloa du, bere trikimailuak. Gurean, euskaraz, talde askok egiten dute.

Kixki, Mixki eta Kaxkamelon izenarekin jaio ziren euskaraz egiten zuten lehen pailazoak. Txirri azkarra, Mirri bihurria eta Txiribiton mutua, bihurtu ziren gero. Txiribitonek ikasi du harrezkero euskaraz, baina turutaren hotsa da oraindik bere ele bakarra eszenan. Gainontzekoek, gehienek behintzat bai, euskaraz egiten dituzte euren saioak.

Talde asko dira baina ez dute konpetentzia denik uste; ume asko edo gutxi izan, bakoitzak nahikoa definitua ikusten baitu bere estiloa eta beraz, bakoitzak bereari eusten dio. Telebistan, aretoan edo plazan, guztiak ere Euskal Herrian haur eta ez hain haurren irribarrea erdietsi guran jarduten dute.

Formatu handia Txirri, Mirri eta Txiribitonek egiten dute. Larunbatero, bazkalostean 40.000 ikus-entzule izaten dituzte lagun, telebistako "Triki Traka-Triki Tron" saioan eta zinemarako film luze bat ere prestatzen ari dira. Guztion gogoan da pailazoon irudia, euskal pailazogintzaren aitzindariak baitira. Herriz herri, euskal haurrentzako euskarazko dibertsioa eskaintzea xede bakar zutela hasi ziren lanean orain jada 33 urte.

Egun ez dira herriz herri ibiltzen, beste taldeei egin diete leku. Gustu guztietarako pailazoak ditugu, kanpoko taldeak harritzeraino beste. Herrietako jaiak, eskolak edo ospakizun bereziak izaten dituzte eszenatoki eta aurrekontuaren arabera moldatu behar izaten dute ikuskizuna.

Pirritx eta Porrotx esperientzia handikoak dira herriz herrikoan. Euskal Herri osoko haurrak euskaraz eta alai heztea da euren helburua; bai gaur eta baita orain 18 urte Lasarte-Oriako plazan Olentzerori ongi etorria egiteko lehen emanaldia egin zutenean. Sona handikoak izatea lortu dute eta baita afizioa ofizio bihurtzea ere, taldekoak esklusiboki horretara dedikatzen baitira. Orain arte bidaide izan den eta aurrerantzean lagun izango duten Takolo agurturik, Pirritxek, Porrotxek eta lagunek Katxiporreta taldea osatu dute.

Lan handia hartzen dute gaiak ongi pentsatzen, gidoiak egoki idazten, diskoetarako kantu politak konposatzen eta DVDak grabatzen. Ohartuak dira dagoeneko, hainbeste haurrengana heltzeak esan nahi duenaz. Joxe Mari Agirretxek (Porrotx) gaiak kontu handiz hausnartzera eta mezua oso ongi prestatzera behartuta daudela kontatu digu, haien oihartzuna kontuan izanda.

Euskal Herriko haurrak aurrerakoiak ere izan daitezen lortu nahi dute eta horregatik elkartasuna, naturarekiko errespetua edo anaitasuna bezalako baloreak oso presente izan nahi dituzte euren ikuskizunetan.

Agirretxek dio pailazoa beti barreari lotu izan dugula eta ez dela hori bakarrik, pailazoak emozio guztiak sorrarazteko ahalmena baduela. Horretan bat dator Ramón Irizar (Montxo) eta pailazoa norberak barruan sentitzen duen zerbait dela argitu digu. Bokazioa eta mundu osoko profesionalekin harremanak izatea dira bere eskola eta baita bere taldekideena ere.

Gari, Montxo eta Joselontxo duela urte dezente hasi ziren Europako hainbat zirkutan eta beste hainbat nazioarteko topaketetan parte hartzen. Oso pailazo klasikoa egiten dute eta musika instrumentuak izaten dituzte beti lagun. Barrea eragitea dute helburu bakar eta horretarako ez diote euren publikoari adinik jartzen.

Uste berekoa da Alain Pérez de San Román (Moko), bere publikoa bitik 102 urte bitarteko pertsonek osatzen dutela onartu baitigu. Orain gutxi hunkitu egin omen zen 86 urteko andreak aspaldi loak hartua zuen umea esnatu ziotela-eta eskerrak eman zizkionean.

Alain pailazoen artean hazi dela esan daiteke. Azkona taldean ibilitakoa, gaur Kiki, Koko eta Moko taldeko kide da. Azkona taldea orain 25 urte jaio zen, Trintxerpeko (Pasaia) animazio talde bateko 10 kide Azkonara (Nafarroa) joan eta herriko haurrekin, zirkuko teknikak, gorputz espresioa eta abar lantzen hasi zirenean.

Ospetsu egin eta 1990an Eusko Jaurlaritzak Pategenik zirkua ekarri zuenean sortu zuten pailazoen taldea. Aita, ama eta bi seme euskarazko sketchak antzezten ibili ziren hilabete eta erdiz, Europako hainbat herritatik etorri ziren profesionalekin batera ikuskizun handi batean. Semeetariko bat Alain zen eta egun aitarekin eta beste Koko batekin, baina talde berean jarraitzen du.

Gizartean falta den alaitasuna pailazoek betetzen dutela uste dute eta pailazoaren egitekoa hutsune hori betetzea dela sinesten dute. Hori, eta beldurra eta lotsak gainditzen laguntzea. Alaitasuna bilatzen dute, jolasa, barrea, dantza eta kantuaren bitartez. Horretarako, parte-hartzea lantzen egiten dituzte euren ahaleginik handienak.

Potxin eta Patxin ere ikuskizun benetan interaktiboa egiten saiatzen dira. Hauena ere zirkuan oso oinarritua den pailazogintza da. Gauza sinpleekin, argi eta efektuen beharrik gabe ere jolas egin eta ongi pasa daitekeela frogatu nahi dute. Lehen guztiek ere hala egiten omen zuten eta nahikoa izaten zen, orain argi eta soinu efektuak eta medio tekniko aurreratuenak jai txikienetan ere eskatzen dituztela antzeman dute. Gainera, konturatu dira herriko jaietan aurrekontuak, haurrentzako ikuskizunetan, helduentzakoetan baino gehiago estutzen dituztela Udalek eta ez zaie bidezkoa iruditzen estima txikiagoan izatea.

Iker Galartza Poxpolo eta Mokolo tolosarren partaidea ere harritu egiten da egun eskatzen den kalitatearekin. Dioenez, saio on bat, traba teknikoek zapuztu dezakete ikusleen begietara. Alde horretatik, ikuskariek erromantizismo pixka bat ere galdu dutela irizten dio.

Poxpolo eta Mokoloren estiloa bestelakoa da, klasikoa egiten dute hauek ere baina bikotea dira. Hermanos Calatravarenarekin konparatzen dute euren saioa. Hizkuntzarekin eta hitz jokoekin asko jolasten dute. Elkarri adarra jo eta ikuskizuna osatu eta eszenatoki gainean gatazka sortzen laguntzeko erabiltzen dituzte hirugarren pertsonaiak.

Pailazoek erabiltzen dituzten gaiak betikoak direla esatekoan bat datoz gehienak. Diotenez, umea beti ume izango da eta barre egiteko prest izaten da.

Lehen aldiz pailazoak ikustera joaten direnean begiak zabal-zabal dituztela begiratzen dietela diote pailazoek. Harritu eta kasu batzuetan beldurtu ere egiten dituztela. Baina haurraren begirada zintzoa dela sentitzen dute. Badakite ez duela konpromisoz ordubete hor aurrean eserita itxarongo. Horregatik asko eskertzen dute begirada eta irribarre lotsati horren goxotasuna. Haiek erakartzeko teknikak bilatzen dituzte eta horrek lana eskatzen duela onartzen dute.

Gertukoen zaizkien gaiak eskolako egoerak deskribatzen dituztenak izaten dira eta pailazoa mundua deskubritzen ikustea ere gustatzen zaie. Esaterako, pailazoa Afrikako beltzekin giro dibertigarrietan ikustea atsegin dute eta ikastolan bi gehi bi lau direla ikasi badute, pailazoek gauza horiekin txantxak egiten dituztenean lehertzen dira barrez. Karkara zaplazteko eta erorikoek eragiten diete, batez ere bigarren aldiz pailazotara joaten direnetik, pailazoa pertsona gaiztoa ez dela ohartzen direnean eta une batetik bestera gertatuko dena susmatzen hasten direnean.

Haurren artean ez dute beraz aldaketarik sumatu, bai ordea, gurasoengan. Lehen baino interes gutxiago eta parte hartzeko gogo eza nabari dute. Gainera, euren zaplazteko, telebistako tiroek baino gehiago kezkatzeak mindu egiten ditu. Izaro Garmendia Potxin eta Patxineko kideak, esaterako, gurasorik gabe ikuskizuna hobeto moldatzea dagoela uste du; eskoletan batez ere, haurrak ez daudelako hain distraituak.

Umeak ume izango dira, baina lehen 13 urteko haurrak haiek ikustera joaten baziren, dagoeneko beste ardura edo burukomin batzuk dituztela ohartarazi dute pailazo taldeetakoek eta horrek harritu egiten ditu. Helduen munduan lehenago barneratzen ditugula ikusi dute.

Euskal Herrian ez Espainian, ez dago karrerarik, ez masterrik. Clown ikastaroak nahiko ohiko bihurtu dira, baina ez dute dudarik egiten bakoitzak bere bidea eginez ikasten duela ofizioa.

Guraso pailazoen ibilbidea gertutik jarraitu dute eta haien bideari jarraiki, ikasten hasi berriak dira, hain zuzen ere, Mikel Otaegi, Kattalin Ansorena eta Fernando Ruiz. Txirri, Mirri eta Txiribiton Junior taldea sortu dute eta apurka-apurka ari dira lekutxo bat egiten. 18-19 urterekin, gurasoek herriko plazetan utzi zuten hutsunea bete asmoz ekin diote gurasoek jotako erronkari. Xabier Otaegik (Txirri) gurasoen ibilbideari esker marka bat sortzea lortu dutela aitortu digu, markak berak eskatzen zuela produktu berri hau eta pailazoek hor jarraituko dutela, jantzien barruan diren pertsonak aldatzen badira ere.

Oraingoz gurasoekin aldi berean baina leku ezberdinetan lan egingo dute. Hala ere, seniorrak ez dira beldur egun batetik bestera euskal pailazogintzaren ikono bihurtu direnak agurtu behar badira. Seme alabek eta gainontzeko taldeek ederki beteko omen dute euren hasierako helburua, alegia, haurrei euskaraz dibertitzeko modua eskaintzea.