Antibiotikoak eta pilulak ez dira depresioari edo ezintasun fisiko bati aurre egiteko modu bakarra. Adituek geroz eta argiago dute melodia lasaigarri bat edo gure barnetik ateratako adierazpen artistikoa mesedegarria izan daitekeela sendatze prozesuan. Hain zuzen ere, artea eta terapia uztartzea ohiko bihurtu da jada Europa eta Amerikako hainbat ospitaletan. Ildo horretatik jaio dira, esaterako, musikoterapia, drama-terapia, dantza-terapia eta arte-terapia bezalako espezialitateak. Edozein adierazpen izan daiteke terapiarako baliagarri; haurrekin, txotxongiloak, panpinak edo jokoak ere erabili ohi dira. Funtsean, batzuetan hain mehatxagarria gerta daitekeen hitza erabili ordez, beste modu batera adierazten laguntzea da helburua, norbere burua ulertzeko edo terapiara eraman gaituen arazo, zailtasun hori hobeto ulertzeko.

Irantzu Olabarrieta arte-terapeutak adierazi digunez, «zenbaitetan zailegia zaigu ditugun arazoak hitzen bidez entzutea, agian inkontzientean daude eta ez gara konturatzen arazo horiek ditugunik». Pazienteak, ordea, marrazkien nahiz buztinarekin egindako irudien bidez isla ditzake, sinbolikoki. «Denbora behar du sinbolo horiek ulertzeko, barneratzeko eta bere baitan integratzeko», eta prozesu horretan laguntzean datza profesionalaren lana.

Artea ez ezik, musika, antzerkia edo dantza ere komunikatzeko modu alternatiboak dira. Terapia saioetan, gaixotasunaren eta bakoitzaren beharren arabera, helburuak zehaztu egiten direla kontatu digu Rebeka Eizagirre erizain eta musikoterapeutak. Erritmo eta melodien bidez, memoria (alzheimerra dutenen kasuan) edo mugimendua (esklerosia dutenentzat) lantzea dira helburuetako batzuk. Gaixo autisten artean komunikazioa eta harremanak indartzea eta drogazaleekin sormen musikala eta autoestimua bultzatzea beste adibide urri batzuk baino ez dira. Izan ere, makina bat buruhauste eta gaixotasun izan daitezke norbait terapia egitera bultzatu dutenak: atzerapen fisikoa edo psikologikoa, depresioren bat, kantzerra, koma, gaixotasun kronikoak, istripu baten osteko errehabilitazioa, gizarte arazoak eta abar.

Terapiara hurbiltzeko ez dago musika, arte edo gorputz-espresio jakintzarik izan beharrik. Bakoitzak dakiena egiten du eta saioetan inprobisazioa izaten da garrantzitsuena, unean uneko egoeraren adierazle. «Ez doaz artistak izatera, adieraztera baizik; adierazteko gai direla sinestea baino ez da behar», dio Olabarrietak. Saioak bakarkakoak edo taldekoak izan daitezke, beti ere beharren arabera. Taldeka sozializazioa lantzen da eta lagungarria da askotan, baina hainbat paziente ez da gauza taldean aritzeko. Rebeka Eizagirrek musikoterapia saioen berri eman digu. Hasieran, pazientearen bizitzako abestiak, musikarekin duen harremana eta gustuko edo gorroto dituen kantak eta musika-tresnak aztertzen dituzte, eta bizpahiru saioetan bezeroaren beharrak eta helburuak zehazten dira. Ondorengo saioak era askotakoak izan daitezke: besteak beste, uneko egoera, haserrealdiren bat edo hainbat gai musikaren bidez adieraztea eskatu ohi zaio gaixoari. Prozesuaren jarraipena da garrantzitsuena. Terapeutak aztertu egingo du, esaterako, ea beti tresna berak erabiltzen dituen, erritmoak errepikatzeko ala berrietara irekitzeko joera duen, melodia fuerteak eta suabeak nahasten al dituen, tresnekin kontaktu zuzena duen ala baketak eta halakoak erabiltzen dituen eta abar. Musikaren aurrean erakusten duen jarreraren bidez, gaixoaren bilakaera jarrai dezake terapeutak. Arte-terapian ere garrantzitsuena prozesua dela dio Olabarrietak. Berak zuzendu gabeko saioekin egiten du lan: dauden arte materialekin bezeroak nahi duena egin dezake eta ondoren burututakoa komentatzen dute. Hori bai, interpretatzeko garaian kontu handiz ibili behar dela azpimarratu digu. «Bezeroaren esku dago interpretatutakoari buruz hitz egin nahi izatea. Ni bera laguntzeko nago eta prozesua komentatzea da nire egitekoa, ez zuzentzea edo interpretatzea».

Nola jakin ibilbidea noiz bukatu den? Olabarrietaren esanetan, aldaketa bat egon dela nabari denean, arazoa desagertzen doala ikustean; hau da, «pertsona arazo horren jakitun eta bere barnean integratzeko gai denean». Eizagirrek gaineratu du bezeroak berak edo terapeutak erabaki dezakeela prozesuaren amaiera, helburuak bete direnean eta gaixoa autonomia lortzen hasten denean. Hala ere, gehienetan, eta nahi izanez gero, beti dago zer hobetu eta zer sakondu norberarengan.


Arrazoi berarengatik, nahiz eta gaixotasunik ez izan, mota horretako jarduerak gomendagarriak suerta daitezke gure gorputza eta burua hobeto ulertzeko eta ditugun behar fisiko eta sentimentalak askatzeko. Hala, geroz eta ohikoagoak dira musika, dantza edo antzerkia erabiliz edozeini zuzenduta antolatzen diren ikastaroak. «Ez dira terapia saioak, baina bai oso saio terapeutikoak», azaldu digu Amaia Otamendi Orekan gorputz eskolako irakasleak. Jordi Ramonek eta berak dantzarekin zerikusia duten ikastaroak eskaintzen dituzte Lasarten.

Taldearen eta partaide bakoitzaren arabera, Orekaneko irakasleek ere prozesu bat jarraitzen dute beraien ikastaroetan. Otamendik eta Ramonek bakoitzak bere kabuz ikasitako eta praktikatutako jakintzak uztartu eta zerbait berria sortu dutela diote, dantzan oinarrituz mugimendua, artea, musika, natura, jokoak eta beste hainbat ekintza nahasten dituena. Gero, eskoletan egindakoa denen artean komentatzen dute. Ikastaroetan adin guztietako lagunek eman ohi dute izena, baina %95 emakumeak direla aitortu digute. Gizonak ez omen dira ausartzen. «Dantzak emozioekin lotura zuzena du eta gizonak orokorrean nahiko blokeatuta daude sentitzeko garaian, gure barrunbeetara begiratzeko garaian», dio Ramonek.

Hasiera batean, dantzaz gozatzera edo erlaxatzera joan ohi dira asko Orekaneko ikastaroetara, baina saioek aurrera egin ahala helburuak eta beharrak zabalduz doazela argitu digu Otamendik. Komunikatzeko, gizarteak egun ipini dizkigun tabu eta zentsurak gainditzeko, gertatzen zaiguna ulertzeko desioa pizten da eskoletan. «Guk laguntza lana egiten dugu, aurrera egiteko tresnak ematen dizkiegu, bakoitzaren erritmoa, beharrak eta desioak errespetatuz», dio Otamendik.

Ikastaroei esker, lor daitezkeen onurak asko direla ziurtatu du Otamendik: «Gainontzekoekin harremanak izaten lagun zaitzake, zure burua errespetatzen, bakoitzaren beharren kontzientzia izaten, desinhibitzen, aurreiritziak ezabatzen, gure buruari oztoporik ez jartzen...» Terapia saioetan ere, teknika horiek guztiek komunikazioa errazteko duten gaitasuna da profesionalek gehien nabarmentzen duten ezaugarria. Azken finean, komunikatzerakoan eraikitzen du pertsonak bere nortasuna. Gainera, beste hainbat balio terapeutikoren artean, afektibitatea, sentsibilitatea, mugimendua, soziabilitatea, memoria, autoestimua, lasaitasuna eta oreka psikologiko eta fisikoa indartzen dituzte. «Musika jotzen duzunean barne-barnean duzuna ateratzen duzu, biluztea bezalakoa da, ezin duzu zure burua ezkutatu eta zaren bezalakoa agertzen zara», dio Rebeka Eizagirrek. Musikoterapiaz ari da, baina ideia gainontzeko espezialitateetara zabal daiteke.

Hala ere, Euskal Herrian espezialitate horiek ez dira oraindik profesionalki aintzat hartu. «Terapia alternatiboa deitzen diote eta profesionalek pentsa dezakete ez dela serioa -azaldu digu Eizagirrek-, baina gai honen inguruan ikerketa zientifiko piloa dago eta fidagarria dela ikusten dutenean kontuan hartzen dute». Estatu Batuetan, Ingalaterran, Italian edo Alemanian, esaterako, teknika horiek aspalditik erabiltzen dira ospitaletan. Gure artean, ordea, geroz eta hedatuago dauden arren, ezjakintasun handia dago oraindik «eta ausardia pixka bat falta da», gaineratu du Otamendik, dantza ikastaroen harira. «Baina jendeak jakingura du, asko galdetzen dute», aitortu digu. Pixkanaka, terapia alternatiboak beren bidea egiten ari dira gure artean.