Hurrengo lehendakaria nor izango den jakin gabeko gogoeta da. Hori inportantea izan baliteke ere, ez du gogoeta hau baldintzatzen. Azken hilabeteotan bazter askotatik nago entzuten aukera berrien garaia dela oraingoa Euskal Herrian, ziklo zaharra agortu eta ziklo berri baten atarian garela. Hala bedi! Badira uste horretarako hainbat adierazle, barreiatuak eta bananduak izan arren. Elkarrizketa, akordioa, herri kontsulta, iraganean inoiz ez besteko aldiz oraingoan entzuten ari garen hitzak dira, inoiz ez besteko bazter desberdinetan entzun ere. Bada, bai, aukera berrien garaia izan daitekeela pentsatzeko arrazoirik. Hala ere, zoritxarreko ziklo zaharra ez dela inoiz amaitzen eta zorioneko berria ez dela inoiz abiatzen begitantzen zait.

Euskal Herriko politika munduan izaten ari diren kontuokin meteorologian direnekin bezala gertatzen zait: eguraldiaren gaurko gertaerak klima-aldaketaren adierazle diren ala ez, urte batzuk pasatu eta atzera begiratuta jakingo dugu, gertatu momentuan ezina baita jakitea gertaerok ausazko gorabeherak diren ala klimaren eboluzioan benetan inflexio. Zelan jakin, urteak pasatu arte itxaroten egon gabe, Euskal Herriko gaurko gertaera politikoak gatazkaren konponbide demokratikoan benetako inflexioaren adierazle diren ala norabide desberdinetako loturarik gabeko saiakera diferenteak?

Gurea bezalako gatazka politiko luzeak berez dira konplexuak, sustraietan baino gehiago adarretan; baina noiz edo noiz eutsi behar zaie adarrei ere! Beharbada, hasieran gatazka guztiak dira sinpleak, baina, nahitaez, neutrala ez den denboraren poderioak konplexu arazten ditu. Hortaz, filosofo harena gogoan -«sinplea dena faltsua da eta konplexua dena erabilezina»- ondo uztartu behar dira bata eta bestea gatazka gainditze bidean, sinplekeriak konplexua desitxuratu ez dezan, eta konplexuak konponbiderako ausardia gelditu ez dezan.

Nire pentsaeraz, azken hilabeteotan urrats inportanteak izan dira prozesuaren konplexua argitu eta aletzen. Argitu da konponbide politikoaren gako nagusiak, lurraldetasuna eta erabaki-ahalmena, kudeatuko dituen mahaiko kideak zeintzuek behar duten izan. Jada ez da esaten Euskal Herriko ez dakit zein ehunekok honen edo horren alde egin duela, hauteskundeak zazpi lurraldeetan ez baizik eta hirutan izanda. Lurraldetasuna eta lurralde batasuna kontzeptu desberdin modura agertzen dira; hura, edozein konponbidek elkarrizketarako funtsezko behar duen esparru geografiko modura, Euskal Herri osoan delako markoa ezbaian, eta bigarrena, lurralde bateko eta besteko herritarrek erabakitzeko ahalmena gauzatzearen ondorioz hartutako hautu politiko modura. Azken batez, eskubide historikoak lekuan leku eta unean une gorpuzten dituzte herritarrek.

Gero eta sarriago aipatzen da herri-kontsultarena ere, lurralde guztietan. Oinarrizko Akordio Demokratikoa izenpetu duten dozenaka eragilek kontsultatuak izateko eskubidea aldarrikatu dute. Beste batzuek zuzen esaten ez badute ere, zeharka aitortzen dira hasiak, lurralde guztietan. Beste gauza da zertaz galdetu, non eta nola, kontsultari erabaki politikoen katean dagokion lekua, eta jakina! zer balio eman erantzunari. Galderak erantzuna eskatzen du eta.

Belodromoko proposamenak asko lagundu du prozedura argitzen, metodo bat eskainiz. Baina horrekin batera edukiak behar dira, nork bereak, metodoak dakarren mahaian gai-ordena izan dadin. Mahai politiko baten inguruan kudeatu beharko da konponbidea, batere bazterketarik gabeko batean, ez territorialik ez ideologikorik. Aulkia beharko dute eragile sindikal eta sozialek ere, mahaia hodeien azpian izan dadin. Europako azken asteotako erreferendumek agerian utzi dute goiko politikaren eta plazaren arteko jauzia. Prozesuak beste modu batera ulertzeko erreferente.

Imajinatzen hasita mahai horren lehenengo momentuko irudia, denak jezarrita ikusten ditut, nahastu gabe, eta aurrean paper bana, zuriz. Seguruenik, paper zuritik abiatu behar delako elkarrizketa, denok maila beretik hasiko badira. Papera zuriz, baina ez burua. Horrexegatik ikusten dut funtsezko metodo argi baten alde egin apustuan bezala eduki argien alde ere egitea, nork bereak, eta subiranozaleok gureak, mahai-aldi horretan noiz edo noiz proposamen zehatzak bota beharko direlako, gatazkaren gako bi horien inguruan.

Askotan ematen da aditzera eragileok mahaian hizketan hasi eta ezinbestean akordio batera iritsiko direla, asko kostata bada ere, baina akordiora. Alde guztiok gustura onartzeko moduko akordioa, gero kontsultara bideratua. Baliteke. Baina litekeena da ere akordiorik ez izatea, aldeek dituzten abiapuntuak, gaurko markoaren baliagarritasunaz, ezin uztarturik. Eta? Akordiorik ezean proposamen desberdinak kontsultara ateratzeko moduaz behintzat lortu beharko zen gutxieneko adostasuna.

Hortaz, kontsulta ezin da hartu soilik prozesu baten azken helburu, prozesuaren beraren tarteko helmuga ere hartu behar da, gizarte zibilaren esku-hartzea indartze aldera, eragile politikoek prozesuaren fase desberdinetan gizartearen hitza erreferente hartu dezaten. Eta beharbada, mahaian ezin aurreraturik egonda, kontsulta abiapuntu ere hartu behar da, gaur indarrean den markoak gaur duen indarra neurtzeko modu bezala. Inork ez dezan bere gaurko apustu politikoa iraganeko portzentaietan ezkutatu. Galderaren erantzuna behintzat bada galdetuaren adierazle.