Montxo Armendariz egilea da, edo "un auteur", Cahiers du cinéma aldizkariak bultzatu zuen hizkeran. Bere zineman gai batzuk -paisaiarekiko maitasuna, kasu-, forma batzuk -musika erabiltzeko modua-, jarrera batzuk -ahulak direnekiko konpromisoa- errepikatu egiten dira film batetik bertzera. Film horiek guziek, beraz, obra bat osatzen dute, eta berauetan egilearen zenbait mamu eta kezka behin eta berriz agertzen dira.

Arestikoa Armendarizen zinemaren gogo-oneko deskripzio bat izan daiteke. Baina bertzelako deskripzioak ere, adei gutiagoko deskripzioak hain zuzen ere, posible dira. Pentsa liteke, adibidez, film batetik bertzera errepikatzen dena dela zenbait pertsonaia topiko -helduen mundua aurkitzen duten ume xaloak; gazte erreboltariak; aita hotzak eta urrunak; aitatxi jakintsuak eta ulerkorrak-, zenbait forma -ikuslea erakartzen duten irudi politak-, zenbait jarrera -arrisku estetikorik ez hartzekoa, adibidez-. Armendarizen film bat ikusitakoan, zinema aretotik atera eta iduritzen zaizu gauza sakon, eder eta mamitsu bat ikasi duzula: mundua ez dela bidezkoa eta horregatik etorkinek beren etxea uzten dutela, edo gazteek droga hartzen dutela, edo oldartzen direla -zertarako sobera ongi jakin ez arren-; eta heldu sekretudun eta ez fidagarriegiekin batera, badirela begi handiko haur tolesgabeak eta jakinduriaz beteriko gizon zaharrak ere; eta herriak eta mendiak, arazoetatik guztiz libre egon gabe, ederrak direla. Hau guztia ikasi dugula irudituko zaigu, baina susmoa dut filma ikustera sartu baino lehen bagenekiela. Hau da, filmak ez digu zirikatu, ez ditu gure ideiak astindu, baizik eta aldez aurretik pentsatzen genuena baieztatu du.

Cahiers du cinéma aldizkarian asmaturiko "egileen politika" esaldi horretan, egilearekin batera bada bertze hitz bat, "politika" hain zuzen. Hau da, zer zinegile ditugun gustuko, eta zergatik. Galdera hona ekarrita, Montxo Armendariz gustuko dugu Euskal Herrian? Eta zergatik?

Armendarizen zinema normalean pil-pilean zeuden gaiez arduratu da: droga eta langabezia (27 horas), inmigrazioa (Las cartas de Alou), gazteen ezinegona (Historias del Kronen), Espainiako gerraren ondoko erresistentzia (Silencio roto). Gaiak polemikoak izan arren, ez dut uste Armendarizen filmek gauza handirik ekarri dutenik. Nire iduriko, ez dute ikuspuntu berririk edo sobera pertsonalik eskaintzen; are gehiago, nik erranen nuke film horiek kontent daudela gai korapilatsu batez hitz egiten ari direla jakitearekin. Hots, hitz egite hori aski dute, zer erran original edo ausartik ez izan arren. Bertze modu batean adierazita, Armendarizen obran, gaiak bertzenaz estetikoki pobre diren filmeak zuritzeko balio du.

Eta zein da, bada, oraindik orain gure zinegileak hartu duen gaia? Bada nik euskalduntasuna dela erantzunen nuke, nahiko erantzun potoloa bada ere. Atxagaren Obabakoak euskal mundua zen, euskaldun batek kontatua. Euskaldunen edo Euskal Herriaren alegoria bat. Eta puntu hori, Armendarizek arras ongi jakin du bereganatzen, trebeki, itzulpen bikoitz baten bidez: gaztelaniara eta irudietara. Hor dugu, bada, emaitza, Obabakoak familia osorako, mundu zabalerako, euskal zinegile batek kontatua. Bertze baten lanaren bidez, gure bozeramaile bihurtu da Armendariz. Hori baita, azken buruan, gure auteur nafarraren zinemaren funtsa: bertze nonbait dagoen gai edo lan interesgarria harrapatu, moteldu, eta denok esfortzurik gabe ikusteko moduan prestatu. Goitian erran bezala, gure ideiak eta aurreiritziak ukitu ere egin gabe, Armendarizen film bat ikusita, zerbait ikasi dugulakoan aterako gara aretotik. Hala ere, beldur naiz eskaintzen zaiguna azala dela, Montxoren begi lasai horien gibelean ez dagoela deus, ez dugula promesturiko sakontasuna aurkituko. Baina, preseski, begirada trankil hori da publikoa liluratzen duena, liluratzen gaituena.

Zinema -nire ustez- topiko batez aritu naizenez, irakurleak nik ere topiko batez amaitzea barkatuko dit. Montxo Armendarizen hondarreko filma ikusi eta gero, zera pentsatu nuen: "Liburua gehiago gustatu zitzaidan".