Klasikoak eta euskara: Euskara bost axola euskaldunei
Liburuak urri eta merkatu txikia -"kanpo laburra"-. Frai Bartolome Santa Teresak euskarazko liburuen komertzializazio zaila islatzen du bere hitzetan. Liburuak argitaratzeko asko gastatu behar omen zen "Ta menturaz gitxi edo bat bere ez saldu", horretarako ere merkatari gutxi zegoelako garai hartan. Konparatu hitzok, berriki, Editoreen Galeuscan esandakoekin...
Etxeparek bezala, klasiko gehienek euskaldunak egiten dituzte euskararen egoeraren errudun, eta bereziki letratuak edo jauntxoak eta elizgizonak. Oso gutxi dira kanpoko erasoak edo legeak aipatzen dituztenak. Salbuespenetako bat Joanes Etxeberri, Ziburukoa da, estatuen eleaniztasunaren aldeko aldarriaren aitzindari bertsotan: "Erregeak behar ditu defendatu jendeak / hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak".
Txema Larreak Euskaldungoa erroizturik liburuan salatu zuen bezala, euskara letratua gero eta gehiago urrundu zen euskaratik beretik, ikusmolde diglosiko baten eraginez. Larramendik berak, pulpitutik hizkera nahasia darabilten abadeak gogor kritikatzen ditu: "behin Euskera, behin Erdera, behin Latinera, guzia lerdatua, zikindua, baraustua, zeinean dirudien igo dirala gain hartara entzule guzien burla egitera". J. A. Mogelek aipatzen du, apaiz egin berri asko, euskara oso atzenduta ateratzen zela apaiztegietatik, sermoi bat euskaraz txukun egiteko gai ez zirela. Eta lerro artean bada ere, agintariengana zuzendu zituen geziak: "Esaten dabee gitxien esan bihar leukeen askok euskeria baldresa, traskila ta soinoko zantarduna dala".
Frai Bartolomek berriz "mea culpa" kantatzen du: "geuk eleiza-gizonok berba askotan nahastau ta ezaindu dogu euskeria" eta J. J. Mogelek 1816an, abadeez gain, zuzen-zuzen salatu zituen Bizkaiko jakintsuak, liburuak ez zituztelako beren ama-hizkuntzan idazten.
Eskerrak, euskararen beharrei erantzun nahirik, beren euskararekin konplexuz beteta egon arren idazleok lanari ekin zioten... jakintsuen zain egon barik.
Euskalkien arteko lehia ere ez da gaur goizekoa. Euskaldun bakoitzari berea iruditzen omen zaio onena. Horregatik Sarakoa maite ez duenari "bertze Euskara hobeago batez eta hobekiago" idazteko parioa egiten dio Materrek. Euskararen normalizazioaren aurka daudenek maiz sustatu dituzten euskalkien arteko borroka hauek ez dira euskaltzaleon gustukoak izan, ez orain eta ez lehen. J. A.Mogelek ere kartsuki kritikatu zituen: "Zer esango digute erdaldunak errietan ta zinuka bagabiltza alkarren artean? Gure euskera gauza ez dala".
Garbizale gutxi euskal idazleen artean. Gaur egun bezala ordea, kezkatuta agertzen dira "euskañol"arekin edo "frantseuskara"rekin. Gaitzetsi egiten dute hizkuntzaren berezko baliabideak bazter utzita, axolagabekeriaz erdaretara jotzea: "Aski aberatsa da bere baitarik, ez izatekotzat hizkuntza atzeen beharrik" (B. Larregi).
Larramendik eta Juan Antonio Mogelek ongi bereizten dituzte bi muturrak. Batetik, beste hizkuntzetako hiztxo bat ere nahi ez dutenak; eta bestetik, premia gabe euskara nahasi eta ikasi edo hobetu nahi ez dutenak. Irtenbidea ere garbi dute: ez bat eta ez beste! Ez garbizale, ez mordoilo. "Euskararen kalitatea"ri buruzko ondorioak irakurri dituztela dirudi!
Hitzaurre hauetan sarri agertzen den beste gai bat, euskaraz idaztearen zergatiena da, eta denen artean, Etxeparek aipatzen dituenak ditugu gustukoen: "plazer hartzeko, solas egiteko, kantatzeko eta denbora iragaiteko materia" idatzi omen zuen. Gerora ere horrelakoak ugariago izan bagenitu gure literaturan!
Aurreko guztiak irakurri eta liburua ixtean berriz, Txirritaren bertsoak etorri zaizkit gogora, laburpen gisara: "Erdara etzan bakarrik kapaz / euskarak lagundu diyo".
- Axular (1643)
"Baldin hala ezpada (beste hizkuntzak bezalakoa) euskaldunek berek dute falta eta ez euskarak».
- Joanes Etxeberri,
Sarakoa (1718)
"Zein axola guti eta arta apurra izatu duten eskualdunek bere eskuaraz; eta deusez ere baldin egin ahal badakie erantzukizunik, da gauza hunetaz».
- Manuel Larramendi (1747)
"Euskaldunen itsumendea, zeinean darasaten eztala gure Euskera gauza handi, mehe, goi diranak adierazteko".
- Jusef Egiategi (1785)
"Egundano etzait burian sartu, ez etare sartuko, gaizki mintzatzia huskaldunen axolgabiaz etare nola gogatu eztien beren ama-mintzoa dieno mesprezatzen".
Merino 2001. urtean atxilotu zuten, eta dispertsioa jasan du, zigorraren zati handi bat Euskal Herritik kanpoko kartzelatan igaro baitzuen baldintza “zailetan”. Orain, askatasuna berreskuratu du.
Urte berriaren hasierarekin, hainbat zerbitzu eta produkturen prezioetan igoerak izango dira. Elikagaietan, energia fakturetan, udal-zergetan eta etxebizitza gastuetan garestitze nabariak atzemango dira.
Euskal Herria nazio dela aldarrikatzeko ekitaldia egingo dute Donostiako Kursaalean. Astebeteko ekitaldi sorta izango da.
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
Ander Magallon, Mikel Irure eta Xabier Jauregi Metropoli Forala saioan egon dira maskulinitate berrien inguruan mintzatzen.
Getariako etxebizitza batean egin dio eraso, Segurtasun Sailaren arabera. Emakumea astero joaten zen terapia naturaleko kontsultara, eta Ertzaintza ikertzen ari da ea antzeko ekintzen biktima gehiago dauden.
Media.cat-ek egindako azken ikerketak agerian utzi du emakume kazetariek Katalunian jasaten duten sexu-diskriminazioa. Inkestatutako emakumeen %54,4k sexu-jazarpena jasan dutela eta %55,1ek sexu-generoaren araberako jazarpena izan dutela adierazi dute.
Sexu erasoak 1998an hasi ziren, biktimak 13 urte zituenean. 2003an kluba utzi bazuen ere, emakumeak iaz salatu zituen sexu erasoak, Mario Lopezek taldeko entrenatzaile gisa jarraitzen zuela. Orain 18 urteko espetxe-zigorra eskatzen du akusazioak, fiskaltzak baino lau urte... [+]
Hussam Abu Safiya medikua askatzeko eskatu du Osasunaren Mundu Erakundeak, eta bere aldeko kanpaina ere abiatu dute sareetan. Abu Safiya medikua ez da edonor; nazioartean erreferente bihurtu da, berak zuzentzen zuen ospitalearen aurka egindako erasoak kontatzen zituelako.
Garai aproposa izaten da urteburua iraganeko lorpenak goraipatzeko eta, are gehiago, etorkizuneko asmo-usteak aldarrikatzeko. Eta halatsu da Txinan ere, alafede. Bide batez, ez da harrigarria abenduko azken orduetan, aurreikusitako planari aurrea hartuz, Xinjiangeko Urumqi-Yuli... [+]
Urtezahar gauean petardo, bengala, traka, suziri eta bestelako gailu piroteknikoekin jolasean arituko dira asko eta asko aurten ere, horietako ez gutxi adin txikikoak. Eta errepikatuko dira istripuak, suhiltzaileen esku-hartzeak, eta burrunba gordin sufritzen duten ume, adineko... [+]
Suhiltzaileek beste sute bat itzali behar izan zuten abenduaren 27an Zubietako erraustegian.
Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]
Bizilagunekin plataformak gogor kritikatu du Donostia 2030eko munduko futbol txapelketaren egoitzetako bat izatea, Marokok, Portugalek eta Espainiak antolatuko duten edizioan. “Hiria munduko mapan kokatzea” eta “lehen mailako kirol ikuskizuna herritarrei... [+]
Nazioarteko ordainpeko streaming plataformetan, Amazon Prime Video eta Netflix izan ziren lehenak euskarazko edukiak eskaintzen, eta orain Max gehitu zaie (2024 arte HBO edo HBO Max izan dena). Pantailak Euskaraz-ek azpidatziak moldatu ditu, eta EITBk bikoizketak eskaini, eta... [+]