ARGIA.eus

Egin ARGIAkoa
Oparitu ARGIA
Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia
ostirala 2024ko abenduaren 20an

Xabier Monasterio: «Hizkuntzek elkarren artean dituzten desberdintasunak azal hutsekoak dira»

Pilar Iparragirre
2021eko uztailaren 27an
Mintzairaren miraria jarri diozu zure saioari titulua. Zergatik hautatu zenuen mintzaira hitza eta ez hizkuntza?
Gaur egun ez dakit erabateko sinonimoak ote diren ere; esango nuke erabilera dialektala daukatela -mintzaira Iparraldean erabiltzen dute gehiago, eta hizkuntza Hegoaldean-. Baina uste dut hizkuntza hitza irakaskuntza ofizialean oso debaluatua dagoela -Hizkuntza eta Literatura, institutuan edo ez dakit non gainditu beharreko irakasgai bat-. Beraz, hautatu nuen beste hitz lirikoago bat -mintzaira- Nolanahi ere, nik mirariari eman nahi nion garrantzia, niretzat hizkuntza guztiak benetan miraria direlako.

Mintzairaren sorreraz ari al zara?
Jakina!

Nola sortu ote zen hitz egiteko gaitasuna?
Denetarik esan izan da. Hizkuntzalaritza oso zientzia berria da, eta zientzia ez zen garaietan, denetariko aieruak, iradokizunak eta teoriak agertu ziren, aurreko jendeak ere mirarizkotzat jotzen zuelako hizkuntzaz baliatzea eta hizkuntza izatea. Adibidez, guarani herriak Ñamandú jainkoa zeukan, eta haien aburuz mintzamena Ñamandúk bere buruari eginiko oparia zen; eta gero, bere baliagarritasuna ikusirik, gizon-emakumeei dohain gisa ematea erabaki zuen. Indian ere mintzamena jainkosa baten oparia izan zela esan ohi zen. Euskal Herrian ere mitologiarekin lotu izan dugu -Aitorren hizkuntza: izaki mitologikoa asmatu dugu, eta haren emaitza gisa ikusi izan da hizkuntza, ez hain urruneko garaian gainera-. Biblian, berriz, Babelgo dorrearen istorioa agertzen da: gizakiek heldu nahi dute Jainkoaren aginteraino, horretarako dorrea eraikitzen dute, eta oso handinahiak direnez, Jainkoak zigortu egiten ditu. Nola? Hainbat hizkuntza nahasiz eta emanez. Horrek frogatzen du urtetan hizkuntza bakarraren aldeko teoria erabili zela: hizkuntza "ama" egon zela, eta harengandik "kumeak" sortu zirenekoa; frogatu ez den teoria da, bestalde. Gaur egungo ildoak beste bide batetik doaz.

Zer diote ildo horiek?
Aldi berean hainbat tokitan sortuko zirela hizkuntzak.

Nola?
Aipatu ditugunaz gain, teoria asko dago: lehenbizi interjekzioak izan zirela; edo lehenbizi oihuak, eta oihutik hitzera pasatu ginela geroztik... baina hori ere ez da frogatu. Gaur egungo hizkuntzalariek diote, hain egitura konplexua denez hizkuntza, nekez erator daitekeela oihutik. Berezko kontua izan zela, pixkanakako garapen osoa izan zuena, baina jada berez egitura konplexutik abiatu zela hizkuntza. Dena den, inork ez daki nondik sortu zen, eta nekez jakingo dugu nola, testigantza idatzirik ez daukagulako: zaharrenak duela 5.000 urtekoak baitira.


Liburuan agertzen duzunez, gizakiak bost bat milioi urte daramatza Lurrean; hitz egiteko gaitasuna, berriz, duela 30.000 urte inguruan kokatzen duzu...
Bai, milaka eta milaka urte pasa zituzten hura gabe. Batere hitz egin gabe? Hori ere ez dakigu. Beharbada honelako hizkuntzarik gabe, gizakiak berak ere beste era batekoak zirelako: ez ziren homo sapiens sapiensak, gu garen bezalakoak; beste era bateko primateak ziren; beharbada hitzezkoa ez zen beste komunikazio kode bat erabiltzen zuten.

Gizakiok animaliak gara baita ere. Ez al da hizkuntzaren dohaina duen beste animaliarik?
Guk hitz egiten dugun bezala egiteko ez, behintzat. Animalia guztiek edo gehienek badituzte beren barne-kodeak. Semiologian beti aipatzen dira tximinoen kasua, erleen dantza, baleen orro berezia, izurdeena... Gertatzen dena da kode horietan guztietan ez dagoela bigarren artikulaziorik -nolabait esateko: letrak lotzea, letra horiek ordenatuz hitzak osatzea, eta esanahi bat edo beste ematea; ez da berdin casa edo saca-. Animalien kodeak, berriz, "linealak" dira, nolabait. Guk "bigarren buelta" bat ematen diegu zeinuei, eta hori da gizakion bereizgarria.

Zer izan zen lehenik, mintzaira ala pentsamendua?
Esango nuke elkarren osagarriak direla. Ez dut pentsamendurik gabeko hizkuntzarik imajinatzen, eta hizkuntzarik gabeko pentsamendurik ez dago, hizkuntzarik gabeko gizakirik ez dagoen bezala -ez badauka halako afasia bat edo gaixotasun kroniko larririk-. Baina, beno, hizkuntza beti da pentsamenduaren sostengua; eta bere arauak, bere egiturak dituenez gero, gure pentsamendua moldatu egiten du. Guk, pentsatu, hizkuntzaren baitan pentsatzen dugu. Hizkuntzarik gabe ez dugu pentsatzen.

Munduan 150.000 hizkuntza izan omen dira. Nola eman zen ugaritasun hori?
Ugaritasuna berezkoa delako. Gaur egungo murrizketa da anormala dena, gero eta hizkuntza gehiago galtzea, hizkuntza batzuek beste hizkuntzak jatea. Hizkuntzak bizidunak dira, izaki bizidunek erabiltzen dituztelako, eta haiek bezala hizkuntzak ere jaio, hazi, batzuetan ugaldu eta beste batzuetan hil ere egiten dira. Eta kasu bakanen batean berpiztu ere bai -hebreera, adibidez-.

Zergatik sortu ote zen hizkuntza?
Gizartearen beharrei erantzuteko. Gizakiok mendeetan elkarrekin bizi izan gara, taldeetan, herri txikietan... Migrazioak ere elkarrekin egin izan ditugu. Elkarren beharra dugu ugaltzeko, laguntzeko, bizi irauteko... Nolabaiteko kodea behar genuen, eta han-hemen hizkuntzak sortu ziren, aldi berean uste denez. Hizkuntzaren abantailak? Oso handiak dira. Oso elementu gutxirekin errendimendu ikaragarria lortzen dugu. Eta ahozkoa izateak ere sekulako abantailak ekarri zituen argi indarrik ez zegoen garai haietan, aukera ematen baitzion gizakiari gauez ere komunikatzeko ehizan, kobazuloan, beren harremanetan...

Nola egin ote zuen gizaki batek beste gizaki batzuen kodeak ikasteko?
Hori gizakia bezain zaharra da. Itzulpena beti egon da. Giza talde batek hizkuntza propioa garatzen zuen; baina, jakina, aldamenean beste giza talde batzuk bizi ziren, eta haiek premia berberak zituztenez, antzeko edo bestelako kodea sortzen zuten; baina merkataritzarako, trukerako, harreman fisikoetarako erlazionatu beharra zeukatenez, itzulpenaren beharra sortu zen. Eta bitarteko oso fenomeno politak egon dira, pidgin izenekoak: hau da, helburu zehatz baterako bi komunitateen artean sortzen diren sasi-hizkuntzak. Bi komunitateek beretik ematen dute, baina besteena ere onartzen dute; niri oso ariketa demokratikoa iruditzen zait, gaur egun gertatzen ez dena. Euskaldunok pidgin bat izan genuen balearen arrantzaren garaian, Islandia eta Kanada aldeko indioekin trukean ibiltzeko, eta pidgin hartan indioen hizkuntza, euskara eta latina nahasturik zeuden. Hori beti egon da: kotoi landaketetan, Gurutzada garaietan... Horregatik orain jendea spanglisa edo euskañola egiten delako harritzen denean esan beharko dugu horiek historian gizakia bezain fenomeno zaharrak direla eta beti onurarako izan direla, harremanak bideratzen lagundu dutelako.

Baina bestelako hizkuntzak direla eta, gizakiak aurreiritzi asko izan ditu eta jarraitzen du izaten. Hori ere betitik izan al da?
Bai, hizkuntza identitatearen seinalea ere izan delako. Hizkuntzak gauza asko esaten ditu gutaz, uste dugun baino gehiago. Esaten du, adibidez, nongoak garen, gure adinaz ere asko -zaharrek eta gazteek ez baitute berdin hitz egiten, ez doinuan, ez hiztegian, ez forman...-; gure generoaz ere esaten du, dugun lanbidea ere salatu dezake, eta abar. Eta giza taldeak, horretaz konturaturik, beren identitatearen ikurtzat hartu izan du hizkuntza, bakoitzak berea. Eta albokoa, ulertzen ez dena, ezezaguna dena, beti txartzat, arbuiagarritzat hartzeko joera izan du. Edonon.

Hizkuntza zahar eta modernoak, zailak eta errazak...
Horretaz bai hitz egin nahi nukeela! Izan ere, «nirea ona, besteak txarrak» hortik abiaturik, hainbat eta hainbat aurreiritzi eratortzen dira. Adibidez, hau handia da, eta handia denez gero inportanteagoa da; eta hau txikia da, eta txikia denez gero ez da hain inportantea. Nik uste dut hizkuntza guztien duintasuna eta berdintasuna defendatu behar dugula, hiztun kopurua edozein izanda ere, 200 milioi edo 200 hiztun izanda ere. Beste etiketa bat: hizkuntza batzuk zailak dira ikasteko, eta beste batzuk errazak. Euskararen kasuan beti entzuten dugu hori: euskara oso zaila da ikasteko; oso zaila da oso bestelakoa delako; baina beti pentsatu behar dugu A-tik B-ra dagoen distantzia B-tik A-ra dagoen berbera dela. Eta edozein hizkuntzaren lehenbiziko ezaugarrietako bat ikasgarritasuna dela. Hizkuntzak bere iraupena bermatu behar du, eta horretarako belaunaldi gazteek ikasi egin behar dute; ikasgarria ez balitz, edozein hizkuntza galdu egingo litzateke automatikoki. Hizkuntza guztiak, egiturari dagokionez, berberak dira. Hizkuntzek elkarren artean dituzten desberdintasunak azal hutsekoak dira.

ASTEKARIA
2013. zenbakia
2005eko urriaren 30
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Preso siriarra askatzen duten CNNren bideoa: iruzur salaketak
Xabier Letona Biteri
#2
Eraso faxista Irungo Lakaxita Gaztetxearen aurka
Gedar
#3
Mila euroko soldata artistentzat
Onintza Irureta Azkune
#4
Mezu kristaurik gabeko Gabon kantak, ikastetxe ugariren aukera
Mikel Garcia Idiakez
#5
Efemeridea: Carrero Blanco hil zuen ETAk Madrilen, Franco diktadorea ordezka zezakeen pertsona bakarra
ARGIA
Azoka
Azkenak
2024-12-20 | Itsaso Zubiria Etxeberria
Lau egun eta istant bat
2024-12-20 | Xabier Letona Biteri
Israelek hildako 17.000 haur palestinarren izenak irakurriko dituzte Iruñean 30 orduz jarraian

Ekimena abenduaren 28an egingo da Iruñeko Baluarte plazan. Goizeko 11:00etan ipuin irakurketa antolatu du Yalak La diverxa Cris ipuin kontalariarekin eta, ondoren, 12:00etatik aurrera, BDZ (Boikota, Desinbertsioa eta Zigorra) ekimenak antolatuta egingo da irakurketa.

2024-12-20 | Alfons Pérez | Climática
Urtebete baino gehiago greban, Elon Musken enpresaren aurka
“Teslak ez du nahi langileek iritzia emateko eskubidea izaterik”

Teslaren aurkako lehen greba –eta bakarra– da munduan, Suedian 2023ko urritik aurrera egiten ari direna. Duela mende batetik hona Suedian egindako grebarik luzeena bihurtu da. IF Metall sindikatua bultzatu du protesta, Elon Musken autogintza enpresak hitzarmen... [+]

2024-12-20 | Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Politono bat entzun nahi?

PLEIBAK
Miren Amuriza Plaza
Susa, 2024

--------------------------------------------------

Miren Amurizaren bigarren eleberria argitaratu du Susak Durangoko azokaren atarian: Pleibak. Aurretik egindako grabazio baten gainean kantatzen ari zarelako antzerkia egitea da... [+]

2024-12-20 | Xalba Ramirez
Xabier Badiolaren gitarra: zaharra zena, berri

Xabier Badiola
Xabier Badiola
Gaztelupeko Hotsak, 2023

-------------------------------------------------

Ea, ba. “Gaur egungo musika” musika deitzen zaio erritmo kutxa elektroniko bat duen edozeri, eta, klaro, horrela ezin da. Lerro hauetan saiatu izan gara... [+]

2024-12-20 | Ainhoa Mariezkurrena Etxabe
Globo morean

Ztandap
Nork: Mirari Martiarenak eta Idoia Torrealdaik.
Noiz: abenduaren 6an.
Non: Durangoko San Agustin kultur gunean.

------------------------------------------------------

Laugarren pareta hautsi eta zuzenean, zutik eta beldurrik gabe interpelatzen du publikoa stand... [+]

2024-12-20 | Adur Larrea
Olentzeroren magia
2024-12-20
Zure herriko Baltasarrek ere ‘blackface’ egiten du?
2024-12-20 | Nekane Txapartegi
Izartxoak *, arriskutsuak patriarkatuarentzat

Sistema kolonial kapitalista heteropatriarkala auzitan jartzen eta borrokatzen denean, gupidarik gabe erasotzen du bueltan. Eskura dituen tresna guztiak erabiliz, instituzioak, medioak, justizia, hizkuntza, kultura, indarkeria... boterea berrindartzeko, sendotzeko eta... [+]

2024-12-20 | Hiruki Larroxa
Irribarre egin, murtxikatu eta isildu

Askok, Gabonetan, ilusioa baino alferkeria handiagoa sentitzen dugu familia-otordu eta -topaketetan pentsatzean. Baina aurreratzen dizuegu ez dela otordua bera kolektiboki deseroso sentiarazten gaituena, familia tradizionala definitzen duen normatibitatea baizik. Are gehiago,... [+]

2024-12-20 | Sonia González
DSBEren ‘humilladeroa’

Betidanik begitandu zait esanguratsuagoa han-hemenka topa daitezkeen guruztokiei gazteleraz esaten zaien modua: humilladero. Ez al da guruztoki edo santutxo izen nahiko light, zuri edo haragoko konnotaziorik gabekoa? Azken batez, bertatik pasatzen zen oro umiliatu behar zen... [+]

2024-12-20 | Asier Blas Mendoza
Siriako Arabiar Errepublikaren amaiera

Siriako Arabiar Errepublikaren amaierak harridura handia sortu du, gertatu den moduagatik: azkar eta ia erresistentziarik gabe. Halere, ez da hain arraroa herrialdea suntsituta, pobretuta eta zatitua zegoela kontutan hartzen badugu. Aspalditik siriar gehienen ardura ez zen nor... [+]

2024-12-20 | Urko Apaolaza Avila
“Jadanik ez gara zuen tximinoak”

Centre Tricontinental erakundeak kongoarren erresistentzia historikoa deskribatu du The Congolese Fight for Their Own Wealth (Kongoko herriak bere aberastasunaren alde borrokan dihardu) dosierrean (2024ko uztaila, 77. zk). Kolonialismo garaian, Belgikako Force Publique-k... [+]

2024-12-20 | Urko Apaolaza Avila
Kongo eta kobaltoa
Zertarako gaude prest konektatuta jarraitzeko?

Balio digu ilunabarrarekin azken erretratu hori ateratzeko. Edo istant batean ordaintzeko barrako zerbitzariari eskatu berri diogun marianitoa. Eta ze arraio, Levi’sak imitatu nahi dituzten praken atzealdeko poltsikoan ezin hobeto datoz. Horretarako ere balio du... [+]

2024-12-20 | Maddi Sarasua Laskarai
Peio Berterretxe
“Tresna sozial izatetik, produktu kultural izatera pasatu dira plaza antzerkiak”

Master Amaierako lan sendoa aurkeztu berri du Peio Berterretxek. Urte luzetan antzerkian ikasia eta aritua, plaza antzerkien jatorriaz eta gaur egun dituzten funtzioez aritu gara harekin, Lekorneko Kabalkadan oinarrituta egin duen ikerketaren aitzakian.

Eguneraketa berriak daude