Telebista Edukien Aurrean Haurrak Babesteko Autoerregulazio Kodea iazko abenduaren 9an jaio zen modu ofizialean, baina istorio honen hasiera askoz lehenago bilatu behar dugu. Izan ere, hamar urte baino gehiago da Mugarik Gabeko Telebista zuzentaraua indarrean dela Europako Batasunean. Herrialde guztiek gehitu behar izan diote arau hori euren legediari; Espainiako Estatuan 25/94 legea da eta, besteak beste, adinez beherakoen eskubideez arduratzen da.
Legearen akatsik behinena zabalegi izatea da. Ume eta nerabeentzat kaltegarri izan daitezkeen edukiez ari da, baina ez du irizpide gehiegirik ematen eduki horiek zeintzuk diren argitzeko. Europako Batasuneko herrialde gehienetan, hala ere, arazo hori ez da hain larria, irizpideok zehazteko eta, behar izanez gero, zigorrak ezartzeko arduratzen diren ikus-entzunezko kontseilu independentak daudelako.
Kateen arteko akordioa, PSOEren konponbidea
Epainiako Estatuan ez dago kontseilurik -autonomia-erkidego batzuetan izan ezik, tartean Nafarroa-, eta beraz gobernuari dagokio lan hori egitea. Baina PPkoak, antza, ez zuen indar gehiegi xahutu zeregin horretan; hala, PSOEko gobernu berriari arazo gaitza suertatu zitzaion iaz. "Aurreko urteetako utzikeria zela-eta, telebista inoiz ez bezalako sentsazionalismo eta telezabor mailara iritsi zen", dio Alejandro Peralesek, Espainiako (AUC) Komunikazio Erabiltzaileen Elkarteko presidenteak. Zerbait egin behar, baina gobernuak ez zuen, Peralesen ustez, errepresioaren bidetik abiatu nahi -"azken batean telebistak botere faktikoa dira"-, eta bestelako konponbidea bilatu zuen. Telebista kateei argi adierazi zien ez zuela gehiegikeriarik onartuko, eta zerbait egin beharko zutela egoera aldatzeko. Hala erein zen Autorregulazio Kodearen hazia.
TVEk eman zuen lehen urratsa, bere autorregulazio kodea eginaz, eta ondoren estatu mailako telebista kate pribatuak -Antena 3, Telecinco eta Sogecable- batu ziren. Azkenik, gobernuak akordio bat izenpetu zuen haiekin, kodea sustatzeko konpromisoa hartuz. Irrati-telebista Erakunde Autonomikoen Federazioak (FORTAk) ere abenduan bertan eskatu zuen Autorregulazio Kodean sartzea, baina alferrik oraingoz, Enrique Lauzirika idazkari orokorraren berbetan: "Kodea moldatzea eskatu genien kateei eta gobernuari gu sartu ahal izateko, baina oraindik erantzunaren zain gaude".
Babes indartuko ordutegia
Autorregulazio kodeak ekarpen bi egin ditu batez ere. Batetik, adinez beherakoentzat kaltegarriak izan daitezkeen edukiak zehaztu ditu. Hau da, legearen alde ilunak argitzen saiatzen da. Bestetik, eta legetik haratago joanez, europar zuzentarauak ezarritako babes-ordutegiaz gain -hau da, goizeko seietatik gaueko hamarrak arte-, babes indartuko ordutegia ezarri du: lanegunetan, goizeko zortzietatik bederatziak arte eta arratsaldeko bostetatik zortziak arte; larunbat, igande eta jaiegunetan, berriz, goizeko bederatzietatik eguerdiko hamabiak arte. Ustez, ordu horietan oso litekeena da umeek telebista bakarrik ikustea, aldamenean pertsona heldurik ez daukatela. Hala, ohiko babes-ordutegian debekatuta badago hamazortzi urtetik beherakoek ikusi behar ez luketen ezer ematea, babes indartutakoetan saio guztiek behar dute hamahiru urtetik beherakoentzat egokiak.
Edukien egokitasuna aztertzeko, Autorregulazio Kodeak lau atal bereizten ditu: giza-jarrerak, bortizkeria, sexua eta gai gatazkatsuak. Horietako bakoitzerako irizpide batzuk ezartzen ditu, eta horien arabera sailkatzen dira saioak adin baterako ala besterako.
Azkenik, batzorde bi osatu dira Kodea behar bezala betetzen dela segurtatzeko: Autorregulazio Batzordea -erabakiak hartzen dituena, azken batean- eta Jarraipen Batzorde Mistoa. Lehenbizikoan Kodea sinatu duten lau kateak, produktoreak eta Prentsaren Elkartea daude, eta bigarrenean, berriz, lau telebista kateak eta gizarte erakundeen lau ordezkari: guraso elkarte bi -Espainiako Ikasle Katolikoen Guraso Elkartea CONCAPA eta Espainiako Ikasleen Gurasoen Elkarteko Konfederazioa CEAPA-, umeen eremuan lan egiten duten erakundeen ordezkari bat -Nazio Batuen Haurren Laguntzarako Funtsa (UNICEF)- eta kontsumitzaileen ordezkari bat, dagoeneko behin baino gehiagotan aipatu dugun Alejandro Perales, hain zuzen.
Gizarte erakundeen salaketa
Sinatzaileek hiru hilabete eman zizkioten beren buruei egokitzapen-epe gisa, eta beraz, Kodea otsailaren 9an sartu zen indarrean bete-betean. Hainbat hilabete igaro dira, eta gizarte erakundeak ez daude batere pozik emaitzarekin. "Ez da betetzen ari" esaldiak laburbiltzen du guraso, ikusentzule eta abarren iritzia. Kontua ez da oraingoa, gainera. Maiatzean, dozenatik gora elkartek, tartean Jarraipen Batzorde Mistoan daudenek, OCTA (Telebistako eta Ikusentzunezko Edukien Behatokia) plataforma sortu zuten, ume eta gazteak komunikabideen aurrean babesteko asmoz, besteak beste.
Lehenik eta behin, OCTAk programazioa aldatzeko eginiko ahalegin eskasa azpimarratu du. Bigarrenik, hainbat trikimailu erabili izana salatu du, babes indartuko ordutegian lehengo saioei eutsi ahal izateko. "Lehen hamahiru urtetik gorakoentzat ziren saio batzuk -dio Alejandro Peralesek- orain sailkatu gabe utzi dituzte, ikusle guztientzat egokiak bailiran. Zein da aitzakia? Edukiak arindu omen dituztela".
Txistu-hotsa irainak ez entzuteko
Arindu ala ez, egia da zerbait aldatu dela, baina ez dakigu onerako ala txarrerako izan den. Izan ere, araua ez ezik, Autorregulazio Kodea arratsaldeko saio askoren eduki ere bihurtu da. Gaur egun, ohikoak dira "ez dut hori esango umeen ordutegian gaudelako" bezalako esaldiak. Hasieran, babes indartuko ordutegian norbaitek birao edo irain bat esatean, ahotsa txistu-hotsez estaltzen zioten. Azkenik, Jarraipen Batzorde Mistoko gizarte erakundeek lortu egin zuten neurri hori kentzea, umeengan jakin-min handiagoa sortzen zuelakoan.
Biraoak, bortizketia, jarrera intoleranteak...
Biraoak eta bestelako esamolde desegokiak erabiltzea da, hain zuen, OCTAk aipatzen dituen Kodearen arau-hausteetako bat, baina ez bakarra. Jarrera intolerante, baztertzaile eta sexistak, bortizkeria -ahozkoa zein fisikoa-, sexuari buruzko aipamenak -"Kodeak berak hamahiru urtetik beherakoentzat desegokitzat jotzen dituen moldeetan"-... ohiko kontua dira, OCTAren ustez, espainiar telebista kateetan, eta bereziki pribatuetan. "Arau-hausteok ezin dira inola ere gertakari isolatutzat hartu, behin eta berriz gertatzen baitira", diote plataformako kideek, "eta zenbait saioren kasuan, gainera, argi dago arau-hauste horiek euren izaeraren kariaz gertatzen direla: eduki sentsazionalistak dituzte, norbanakoen bizitza pribatua oso era oldarkorrean darabilte, eta telerrealitate lehiaketetan jazotakoak -beren edukiengatik gaueko hamarretatik aurrera baino ezin eman daitezkeenak- hizpide dituzte".
Ehunen bat kexa orain arte
Jarraipen Batzorde Mistoak zortzi kide dauzkala esan dugu, baina badago bederatzigarren bat, bozkatzeko eskubiderik gabekoa: administrazio publikoa. Berari dagokio, hain zuzen, kexak jasotzea. Angel Garcia Castillejo Espainiako Estatuko Komunikazio Idazkaritzako aholkulariak betetzen du lan hori, eta dioskunez, "ehunen bat kexa jaso dira orain arte. Bat izan ezik, Jarraipen Batzorde Mistoan dauden erakundeek ipini dituzte guztiak".
Garcia Castillejoren ustez, ez da bidezkoa Autorregulazio Kodea ez dela betetzen ari esatea: "Kodeak, ongi ala gaizki, funtzionatu egiten du. Lortu egin da, modu lasaian eta zalapartarik gabe, zenbait eduki pantailetatik desagertzea. Bitxia da egiten ari diren kritika asko Kodea ezagutzen ez dutenengandik datozela. Izan ere, Autorregulazio Kodeak ez du behin ere esan umeei bereziki zuzendutako programaziorik egingo denik. Baina kritikek ez daukate zerikusirik Kodearen irizpideekin. Programazioa gustatu egingo zaigu ala ez, hori beste eztabaida bat da, baina oraingo edukiak ez dira kaltegarriak, eta horixe da Kodeak lortu duena.".
Antena 3eko Julio Sanchezen ustez, "aurkezten diren kexetako asko huskeria dira, sarritan testuingurutik kanpo ateratako esaldiak". Uste berekoa da TVEko Juan Jesus Buhigas: "Gizarte erakundeek gehiegi erreparatzen diete xehetasunei". Bitxia bada ere, gizarte erakundeek gauza bera leporatzen diete telebista kateei. Alegia, xehetasunez eztabaidatzea, saioen izaera bera kontuan hartu beharrean. Telebistako ereduekin bat ez datozenak, bitartean, ikus-entzunezko kontseilua noiz eratuko zain jarraitzen dute. Berau sortzeko prozesua abiarazita dago behintzat. Hori izango ote da benetako konponbidea?