Klasikoak eta euskara: Euskara bost axola euskaldunei
Liburuak urri eta merkatu txikia -"kanpo laburra"-. Frai Bartolome Santa Teresak euskarazko liburuen komertzializazio zaila islatzen du bere hitzetan. Liburuak argitaratzeko asko gastatu behar omen zen "Ta menturaz gitxi edo bat bere ez saldu", horretarako ere merkatari gutxi zegoelako garai hartan. Konparatu hitzok, berriki, Editoreen Galeuscan esandakoekin...
Etxeparek bezala, klasiko gehienek euskaldunak egiten dituzte euskararen egoeraren errudun, eta bereziki letratuak edo jauntxoak eta elizgizonak. Oso gutxi dira kanpoko erasoak edo legeak aipatzen dituztenak. Salbuespenetako bat Joanes Etxeberri, Ziburukoa da, estatuen eleaniztasunaren aldeko aldarriaren aitzindari bertsotan: "Erregeak behar ditu defendatu jendeak / hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak".
Txema Larreak Euskaldungoa erroizturik liburuan salatu zuen bezala, euskara letratua gero eta gehiago urrundu zen euskaratik beretik, ikusmolde diglosiko baten eraginez. Larramendik berak, pulpitutik hizkera nahasia darabilten abadeak gogor kritikatzen ditu: "behin Euskera, behin Erdera, behin Latinera, guzia lerdatua, zikindua, baraustua, zeinean dirudien igo dirala gain hartara entzule guzien burla egitera". J. A. Mogelek aipatzen du, apaiz egin berri asko, euskara oso atzenduta ateratzen zela apaiztegietatik, sermoi bat euskaraz txukun egiteko gai ez zirela. Eta lerro artean bada ere, agintariengana zuzendu zituen geziak: "Esaten dabee gitxien esan bihar leukeen askok euskeria baldresa, traskila ta soinoko zantarduna dala".
Frai Bartolomek berriz "mea culpa" kantatzen du: "geuk eleiza-gizonok berba askotan nahastau ta ezaindu dogu euskeria" eta J. J. Mogelek 1816an, abadeez gain, zuzen-zuzen salatu zituen Bizkaiko jakintsuak, liburuak ez zituztelako beren ama-hizkuntzan idazten.
Eskerrak, euskararen beharrei erantzun nahirik, beren euskararekin konplexuz beteta egon arren idazleok lanari ekin zioten... jakintsuen zain egon barik.
Euskalkien arteko lehia ere ez da gaur goizekoa. Euskaldun bakoitzari berea iruditzen omen zaio onena. Horregatik Sarakoa maite ez duenari "bertze Euskara hobeago batez eta hobekiago" idazteko parioa egiten dio Materrek. Euskararen normalizazioaren aurka daudenek maiz sustatu dituzten euskalkien arteko borroka hauek ez dira euskaltzaleon gustukoak izan, ez orain eta ez lehen. J. A.Mogelek ere kartsuki kritikatu zituen: "Zer esango digute erdaldunak errietan ta zinuka bagabiltza alkarren artean? Gure euskera gauza ez dala".
Garbizale gutxi euskal idazleen artean. Gaur egun bezala ordea, kezkatuta agertzen dira "euskañol"arekin edo "frantseuskara"rekin. Gaitzetsi egiten dute hizkuntzaren berezko baliabideak bazter utzita, axolagabekeriaz erdaretara jotzea: "Aski aberatsa da bere baitarik, ez izatekotzat hizkuntza atzeen beharrik" (B. Larregi).
Larramendik eta Juan Antonio Mogelek ongi bereizten dituzte bi muturrak. Batetik, beste hizkuntzetako hiztxo bat ere nahi ez dutenak; eta bestetik, premia gabe euskara nahasi eta ikasi edo hobetu nahi ez dutenak. Irtenbidea ere garbi dute: ez bat eta ez beste! Ez garbizale, ez mordoilo. "Euskararen kalitatea"ri buruzko ondorioak irakurri dituztela dirudi!
Hitzaurre hauetan sarri agertzen den beste gai bat, euskaraz idaztearen zergatiena da, eta denen artean, Etxeparek aipatzen dituenak ditugu gustukoen: "plazer hartzeko, solas egiteko, kantatzeko eta denbora iragaiteko materia" idatzi omen zuen. Gerora ere horrelakoak ugariago izan bagenitu gure literaturan!
Aurreko guztiak irakurri eta liburua ixtean berriz, Txirritaren bertsoak etorri zaizkit gogora, laburpen gisara: "Erdara etzan bakarrik kapaz / euskarak lagundu diyo".
- Axular (1643)
"Baldin hala ezpada (beste hizkuntzak bezalakoa) euskaldunek berek dute falta eta ez euskarak».
- Joanes Etxeberri,
Sarakoa (1718)
"Zein axola guti eta arta apurra izatu duten eskualdunek bere eskuaraz; eta deusez ere baldin egin ahal badakie erantzukizunik, da gauza hunetaz».
- Manuel Larramendi (1747)
"Euskaldunen itsumendea, zeinean darasaten eztala gure Euskera gauza handi, mehe, goi diranak adierazteko".
- Jusef Egiategi (1785)
"Egundano etzait burian sartu, ez etare sartuko, gaizki mintzatzia huskaldunen axolgabiaz etare nola gogatu eztien beren ama-mintzoa dieno mesprezatzen".
Gizateriaren aurkako krimenak eta gerra krimenak egotzi dizkie Hagako auzitegiak bi sionistei. Erabakia "antisemitismotzat" jo du Netanyahuk, eta Hamasek, aldiz, "Justiziarako urrats garrantzitsutzat".
Andoni Urrestarazu Landazabal Araiako herrian 1902ko uztailaren 16an jaio zen eta 1993ko azaroaren 21ean hil zen Gasteizen. 31 urte bete dira jadanik eta bere izena eta izana aitortzeko une aproposa dela deritzot, ez baita ongi ezagutzen utzitako ondarea. Umandi, bere herriko... [+]
Autobiografia idaztea omen da garapen pertsonalerako tresnarik eraginkorrena, askatzaileena. Iraganeko kontuei tira egin eta gogora ekartzeak, orainaldiko korapiloak askatzen laguntzen omen du. Bai, laguntzen du orainaldia ulertzen eta komeni zaigun etorkizun bat marrazten... [+]
Pandemiaren iragarpenetik Valentziako tragediarainoko errepasoa egin eta ondorioztatu dut gezurra eta forupea suhesi gisa dituen kudeaketa instituzional negargarria klase gobernariaren konstantea dela.
Ez dugu gobernari ordezko baliogarririk sistema pendular hau aldatzen ez... [+]
Polizia etxegabetzea geratu nahi zituzten herritarren aurka oldartu da eta hainbat lagun zauritu ditu. Azkenean, etxegabetzea atzeratu duela jakinarazi du epaitegiak.
Gaur, azaroak 21, Mastodon.eus komunitateak sei urte bete ditu. Urteurrena ospatzeko Gure aukera, sare libreak kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Izan ere, azken asteetan “eXodoa” ematen ari da: erabiltzaile asko X-tik ihes egiten ari dira, sare... [+]
Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]
.jpg)
Abenduaren 5ean Ikasle Goizarekin hasiko dute azoka. Hurrengo egunean Gazte Eztanda eguna egingo dute, eta gazteei zuzendutako hamaika jarduera egongo da. Egun berean, iazko Sormen Beka irabazi zuen Argizagi. Zubiak adiskidetasunerantz telesailaren aurkezpena egingo du Marramiau... [+]
ARGIAko lantaldeak bat egin du Mastodon.eus-ek bere seigarren urtemugan abiatutako Gure aukera, sare libreak atxikimendu kanpainarekin.
Mastodon.eus euskal fedibertsoko instantzia agian nagusiak sei urte bete ditu gaur. Urteurrena ospatzeko "Gure aukera, sare libreak" kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Efemeridea une interesgarri batean dator: Elon Musk-ek, X/Twitterren jabeak,... [+]
Gipuzkoako Lurralde Auzitegiaren ustez, bideo bateko irudietan ikusten denak "talka" egiten du Ertzaintzaren atestatuarekin, eta Amaia Zabarte foam bala batekin zauritua izan zenaren "ebidentzia erakusten" du, Noticias de Gipuzkoa-k jaso duenez.
Arma nuklearrarekin erantzuteko aukera dakarren dekretua izenpetu du Vladimir Putin presidenteak. Hegazkinekin, gurutzaldi misilekin zein droneekin "eraso masibo bat" pairatzeak ondorioztatu dezake arma horren erabilpena.
Bere Telegram kanalaren bidez jakinarazi du ez dituela deialdi erreakzionario gehiago egingo oraingoz. Aurreko larunbatean, nabarmen egin zuen porrot Eason antolatu zuen kontzentrazioak, eta agerian geratu da kontramobilizazioen eraginkortasuna.
Azaroaren 20an Donostiako Le Bukowski tabernan abiatuko dute elkarlanean egindako jaialdia. 40 artista, aktibista, pentsalari eta kolektibok hartuko dute parte. Amaiera Gasteizen izango da, ZAS espazioan.