Hamurabiren kodea idatzi zenetik edo Egiptoko idazkera kuneiformea asmatu zenetik, pertsonak bere ideiak, jakinduria, legeak… idatziz transmititzeko joera izan du. Horrela iritsi zaizkigu Greziako eta Erromako klasikoen obrak Erdi Aroko esku-idazleek kopiak atera eta beren biblioteketan gorde zituztelako. Antzinateko jakinduria, filosofia, literatura… dokumentu idatzien bidez iritsi zaigu. Idazkera ezagutu ez zutenen jakinduria ez da behar bezala iritsi guganaino eta betiko galduta geratu da historiaren zulo beltzean. Ahozko transmisioaren bitartez ipuinak, legendak, epopeia batzuk heldu zaizkigu belaunaldiz belaunaldi, baina ziur ezagutza asko galdu egin direla belaunaldi hilen memoria isilduan.

Liburuak monastegietako monjeen eta garai hartako jakintsuen ondare ziren eta herri xeheari zail zitzaion jakinduria hura guztia eskuratzea. Geroago, liburuak sozializatzen joan ziren eta eskola instituzio gisa sortu zenetik, liburua herri xehearen eskuetaraino iritsi da.

Gaur egun, herri aurreratuetan behintzat, ia denok dugu liburuak eskuratzeko ahalmena. Sozialki ondo ikusita dago irakurtzea. Hori dela eta, jende askok esango dizu "bai, nik ere irakurtzen dut". Euskal Herrian ere hortxe dugu Durangoko Azoka.

Baina esan beharra dago liburua beheranzko bidean doala. Jende gutxi ikusiko duzu liburudendara hurbiltzen eta liburuak aukeratzen eta erosten. Eta nago irakurtzen are eta jende gutxiago ikusiko genukeela, irakurle isila ikusterik balego.

Baina bada beste arazo bat asko kezkatzen nauena. Irail oro errepikatzen den eslogan inozo bezain faltsua: "Testuliburuak garestiak dira. Liburuak doan behar dute izan." Eta hori horren lasai esaten duenak 1.500 edo 2.000 euro gastatu ditu oporretan. Urtean zehar markako zapatilak erosten, alternatzen, poteoan, juergan… auskalo zenbat gastatu duen. Eta 150 euro inguru kostatzen diren liburuak erosteko hainbeste negar eta kexu. Horrela ari direnek ba al dakite liburu horien atzean profesional mordo bat dagoela gizarte honetako ume eta gazteen hezkuntzaz eta jakintzaz arduratzen dena eta ikasle horiek bihar pertsona jakintsu eta prestatuak izan daitezen material ahalik eta egokienak egiten aritzen direla. Ba al dakite liburu horietan guregana iritsi zaigun jakinduria dagoela dosifikatuta, gaurko ikasleek urtez urte asimila dezaten eta biharko egunean probetxuzko hiritar jakintsu eta prestuak izan daitezen? Hainbeste panplina erabili behar al dugu dakigun gastu bati aurre egiterakoan? Gin-tonikak, whiskiak, afariak, ospakizunak… txintik atera gabe ordaintzen ditugu eta liburuen ordua iritsitakoan hainbeste komeria! Ez dugu kultura, jakinduria eta gure umeen prestakuntza behar bezala baloratzen.

Eta zer esango dizuet literaturaz? Nork irakurtzen du gaur egun literatura? Eta literatura euskaraz? Gutxi batzuek helduen literatura eta dezentek Haur eta Gazte Literatura. Baina hemen ere baditugu batzuk -ez denak, zorionez- liburuen zeharkako etsai direnak. Alde positiboan azaldu nahi dut hainbat eskolatan egiten den lan bikaina umeengan irakurzaletasuna sortzeko asmoz. Irakasle askok badaki zein garrantzitsua den umeei ipuinaren eta istorioen magia txiki-txikitatik kutsatzea, eta ahalegin berezia egiten dute umeek eskolan material interesgarria eduki dezaten. Horrez gain urtean behin edo bi aldiz gutxienez liburu bat erosarazten diete, irakurri eta euren apaletan gorde dezaten. Eta, gainera, idazlea eskolara joaten bada umeekin solasaldi bat izatera, are eta motibagarriago ikasleentzat.

Baina bada irakasleen artean beste multzo bat liburuak erostearen aurka azaltzen direnak. Arrazoia: liburuak garesti direla eta etxekoei nola eginaraziko dien horrelako gastu extra bat (!) Gastu extra 6 edo 7 euro? Zapatila markakoetan edo litxarkerietan hainbeste gastatzen dutenei 6 euro gastaraztea horrenbesteko delitua ote da ba? Hauxe da mundu aldrebesa! Ikasleen kulturaz, irakurzaletasunaz, arduratu behar duena oztopoa jartzen 6 euro mixerableren aitzakian. Hamaika ikusteko jaioak gara!