Lehengo batean, lagunarte on batean nengoela, solasak gure aberriaren gaia ekarri zuen, gai mila aldiz aztertua, xehatua eta mastekatua, baina ez haatik amaitua, finitua edo flakatua. Eta aipatu zuen lagunetako batek, kezkatuta aipatu ere, Euskadi kaskarra zela tamainaren aldetik, eta errealitate horrek inork aitortu baino garrantzi gehiago daukala gure gaur egungo joeretan. "Aipatuko nuke oraintxe bertan hamaika urtez abertzale izan eta duela gutxi, auto berria erosi eta Donostiatik Bilbora ordubete eskas behar zuela konturatzean, eta ez, bere gazte garaietan bezala, hiru ordu luze, zalditik erori eta bere fedeaz abjuratu duen pertsona bat. Eta nik uste legio direla gaitz horrekin -liliputitis?- dabiltzanak. Agian, horregatik sortzen dira azken aldi honetan horrenbeste erretentzio gure autobideetan. Erretentzioekin Euskadik handiagoa ematen du".

Berak bukatu orduko aurre egin genion denok: "Nor dugu Madriletik dabilen hori?", galdetu zion batek interpretazio agian gordinegia eginez. "Ez dut esango izenik", tematu zen lehena. "Aski izan behar zaizue mezu nagusiarekin. Bi ordu eskasean zeharkatzen den herri batek ezin du aparteko estatus politikorik eskatu". "Jainkoa!", hots egin zuen apaizgai izandako batek izu aurpegiaz. "Y grekoaren obrak hastear daude! Berrogei minutu Baionatik Gasteizera!". "Zenbat kilometro dira ba Baionatik Gasteizera, zehazki?", galdetu zuen azkenak. Isiltasunak erantzun zion gizajoari.

Baina argia etorri zitzaigun hurrengo egunean. Izan ere, bagindoazen gure bizikletak hartuta errepideska batetik, eta hor non, gelditzen ginen bakoitzean, heterotasunarekin egokitzen ginen. Etxe batekoei agur egin eta, "egualdi politta itteula, zea!" erantzuten ziguten; egin, handik hamar kilometrotara, agur berbera eta "ebaldi politte itteula, zea", entzuten genuen, edo "buen tiempo tenemos", edo "eguraldi potoloa dugu, hain zuzen ere". Modu desberdina, beti. Eta hizkuntzarekin gertatutakoa, janari-edariekin ere gertatu zitzaigun: batean mondejoa zen; hurrengoan, odolkia; haraxeago, lukainka edo zezina. Bestalde, janzteko hamaika modu ikusi genituen. Kasu bat: Goiko Errotako gizonak nobelako Piarres ematen zuen; Beheko Errotako neskak Blade Runnerreko erreplikantea. Eta abar, eta abar.

Itzultzerakoan, hizketan hasi eta txangoaren, -eskurtsioaren, ibilaldiaren…- inpresioak kontatu genizkion elkarri. "Zorabiatzekoa izan da", esan zuen batek. "Zenbat berezitasun! Egin Amerikako Estatu Batuetan mila kilometro, eta ez genuke laurdenik ere aurkituko!". Nik orduan paisaia hartu nuen aintzat: Georgiatik Lousiana bitartean pinua besterik ez zegoela, adierazi nien; guk ibilitako 50 kilometrotan berriz -Ibarrolarenak kontatu gabe- zuhaitz berdinik ez zegoela. "Zenbat leku hartuko ote luke Euskal Herriak mendiak zapaldu eta dena ordeka bihurtuko bagenu?", galdetu nuen -nire bihotzak goiz heltzen diren hipotesiak maite baititu-. "Nik uste Holandaren zabalera izango lukeela", erantzun zidan geografiako irakasle dugun batek. "Edo gehiago", erantsi zuen kalkuluak zorroztuz.

Burutazio guzti haiek esaldi bakar bihurtzeko lanari ekin genion. Datu hotzak -mapetan azaltzen diren kilometroak-, ponderatu egin behar zirela iruditu zitzaigun, eta, esaterako, heterotasun indize bat erabili behar zela; hartara, Euskal Herriaren zabalera subjektiboa kalkulatuko genuela, hala nola atzerrian, AEBetan eta, tenperatura subjektiboa kalkulatzen den. "Eureka!" hots egin genuen halako batean. Lanari lotu gintzaizkion ondoren, abertzale eta ez hain abertzaleen liliputisia arintzea helburu. Irakurriko duzue txosten osoa argitaratzen denean; hala ere, hona aurrerapena, lehen lerroan dioguna: "Euskal Herria herri ertaina da, edo bestela handia...".