Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteartea 2025eko apirilaren 08an
Andres Urrutia: «Euskaldun bakoitza ezin daiteke araugile izan»
Urtebetean berrikuntzaren bat ikusiko genuela esan zenuen.
Euskaltzaindiari haize berria ekarriko diozula diote. Balizko haize bolada berri hori sartu al da Euskaltzaindian?
Asmoa Euskaltzaindia XXI. mendearen mailara jartzea dela diozu. Zer esan nahi du horrek?
Euskaltzainburu berriak ilusio berriak eragiten ditu ordea jendearengan.
Gazteria ere erakarri nahi omen duzu.
Euskaltzaindiaren arauek ez al dute hiztunengan ziurgabetasun linguistikoa sortu? Adibidez, zergatik idatzi behar da Kordoba k-z eta Cadiz c-z?
Sortu, sortu eta sortu ari zarete: euskara batua, terminologia zientifikoa... Daukaguna zenbateraino baliatzen dugu?
Txillardegiri omenaldi-liburua egin diozue. Berak ez du Euskaltzaindia-Txillardegi gaiari buruz hitz egiteko gogorik. Zuk ba al duzu zerbait esateko?
Ibon Sarasolak esan zuen Euskaltzaindiko bilerak ikusiko bagenitu "flipatu" egingo genukeela. Hala da?
Arraroa iruditzen zaizu ala?
1988an ARGIAn, Joan Joxe Petrikorenak egindako galdera eta zure erantzuna dituzu hauek. Orain zer diozu?
Egin berri dugu hitzarmena Eusko Jaurlaritzarekin eta hiru foru aldundiekin finantziazio berrirako. Guretzat hori gakoa da, besteak beste gure geroa ahalbidetzen duelako. Hitzarmen horren bitartez lortuko dugu finantziazio duina izatea. Hitzarmen berrian badira aldaketa garrantzitsuak: baliabide materialak informatikaren alorrean eta baliabide pertsonalak. Zenbait pertsona adjudikatuko genituzke proiektu zehatzekin. Ikerkuntzaren ikuspegitik hori behar-beharrezkoa da. Batez ere diot hori, Euskaltzaindiak bereganatu behar dituelako gaur egun euskalgintzan ari diren taldeak: itzultzaile, idazle, teknikari, kazetari eta hainbat. Integratzeko modu asko daude, baina beharko genuke jakin beraiek zer egiten duten eta beraiek, berriz, guk zer egiten dugun. Sarritan gerta daiteke beraiek egiten duten lana guk ez ezagutzea eta alderantziz.
Euskaltzaindiari haize berria ekarriko diozula diote. Balizko haize bolada berri hori sartu al da Euskaltzaindian?
Horretarako badira euskaraz gutxienez bizkaieraz «ei» eta gipuzkeraz «omen». «Ei» eta «omen» baino nahiago nuke aditza deklinatu orainaldian eta ziurtasun osoz.
Asmoa Euskaltzaindia XXI. mendearen mailara jartzea dela diozu. Zer esan nahi du horrek?
Elkarrizketa hau oso xelebrea da zeren proiektuak plazaratu eta gauzatu baino lehentxuagoan egiten dugunez, oraindik gauza batzuk planteatze mailan eta beste gauza batzuk gurari mailan daude.
Euskaltzainburu berriak ilusio berriak eragiten ditu ordea jendearengan.
Hala da. Euskaltzaindiaren tempusak oso bereziak dira eta aldi horien arabera jokatu egin behar duzu, zerbait aldatzeko bada ere. Gauza bat esan nuen kargua hartu bezain laster: "Jarraitasuna izango da nagusi, baina jarraitasun horretan gauza batzuk bai nabarituko direla». Horretan ari gara, besteak beste, ikerkuntza proiektuak jarri ditugulako martxan, estatutuaren aldaketa ere hortxe dugulako eta batez ere, finantziazio marko berriak ekarriko digulako beste ahalbide bat. Hiru ardatz nagusiak horiek badira ere, gutxienez beste bi helburu banituzke. Bata: urgazle diren euskaltzainak Euskaltzaindiara hurbildu eta urgazle berriak ekarri. Nondik? Zientzia, teknika... mundu profesionaletik. Alor horietako ordezkariak ez baitaude hemen. Bestea: euskalgintzan ari diren elkarteekin, pertsona juridikoekin lan egin hitzarmenen bidez, baina maila instituzionalean.
Gazteria ere erakarri nahi omen duzu.
Orain bi euskaltzainen lekua daukagu hutsik. Bat betetzeko hautagaia hor dago (Ana Toledo). Ikusiko dugu bigarrenarekin zer gertatzen den, baina asmoa da Euskaltzaindian lan egin dezakeen jendea erakartzea. Euskaltzaindiak behar dituenak dira euskalgintzan murgildurik egon eta nolabaiteko ekarria egingo dutenak. Euskaltzaindia ari baita, besteak beste, batua zehazten eta horretarako arlo asko ukitu behar izaten dira eta arlo horietako nolabaiteko adituak behar ditugu. Duela 30-40 urte pentsa ezina zena, gaur egun, kimikaz, ingeniaritzaz euskaraz ari gara eta horiek ere badute euren isla hizkuntzan. Horrek ez du esan nahi unibertsitateko irakasleak, idazleak... behar ez ditugunik, baina besteak ere bai.
Euskaltzaindiaren arauek ez al dute hiztunengan ziurgabetasun linguistikoa sortu? Adibidez, zergatik idatzi behar da Kordoba k-z eta Cadiz c-z?
Edozein hizkuntzatan arauak konbentzio hutsak dira. Beste hizkuntzetan zalantzan sekula ez dugu jarriko, euskaraz berriz dena da zalantzagarria. Beharbada, araugintza horretan berriegi garelako. Arauak »jurista naiz eta arauetan sinestu behar dut», arau sozialak eta gramatikalak eta abar, malgutasunez erabili behar direla uste dut, malgutasuna erabili daitekeen lekuan. Ez bestelakoetan. Hizkuntzaren batasuna dago jokoan. Beraz, baldin eta badago erakunde bat horretarako agintaritza ofiziala duena eta euskarazko lurralde guztiak barruan hartzen dituena nik uste itsu-itsuan ibili beharrean eztabaidatzen zalantzagarri den ala ez, hori onartzeko modukoa izan daitekeela. Besterik da bakoitzak etxean izan ditzakeen asmoak, usteak... Gabinetearen ordu bakarti horietan filologo-linguista jokoetan norberaren burua sartzea.
Gero, Euskaltzaindiak beharko luke jakin kontrastearen bidez, ia arau hori gizartean nola dabilen. Puntu batzuetan asma dezakeelako eta beste batzuetan guztiz oker ibili. Problema da kontraste hori nola egin. Nik eskatuko nuke kontraste hori nahiko instituzionala izatea. Ezin daitekeena da norbera, euskaldun bakoitza, araugile izan. Hori anarkia da eta hizkuntzarentzat ez da ona.
Gero, Euskaltzaindiak beharko luke jakin kontrastearen bidez, ia arau hori gizartean nola dabilen. Puntu batzuetan asma dezakeelako eta beste batzuetan guztiz oker ibili. Problema da kontraste hori nola egin. Nik eskatuko nuke kontraste hori nahiko instituzionala izatea. Ezin daitekeena da norbera, euskaldun bakoitza, araugile izan. Hori anarkia da eta hizkuntzarentzat ez da ona.
Sortu, sortu eta sortu ari zarete: euskara batua, terminologia zientifikoa... Daukaguna zenbateraino baliatzen dugu?
Galdera ona. Nahiko nuke nik ere hori bera jakin. Bat: Daukaguna ezagutzen al dugu? Bi: Ezagutzen dugunetik erabiltzen dugu? Ala betiko tentazioan jausteko puntuan ibiltzen gara beti, hau da, lehena ni eta gerokoak gero. Batzutan errepikatu egiten dira lanak, bikoiztu egiten dira baliabideak lan bera egiteko. Horretan euskaldunok asko ikasi behar dugu, batera jokatzeko. Eta batera jokatze hau da oso inbokazio polita, elkarrizketan oso ondo geratzen da, baina gauzatu egin behar da egunerokotasunean eta zoritxarrez, ez da gauzatzen. Badirudi bakoitzak bere txokoa daukala eta txoko horretatik abiatuta badoala aurrera. Euskaltzaindiaren mentalitatea ez da hori. Gurea da ahal dugula behintzat, batzearen aldekoa, bakoitzari aitortuta zer egiten duen.
Beharbada hori da euskara moduko eremu urriko hizkuntzetan gertatzen dena, normatibizazio eta normalizazio prozesuan beti dago horrelako jokaera: aitzindaritza nork duen.
Beharbada hori da euskara moduko eremu urriko hizkuntzetan gertatzen dena, normatibizazio eta normalizazio prozesuan beti dago horrelako jokaera: aitzindaritza nork duen.
Txillardegiri omenaldi-liburua egin diozue. Berak ez du Euskaltzaindia-Txillardegi gaiari buruz hitz egiteko gogorik. Zuk ba al duzu zerbait esateko?
Txillardegiri buruz gauza bakarra esan dezaket. Begirunea eta miresmena diot eta uste dut liburu hori egiteko eta berari eskaintzeko merituak aspalditik daudela ondo frogatuak, aski frogatuak eta larregi frogatuak, bistan da. Beste gauza bat dira bestelako aferak. Nik egin behar izan dudanean beti Txillardegiren alde egin izan dut. Eta jakina, liburua aurkeztu genuenean esan nuena berresten dut, oraindik ere asko espero dugula Txillardegirengandik.
Ibon Sarasolak esan zuen Euskaltzaindiko bilerak ikusiko bagenitu "flipatu" egingo genukeela. Hala da?
Euskaltzaindiaren bileretan gauzak errespetuz egiten dira, eta jendea gaiak sakon aztertzeko eta erabakiak hartzeko gogoarekin etortzen da. Sarritan, gainera, puntu baten gaineko aurrekariak ezagutzen ez badira, zaila izaten da erabakiak hartzea. Flipatu baino, gozatu egiten da askotan, ikusirik hainbat aditu lanean euskara aurreratzeko ahaleginetan. Benetan aberasgarria da Euskal Herriko leku desberdinetako horiek eztabaidatzen ikustea eta puntuak argitzen jardutea. Horrek ez du kentzen, jakina, bilerak bukatu eta topikoak behar duenez, bazkaltzera joatea eta orduan, giroa aldatzea. Izan ere, gaur ez didazu galdetu Bazkaltzaindiarengatik eta prest nengoen erantzuteko.
Dendari ezezagunari, mekaniko ezezagunari... baita mediku ezezagunari ere euskaraz egingo nioke lehenengo hitza. Zuri, Bilboko notarioari gaztelaniaz egingo nizuke.
Praktikaren kontrakoa egingo zenuke.
Dendari ezezagunari, mekaniko ezezagunari... baita mediku ezezagunari ere euskaraz egingo nioke lehenengo hitza. Zuri, Bilboko notarioari gaztelaniaz egingo nizuke.
Arraroa iruditzen zaizu ala?
24 urte dira notario hasi nintzela. Ondarroan nire kezka izan zen hain zuzen ere, hori saihestea. Nik nahi nuena zen ez bakarrik lehenengo hitza baizik eta bigarrena eta hirugarrena euskaraz izatea. Lehenengo hitza esaten dugu, baina bigarrena eta hirugarrena lehenengoa bezain inportanteak dira. Jendeak egiten zuen lehenengoa erdaraz eta gero: «Kontxo! Euskaldune berori!», «Euskalduna naiz eta zuka mesedez». Nire ahalegina izan da horrelako lanbideetan euskara naturaltasunez sartzea, ahoz behintzat euskaraz egin ahal izatea.
Zer da Bilbon gertatzen dena? Euskaldun zaharra bada gustura sentitzen da eta euskaldun berria bada euskaraz egingo du, ikusten duelako nolabait gorpuztuta berak ikasi duena. Idatzizkoa beste upeleko sagardoa da. Badakigu batzuk beti esango dutela: «A bai, notaritza!».
Zer da Bilbon gertatzen dena? Euskaldun zaharra bada gustura sentitzen da eta euskaldun berria bada euskaraz egingo du, ikusten duelako nolabait gorpuztuta berak ikasi duena. Idatzizkoa beste upeleko sagardoa da. Badakigu batzuk beti esango dutela: «A bai, notaritza!».
1988an ARGIAn, Joan Joxe Petrikorenak egindako galdera eta zure erantzuna dituzu hauek. Orain zer diozu?
Galdera: Ze kostako litzateke mundu juridiko publikoa euskalduntzea?
Erantzuna: «Administrazioa euskalduntzeko prozesua latza izango da. 20 urtetako epea beharko du gutxienez. Mundu honetan gainera, beste arazo bat dago: betidanik funtzionario direnek zer nolako oztopoak jarriko dituzte horren aurrean? Eusko Jaurlaritzak noraino heldu nahi dio afera honi? Funtzionarioek behintzat ez badute bereganatzen asuntu hau guzti honek porrot egingo du. Gero, honetaz aparte, oso garrantzizkoa izango da guzti honen desarroilatzeko sortzen den euskara ereduaren funtzionaltasuna».
Esango nuke azkeneko puntuan askoz gehiago egin dugula lehenengoan baino. Corpusaren ikuspegitik euskara estandarra egiteko ordutik hona pauso inportanteak eman dira, batasun nahiko zabalera iritsi gara. Euskara juridikoarekin itxaropentsu nago. Funtzionarioen euskalduntzean ez horren alai. Ez prozesua etenda dagoelako, baizik eta oraindik mentalitate aldaketarik ez dagoelako. Ez dut esan nahi gure mentalitatea goitik behera aldatu behar dugunik, ez bada kontsentsuz baino; erdaldunek euskara normalago ikusteko eta euskaldunek gehiago erabiltzeko. Funtzionarioekin gertatu izan dena da tituluak atera eta gero erabileran eskas, motz eta urri ibili. Badakite igeri egiten, igerilekua edo itsasoa aurrean dute, baina ez dira ausartzen euren buruak igerilekura botatzen. Eta igerian egin behar dute bestela jai daukagu. Euskalduntze eta alfabetatzean batzuk oraintxe konturatu dira justizian eta medikuntzan egin behar den lanaz. Langile horiek jendearekin lehen-lehenengo harremana dute.
Erantzuna: «Administrazioa euskalduntzeko prozesua latza izango da. 20 urtetako epea beharko du gutxienez. Mundu honetan gainera, beste arazo bat dago: betidanik funtzionario direnek zer nolako oztopoak jarriko dituzte horren aurrean? Eusko Jaurlaritzak noraino heldu nahi dio afera honi? Funtzionarioek behintzat ez badute bereganatzen asuntu hau guzti honek porrot egingo du. Gero, honetaz aparte, oso garrantzizkoa izango da guzti honen desarroilatzeko sortzen den euskara ereduaren funtzionaltasuna».
Esango nuke azkeneko puntuan askoz gehiago egin dugula lehenengoan baino. Corpusaren ikuspegitik euskara estandarra egiteko ordutik hona pauso inportanteak eman dira, batasun nahiko zabalera iritsi gara. Euskara juridikoarekin itxaropentsu nago. Funtzionarioen euskalduntzean ez horren alai. Ez prozesua etenda dagoelako, baizik eta oraindik mentalitate aldaketarik ez dagoelako. Ez dut esan nahi gure mentalitatea goitik behera aldatu behar dugunik, ez bada kontsentsuz baino; erdaldunek euskara normalago ikusteko eta euskaldunek gehiago erabiltzeko. Funtzionarioekin gertatu izan dena da tituluak atera eta gero erabileran eskas, motz eta urri ibili. Badakite igeri egiten, igerilekua edo itsasoa aurrean dute, baina ez dira ausartzen euren buruak igerilekura botatzen. Eta igerian egin behar dute bestela jai daukagu. Euskalduntze eta alfabetatzean batzuk oraintxe konturatu dira justizian eta medikuntzan egin behar den lanaz. Langile horiek jendearekin lehen-lehenengo harremana dute.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Mikel Garcia
#2
Gorka Bereziartua
#3
Arantza Iruretagoiena Quintanilla
|
Iraitz Elordi Etxaniz
#4
Zigor Olabarria Oleaga
#5
Azkenak
2025-04-08
Eneko Imaz Galparsoro
Israelek eginiko beste sarraski bat atera da argitara: Rafahn hamabost osasun langile hil eta ondoren hobi komun batera bota zituen
Palestinako Ilargi Gorria larrialdi zerbitzuak baieztatu du gorpuei eginiko autopsiak erakusten duela soldadu israeldarrek tiro egin zietela medikuei. Hil aurretik osasun langileetako batek soldaduek eraso egin zien unea grabatu zuen mugikorrarekin, eta bideoan ikus daiteke... [+]
2025-04-08
Mikel Garcia Idiakez
Eskola publikoarentzako lehenengo plan estrategikoa aurkeztu du Pedrosak
“Etapa berri baten hasiera” eta “historikoa” moduko hitzekin aurkeztu du Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Sailak Euskal Eskola Publikoa Eraldatzeko I. Plan Estrategikoa, Eusko Legebiltzarrean. Edukiak oraindik ontzeko eta zehazteko daudela, plana hamar... [+]
2025-04-08
ARGIA
Grebara joko dute Donostiako gizarte zerbitzuetako langileek
Bost greba egun deitu dituzte apirilerako, "lanez gainezka" daudela eta giza baliabide eta material "oso murritzak" dituztela argudiatuta. ELA sindikatuaren esanetan, udalak "ez du mugimendurik egin nahi".
2025-04-08
Bertsozale.eus
Gasteizko Pinto pintto taldea garaitu da Kuadrillartekoan
Urtarrilaren 18an hasitako 2025ko Arabako bertso Kuadrilla artekoa amaitu da, 14 bertso egun eta 4 finalerdiren ostean helmugara heldu da larunbatean ospatutako finalarekin. Bat bateko 14 talde izan dira eta talde bakoitza hamaika lagunez osatua egon da.
2025-04-08
Steilas sindikatua
Patronalak absentismoarekin iruzur egin nahi duela salatu eta lan osasuna langileen eskubidea dela aldarrikatuz, apirilaren 28an mobilizatzeko deia egin dugu
2025-04-08
ELA sindikatua
Medikuen artean euskararen eskakizuna gaztelaniarena baino 47 puntu txikiagoa da Osakidetzan
Osakidetzan egun, ez dago bermatuta euskarazko zerbitzua. Zerbitzu gehienetan ez dago hizkuntza irizpiderik eta herritar euskaldunek bere burua nabarmendu beharra daukate, egoera oso zaurgarrian, euskarazko zerbitzua jaso ahal izateko.
2025-04-08
Unai Lomana Uribezubia
Gaixo dagoen Gotzon Telleria euskal presoa etxeratzeko eskatu dute sindikatuek
ELA, LAB, ESK, STEILAS, CGT-LKN, CNT, HIRU, EHNE eta ETXALDE sindikatuak, Sarek abiatutako Gotzon SOS kanpainara batu dira. 2019an antzeman zioten gaixotasun genetiko sendaezina 68 urteko preso politiko bilbotarrari. Sindikatuek gaixotasun larriak dituzten presoak kartzelatik... [+]
.jpg)
2025-04-08
Eneko Imaz Galparsoro
Hiru eguneko greba zikloari ekin diote Bridgestoneko Basauriko langileek, eta arratsaldean mobilizazioa egingo dute
Astearteko greba egunak %100eko jarraipena izan du, sindikatuen arabera. Hilaren 11rako eta 15erako deituta daude beste bi lanuzteak. 335 langile kaleratu nahi ditu Japoniako pneumatikoen multinazionalak Basauriko (Bizkaia) plantatik.
2025-04-08
Euskal Irratiak
Manex Fuchs
“Aberri Egunak euskaldun guztiak biltzeko ospakizuna izan beharko luke”
Aberri Eguna elkarrekin ospatzeko xedez sortu zen Euskal Herria Batera plataforma. Aurten, ikusgarri bat eskainiko dute apirilaren 11n, Manex Fuchs antzerkilariaren, Lorea Agirre idazlearen eta Martxel Rodriguez dantzariaren eskutik.
2025-04-08
Enbata
Batera, Birsortze Biltzar Nagusirantz
Apirilaren 4an, ostiralarekin, Ipar Euskal Herriak Lurralde Kolektibitate baterantz bilakaera instituzional bat behar duela egiaztatuz, Batera plataformak herritarren mobilizazio dinamika baten abiatzea aurkeztu du. Hitzordua emana da maiatzaren 10ean, larunbatez, Ezpeletan,... [+]
2025-04-08
Gedar
Greba mugagabera joko dute asteazkenean Trapagarango MFSko langileek
Fabrika itxi eta 106 beharginak kaleratzeko asmoa dauka enpresako zuzendaritzak, eta zabalik dago lan-erregulazioari buruzko kontsulta-aldia.
2025-04-08
Unai Lomana Uribezubia
FIFAri eskatu diote atzera botatzeko Donostiaren egoitza izendapena 2030eko munduko futbol txapelketan
Abenduan ezagutarazi ziren Espainia, Maroko eta Portugalen jokatuko den Munduko Futbol Txapelketako egoitzak. Donostia eta Bilbo zerrendan ageri ziren. Bada, Donostiako sei auzo elkartek, gutun bidez, FIFAri eskatu diote atzera botatzeko hiriaren egoitza izendapena; FIFA bera... [+]
2025-04-07
ARGIA
Aita Mari ontziak 108 erreskatatuak gertuagoko portu batera eramatea ez utzi izana deitoratu du
108 pertsona erreskatatu dituzte asteburuan Mediterraneoan. Italiako Gobernuak ez die utzi gertuko portu batean lehorreratzen, eta Salernora bideratu dute Aita Mari ontzia. Litekeena da Europako Batasunak migrazio politikaren araudia gogortu aurreko azken misioa izatea. Aita... [+]
Eguneraketa berriak daude