Baten bat oraindik diplomaziaren gurikeriaz emanak diren gaitzespen edo gomendioen eraginkortasunarekin sinesbera bada, gaur goitik itxaropena txikitu dakiokeela pentsatzeko arrazoi gehiago du.

Egunotan bateratsu heldu zaizkigu Nafarroako euskararen gaineko bi berri: batetik, Iruñeko Udalak Nafarroako hiriburuko euskaldunak estutzen eta harrera, informazio nola zerbitzu publikoak euskaraz hartzeko duten eskubidea mehartzen segitzen du. Eta bertzetik, berriz ere Europako foro batetik heldu da: Nafarroan euskararekiko hizkuntza politika instituzionalak dituen okerrak zuzendu eta eskasiak betetzeko gomendioa.

Ez bata eta ez bertzea ez dira berriak: alde batetik, 2003tik Iruñeko Udalak hirutan murriztu du 1997an indarrean jarritako Euskararen Ordenantza, bertzeak bertze, Udalaren jakinarazpen eta komunikazio publiko oro ele bietan argitaratzera behartu eta kontratazioetan euskara baloratzea eskatzen zuena. Izan ere, Nafarroako Administrazio Auzitegiaren epai ezberdinek Iruñeko Udalaren jardunbidea ez legezkotzat jo izan dute Ordenantzaren kontra jotzeagatik. Udalak auzia konpondu nahi zuen eta nola egin eta Ordenantza aldatuz gainditu du arazoa. Hau da, eskubideak murriztu, orduko jatorrizko araudia eduki eta eraginkortasunez gabetuta utzi artio, eta herritarrak Iruñeko Udaleko zerbitzuetan euskaraz artatua izateko eskubideaz ere gabetu ditu.

Bertzaldetik, Nafarroako euskaldunen hizkuntza eskubideen murrizketa instituzionalak 2000. urtetik Nafarroako bertako eta Euskal Herri osoko erakunde ezberdinen gaitzespenak eta zuzentzeko gomendioak bildu ditu (Nafarroako Arartekoa, Euskaltzaindia, Oinarriak, Kontseilua, Behatokia, EHE, Euskara Kultur Elkargoa...), bai eta nazioartekoenak ere (Gutxiengo Hizkuntzen Europako Bulegoa). Azkenekoa Espainiak Eskualde Mailako edo Gutxiengoen Hizkuntzen Europako Karta nola betetzen ari den aztertzen duen balorazio txostena da eta kritiken ildo beretik segitzen du. Kontuan hartu beharra dagoena da balorazio txostena nork egin duen: Europako Kontseiluko Ministroen Batzordeak.

Bertzalde, oroitu beharra dago joan den ekainean Europako Batasuneko (EBko) Kanpo Arazoetarako Ministro Batzordeak hartutako erabakiari esker, Estatuko hizkuntza koofizialak Europako Kontseiluan eta EBko erakunde eta organo ezberdinetan ofizialki erabili ahal izanen direla. Berriak oihartzun zabala izan zuen gure hedabideetan eta ordezkari publikoen artean. Izan ere, erabaki hori 2004ko abenduan Espainiako Gobernuak aurkeztu zuen Memorándum Lingüístico dokumentuan biltzen den eskakizunari EBko Ministro Batzordeak emandako erantzuna da. Erabaki horri esker, Estatuko euskaldunek, galiziarrek eta katalanek euren hizkuntza erabili ahal izanen dute Europako erakundeetara idatziz jotzeko eta erantzuna erabilitako hizkuntzan berean jaso ahal izanen dute. Halaber, Europako Kontseiluaren eta Europako Parlamentuaren legezko erabakiak hizkuntza horietara itzuli eta erakunde horien webguneetan agertuko dira eta Estatuko nola erkidegoetako ordezkariek Kontseiluan eta bertzelako foroetan hizkuntza koofizialetan ahoz egin ahal izanen dute arrazoizko epean hala eskatzen badute eta horretarako bitartekorik badaude.

Horrek guziak Nafarroan nola ukituko gaituen, berriz, ez dago batere argi. Izan ere, Moratinos ministroak Espainiako Gobernuaren izenean aurkeztu zuen Memorandum Lingüístico delakoan Nafarroa ez zuen aipatu ere egin, bai ordea, Gobernuaren erabakiak ukitzen dituen gainerako erkidego guztiak. Nafarroako Administrazioak berak ere Ministro Batzordearen erabakia hari ez balegokio bezala jokatu du eta hori, Nafarroako herritar euskaldunen eskubideekin duen jarrera ezagututa, kezkatzeko modukoa da. Euskara idatziz erabili eta hizkuntza horretan erantzuna izateko eskubidea Estatuko herritar orori aitortzen bazaio, nafar gehien-gehienak egoera paradoxikoan egonen dira EBko Administrazioan onartuko baitzaie Nafarroako Administrazioak berak ukatzen dien berezko hizkuntza batean artatua izateko eskubidea.

Batek pentsa lezake Legearen hitz zurrunak, etiketaz jantzitako gaitzespen onberak eta diplomaziaren olioaz igurtzitako gomendioak, nahiz eta Europako Kontseiluko Ministroen Batzordetik bertatik etorri, deus gutxirako direla. Inork uste al zuen bertako Administrazioak euskararekin duen suntsipen politika zekena aldarazteko gakoa kanpoan zegoela, areago ere, Europatik etorriko zitzaigula?

Halako gaitzespen eta gomendioek Nafarroako Gobernua bere erdalzalekerian eta euskalfobian kikiltzeko bederen balio izanen balute... Ez dut erranen bertakoen kontzientziak astindu eta barrenak inarrosteko, horretarako jakin badakit kanpotik etorritako deusek ez digula balio izanen. Gobernuan dauden alderdien eta euskaldun jendearen menderatzean lagun dituen indar politikoen euskararekiko jokaera, euskararenak faktura politikoa dakarkiekeela usaintzen hasten direlarik aldatuko da. Hau da, Nafarroan euskararen aldeko masa kritiko zabala osatzea lortzen dugun egunean etorriko zaigu aldaketa. Bitartean, ez dut uste hizkuntza politika instituzionala bere bidetik mugituko denik, hamaika gaitzespen eta gomendio izanda ere.