«Tuberkulosia daukadala?». Amonaren aurpegi zurbila ikusita sendagileak: «Bai, tuberkulosia, baina, lasai, sendatuko zara». Zaharrenek etxean ezagutu dituzte tuberkulosiak jotako senideak eta bat baino gehiago hil zitzaizkien; XX. mende hasieran gaixotutako erdiak hiltzen ziren. Tuberkulosiak heriotza esan nahi du adineko askorentzat. Gazteak medikuaren kontsultan duen jarrera bestelakoa da: «Tuberkulosia? Hori oraindik existitzen al da bada? Eta botikak hartuta sendatzen al da? Bai? Bada oso ondo». Oso ondo mycobacterium tuberculosis izeneko bakterioak akabatzeko tratamendua zintzo-zintzo betetzen badu. Hala ez badu egiten, uste baino arazo gehiago izan ditzake. Zeren ia beti sendatzen den gaitza da eta ez du ikustekorik XX. mende hasierako gaixotasun beldurgarri harekin, baina tuberkulosia ez da salbuespena Euskal Herrian (2004an 495 kasu EAEn), potentzialki hilgarria da eta kutsakorra. Kalean tuberkulosiaren froga eginez gero, %20ak behintzat bakterioa biriketan duela ikusiko genuke. Hau da, bakterioa habian dago, baina gaixotasuna garatu gabe.

Tuberkulosiaren bakterioak dituen gaixoak -bakterioak izan, baina gaixotasuna garatu ez duenak ezin du kutsatu- bakterio horiek airera botatzen ditu. Eztula egiten duenean askatuko ditu asko eta toki itxietan, airea gutxi berritzen den lekuetan tuberkulosiaren bakterio asko metatzeko arriskua dago. Ordu askoko hegaldietan kutsatu direnak badira. Bakterio horiek biriketan aurkitzen dute habia beti. Batzuetan, hortxe geratzen dira goxo-goxo lokartuta eta pertsona hori bakterio horiekin hilko da, gaixotasuna garatu gabe. Beste batzuetan, lanean hasten dira segituan eta biriketako tuberkulosia eragiten dute. Bakterioak biriketatik zabaltzen hasten badira bestelako tuberkulosia harrapatuko du gaixoak, hala nola, meningekoa, linfatikoa, hezurretakoa. Kasu gehien biriketakoak izaten dira: EAEn, 2004an, hirutik bi baino gehiagotan organo afektatua birika izan zen. Noiz bihurtzen dira bakterio horiek gaixotasun? Izan daiteke bakterio asko pilatu delako biriketan edo gutxi pilatu arren pertsona hori momentu horretan ahul egotea. Batzuei, gaztetan biriketan kokatutako bakterioak esnatzen zaizkie zahartzaroan, nahiz eta ohikoena kutsatu orduko gaixotasuna garatzea den eta ez handik urte batzuetara.

Duela urte batzuk Giza Inmunoeskasiaren Birusari (GIB) begira zeuden medikuak. Miguel Angel Von Wichmann, Donostiako Ospitaleko Gaixotasun Infekziosoen Unitateko mediku adjuntuak esan digunez, «tuberkulosi asko izatearen errua GIBari bota zitzaion garai batean, baina orain badakigu GIBak ez duela azaltzen tuberkulosia». Duela gutxi hainbat komunikabidek tuberkulosia harrapatzeko arrisku faktore garrantzitsuentzat jo ditu tabakoa, GIBa eta kutsatu berri izatea. Von Wichmannek esan digu, ordea, %43ko portzentaia duen arrisku faktorea, ezagutzen ez den faktorea dela, alegia, «ia gaixoen erdiek ez daukate tuberkulosia harrapatzeko faktore berezirik, hau da, edonork harrapa dezake gaitza».

Von Wichmannek esan digu tuberkulosia ez dela salbuespena. Espainian, 2004an, 100.000 biztanleko tasa 27koa izan zen eta EAEn 23,77koa. Espainiakoa baino baxuagoa, baina Espainia Europan lehen postuetan dago Portugalekin batera.

Tuberkulosia osasun publikoko arazoa da eta maila guztietako osasun arduradunak gaitzari hesiak jartzeko antolatuta daude. Von Wichmannek Gipuzkoako antolaketa ezagutzen du ondo eta berak azaldu digu gaitzari aurre egiteko zer egiten duten. Batetik, tuberkulosia diagnostikatu egin behar da eta Von Wichmannek dioenez, «ez da erraza. Bronkitis arrunta da hasiera; eztula eta flema. Hamar egunean antibiotikoak hartuta sendatzen ez bada, tuberkulosia izan daitekeela pentsatu behar da. Baina asko ezkutatu daiteke, e!». Hilabeteak igaro ditzake gaixoak anbulatoriora joan gabe, eztul pixka bat, sukarra orain bai, orain ez izango du eta behea jotakoan joango da medikuarengana. Ordurako mordoxka bat kutsatzeko astia izan du.

Gaixoak tuberkulosia duela jakinda tratamendua ezartzen diote. Sei hilabetekoa (biriketakoa denean) edo urtebetekoa (gainerako tuberkulosiak) da ohikoena. Sei hilabetekoan, lehen bi hilabeteetan hiru farmako hartzen dira eta ondorengo lauretan, bi. Gaixo gehienek urte erdiko tratamenduarekin bakterioak akabatzea lortzen dute. Erraza dirudi, baina ez da hala. Von Wichmannek dioen moduan, «zazpi eguneko pastilla tratamenduetan ere, batzuetan pilula guztiak ez ditugu hartzen edo ez behar den orduan, pentsa sei hilabeteko epean». Sendagileak behin eta berriz esan behar dio gaixoari nahiz eta ondo sentitu pastilla guzti-guztiak hartu behar dituela: «Jendeak ez dio gaixotasun honi garrantzia handia ematen, baina potentzialki hilgarria da». Pastillak behar bezala ez hartuz gero bakterio erresistenteak sor daitezke, hau da, pastillek eraginkortasuna galtzen dute eta ez dira gai bakterioak akabatzeko. Gaixoak bigarren tratamendu bat egin beharko du, pastilla gehiagorekin, toxikoagoa... Eta bide horretan besteren batzuk kutsatu baditu, transmititutako bakterioak multierresistenteak izango dira, tratamenduekiko «errebelde»agoak eta horrela tuberkulosia sendatzea zailagoa izango da.

Beraz, tratamendua ondo egiteak duen garrantziaz jabetuta, EAEn gaixoak kontrolatzeko plana daukate. Gaixotutakoei zein gaixotu gabe baina bakterioak dituztenei erizainek etxera deitzen diete: lehenei tratamenduaren jarraipena egiteko eta bigarrenei egin beharreko froga guztiak egin dituztela ziurtatzeko. Tratamendua beren kasa betetzeko berme gutxi ematen dutenei -arazo psikiatrikoak dituztenak, drogekin arazoak dituztenak...- farmazia eta anbulatorioetara joan eta bertan ematen dizkiete pilulak orduantxe hartzeko.

Diagnosi azkarrarekin eta tratamenduan zehar gaixoak ondo kontrolatuz, kutsatzea saihesten da eta baita multierresistentzia ere.

Edadetua beldurtu eta lotsatu du tuberkulosiak, gaztea berriz, ez da asko aztoratu. Bitartean, EAEko osasun zerbitzuak buru-belarri ari dira 2010erako helburu ia iritsiezina bete nahian, hau da, 100.000 biztanleko 10 kasura jaistea