Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
astelehena 2024ko abenduaren 23an
Normalizazio prozesuaren sokatira
Hilabete pasa da hauteskunde egunetik eta aldaketa giroa oso nabarmena da. Laburrean, zer azpimarratuko zenukete hilabete honi buruz?
Zer desberdintasun ikusten dituzue Lizarra-Garaziko garaia eta oraingoaren artean?
Joko arauak finkatzeko unea da. Irlandan, esate batera, bizpahiru urte iragan zituzten joko arauak finkatzen. Zein unetan gaude joko arauekiko eta zeintzuk dira gutxieneko arau horiek?
Eratuko diren mahaiak Anoetako eskemaren arabera eratuko al dira?
Pazientzia aipatu duzu Joseba eta lehen Txotxek esan du presak ez direla onak halako prozesu batean. Jende asko ari da sufritzen, ordea, presoak, bizkartzainekin doazenak… 20 urte espetxean dagoenari eskatu iezaiozu pazientzia, beste hamar iragan behar dituela.
Goazen balizko keinu zehatzak jorratzera, esate baterako makrosumarioak. Haika-Segi auzia epaiaren zain dago eta datozen hurrengoetarako ere erabakigarria izango ei da. Ez zarete iragarleak, jakina, baina zer uste duzue gerta litekeela epai honekin?
Prozesua hau era batera egituratzen ari da, alderdiekin. ELAk dio errespetatzen duela alderdien erabaki hori baina, zarata gehiegirik atera gabe, prozesua ahulago izango dela adierazi du.
Oztopoen gaia ere atera da lehenago. Nagusiki PP ari da bideratzen presio hori, nola ikusten duzue bideratuko duela berau edo zer tresna ditu presioa ahalik eta eraginkorrena izan dakion?
Azter ditzagun edukiak. Zein oinarrizko eduki egongo dira mahaietan eta prozesuak porrot egin ez dezan noraino heldu beharko da eduki horietan?
Eta nola gaindi daiteke lurraldetasunaren auzia prozesu honetan?
Berme gisa-edo, etxetik bertatik edo nazioartetik, zaindu beharko luke norbaitek prozesu hau?
IMANOL MURUA URIA. Duela hilabete batzuk oso zaila ematen zuena gertatzen ari da. PP ezik, gainerako alderdiak ados daude bakegintzak duela lehentasuna eta ados daude estatus politiko berri bat lortzeko elkarrizketa prozesuari hasiera eman behar zaiola. Harreman ugari izaten ari dira zentzu horretan eta giro berri horren argazkirik nabarmenena Patxi Lopezek eta EHAK-k egindako bilerarena da. Bestetik, ez zen harrigarria izan baina bai garrantzitsua Ibarretxek, Legebiltzarrean dauden alderdiak hartu ondoren, Batasuneko ordezkariak hartu zituela. Espainiako Gobernuari dagokionez, urrats garrantzitsuak ematen ari direla ikusi da eta horietako nabarmenena ETArekin hitz egiteko Kongresuaren baimena bideratu izana.
TXOTXE ANDUEZA. Hauteskundeetan bi gauza nabarmendu ziren: batetik, EHAKren emaitza onak eta, bestetik, EAJk jasotako jipoia. Baina garrantzitsuena da, bai EAJk bai PSOEk EHAKren emaitzen aurrean erakutsi duten jarrera, dirudienez behingoz ulertu baitute ezker abertzalerik gabe ez dagoela bake prozesua zabaltzerik. Horrez gain, EAJk emaitza kaskarrak atera izanaren ondorioz, Ibarretxe Plana alboratu da eta EAJren jarrera bigundu egin da. Legebiltzarreko lehendakariaren gaiak desitxuratu egin du jarrera hori, ez baita normala egungo giroak eskatzen zuen elkarrizketa ikusita, EAJk Atutxarekin erakutsi zuen jarrera izatea. Funtsean, atera den egoera berria askoz egokiagoa da adostasunak bilatzeko inposaketak ezartzeko baino, eta hori da garrantzitsuena.
JOSEBA ARRUTI. Prozesu hau aspalditik etorriko da seguruenik, baina azaroaren 14ko Anoetako proposamena bada halako abiapuntu bat. Han ezker abertzaleak apustu bat irudikatu zuen, eta ondoren eman dituen urrats batzuk bat datoz erabaki horrekin eta beste batzuk ez. Urteetan, ezker abertzaleak negoziazioa ETA eta Estatuaren artekoa izan behar zuela defendatu izan du eta Anoetan onartzen da, behingoz, Euskal Herriaren etorkizuna eragile politikoek erabaki behar dutela eta ez ETAk eta Estatuak. Abenduaren 30ean Ibarretxe Planak aurrera egin zuen Legebiltzarrean eta otsailaren 1ean Espainiako Kongresuak atzera bota zuen, berriz blokeo egoera bat irudikatuz.
Hauteskundeen emaitzei dagokienez, EAJk ez zuen esperotakoa bildu, baina ezker abertzalearen emaitzak ere ez ziren sekulakoak izan: aurreko hauteskundeetan bere historiako emaitza kaskarrenetakoak lortu zituen eta orain 8.000 boto gehiago bildu ditu. Dena erlatibizatu behar da. Edozein modutan, Legebiltzar berrian oreka gorde behar da, bi bloke daude, dirudienez EHAK dago erdian eta horrek erraztuko du elkarrizketa dinamika. Argi dago azken garaietan ezkutuko lana ere izan dela, eta ez da kasualitatea izan EHAK hauteskundeetara aurkeztu izana.
Hiru hankako mahaia osatzen ari dela aipatzen da eta ikusiko da hanka bakoitzak apustuari indar berdinaz ekiten dion; denborak esango du. Nik uste dut Madrilgo Gobernuak eta Zapaterok badutela aurrera egiteko asmo sendoa. Guri zaila egiten zaigu Madrilgoen lekuan jartzea, baina Patxi Lopezek EHAK hartzea oso gogorra da han eta kritika latzak jaso izan dituzte horregatik. Ibarretxeren apustuaz ere ez dut zalantzarik, behin eta berriro esan baitu bere apustu garrantzitsuena bakea lortzea dela. Ezker abertzaleari dagokionez, sarritan ikusten ditut kontraesanak; ez dakit nola uler litekeen aurrerapausoak emateko prest dagoela esatea eta gero lehergailu kanpaina hau gertatzea. Ezker abertzalean ere izango dira tentsioak eta iritzi ezberdinak, baina bizi dugun une historikoa baliatu beharra dago. Urte askotan ez da berriz horrelako egoera bat emango.
I. MURUA. Josebak esan du EHAK-k hauteskundeetan parte hartzea ez dela kasualitatea izan eta, nire ustez, agintean dagoenetik horixe da gatazkari begira PSOEk eman duen urratsik garrantzitsuena, PPren presioari aurre egin dio eta ezker abertzaleko legez kanporatutako aukerari aurkezten 'utzi' dio. Horren ondorioz, EHAK legez kanpo uzteko eskatu dio etengabe PPk PSOEri eta honek bi alderdien arteko estrategia bateratuaren haustura ekarri du, Estatuko eztabaida orokorraren testuinguruan irudikatu dena. Une hori klabea izan da.
TXOTXE ANDUEZA. Hauteskundeetan bi gauza nabarmendu ziren: batetik, EHAKren emaitza onak eta, bestetik, EAJk jasotako jipoia. Baina garrantzitsuena da, bai EAJk bai PSOEk EHAKren emaitzen aurrean erakutsi duten jarrera, dirudienez behingoz ulertu baitute ezker abertzalerik gabe ez dagoela bake prozesua zabaltzerik. Horrez gain, EAJk emaitza kaskarrak atera izanaren ondorioz, Ibarretxe Plana alboratu da eta EAJren jarrera bigundu egin da. Legebiltzarreko lehendakariaren gaiak desitxuratu egin du jarrera hori, ez baita normala egungo giroak eskatzen zuen elkarrizketa ikusita, EAJk Atutxarekin erakutsi zuen jarrera izatea. Funtsean, atera den egoera berria askoz egokiagoa da adostasunak bilatzeko inposaketak ezartzeko baino, eta hori da garrantzitsuena.
JOSEBA ARRUTI. Prozesu hau aspalditik etorriko da seguruenik, baina azaroaren 14ko Anoetako proposamena bada halako abiapuntu bat. Han ezker abertzaleak apustu bat irudikatu zuen, eta ondoren eman dituen urrats batzuk bat datoz erabaki horrekin eta beste batzuk ez. Urteetan, ezker abertzaleak negoziazioa ETA eta Estatuaren artekoa izan behar zuela defendatu izan du eta Anoetan onartzen da, behingoz, Euskal Herriaren etorkizuna eragile politikoek erabaki behar dutela eta ez ETAk eta Estatuak. Abenduaren 30ean Ibarretxe Planak aurrera egin zuen Legebiltzarrean eta otsailaren 1ean Espainiako Kongresuak atzera bota zuen, berriz blokeo egoera bat irudikatuz.
Hauteskundeen emaitzei dagokienez, EAJk ez zuen esperotakoa bildu, baina ezker abertzalearen emaitzak ere ez ziren sekulakoak izan: aurreko hauteskundeetan bere historiako emaitza kaskarrenetakoak lortu zituen eta orain 8.000 boto gehiago bildu ditu. Dena erlatibizatu behar da. Edozein modutan, Legebiltzar berrian oreka gorde behar da, bi bloke daude, dirudienez EHAK dago erdian eta horrek erraztuko du elkarrizketa dinamika. Argi dago azken garaietan ezkutuko lana ere izan dela, eta ez da kasualitatea izan EHAK hauteskundeetara aurkeztu izana.
Hiru hankako mahaia osatzen ari dela aipatzen da eta ikusiko da hanka bakoitzak apustuari indar berdinaz ekiten dion; denborak esango du. Nik uste dut Madrilgo Gobernuak eta Zapaterok badutela aurrera egiteko asmo sendoa. Guri zaila egiten zaigu Madrilgoen lekuan jartzea, baina Patxi Lopezek EHAK hartzea oso gogorra da han eta kritika latzak jaso izan dituzte horregatik. Ibarretxeren apustuaz ere ez dut zalantzarik, behin eta berriro esan baitu bere apustu garrantzitsuena bakea lortzea dela. Ezker abertzaleari dagokionez, sarritan ikusten ditut kontraesanak; ez dakit nola uler litekeen aurrerapausoak emateko prest dagoela esatea eta gero lehergailu kanpaina hau gertatzea. Ezker abertzalean ere izango dira tentsioak eta iritzi ezberdinak, baina bizi dugun une historikoa baliatu beharra dago. Urte askotan ez da berriz horrelako egoera bat emango.
I. MURUA. Josebak esan du EHAK-k hauteskundeetan parte hartzea ez dela kasualitatea izan eta, nire ustez, agintean dagoenetik horixe da gatazkari begira PSOEk eman duen urratsik garrantzitsuena, PPren presioari aurre egin dio eta ezker abertzaleko legez kanporatutako aukerari aurkezten 'utzi' dio. Horren ondorioz, EHAK legez kanpo uzteko eskatu dio etengabe PPk PSOEri eta honek bi alderdien arteko estrategia bateratuaren haustura ekarri du, Estatuko eztabaida orokorraren testuinguruan irudikatu dena. Une hori klabea izan da.
Zer desberdintasun ikusten dituzue Lizarra-Garaziko garaia eta oraingoaren artean?
T. ANDUEZA. Oso garai desberdinak dira eta oraingoan garrantzitsuena da frogatu dela Lakuako Gobernuaren inguruan ari direnak, ezker abertzaleak eta PSOEk osatzen duten hiruki horren arteko osagaien artean adostasuna beharrezkoa dela. Aljerreko elkarrizketetan EAJ kanpo geratu zen eta prozesua oztopatzen aritu zen. Ajuria Eneako Itunean ezker abertzalea baztertu zen. Lizarra-Garaziko A9*-kordioan, aldiz, argi geratu zen ezin zela aurreratu PPren eta PSOEren inguruan egituratzen den sentsibilitate hori kontuan hartu gabe.
J. ARRUTI. Lizarra-Garazin ematen zuen alderdi ez nazionalistak kanpoan geratzen zirela eta prozesuak aurrera egin ahala aukera izango zutela honekin bat egiteko. Abiapuntuan behintzat ez ziren egon, eta orain argi geratzen da inor ezin dela baztertu eta denek egon behar dutela hasieratik. Hori da Lizarra-Garazirekin dagoen alderik handiena. Horrez gain, bada beste kontu bat. Lizarra-Garazira arte bazirudien ezker abertzaleak hartzen zituen konpromisoak benetakoak zirela eta prozesu honen ostean, EAJn eta EAn ezker abertzaleak iruzur egin izanaren sentimendua geratu zen. Mesfidantza sortu zen orduan eta honek ere izango du eraginik prozesu honetan. Ezker abertzalean ikusi ditut adierazpenak eta aldaketa asmoak, baina benetako jarrera aldaketarik ez da ikusten. Eta zein da benetako jarrera aldaketa? Errealismo politikotik abiatzea. Ezker abertzaleak Euskal Herriaren mapa politiko bat irudikatu du urteetan, baina Euskal Herriak gaur egun agertzen duen mapa desberdina da, herritarren azken urteotan adierazitako borondatearen gainean egituratua dago eta bakegintza eta normalizazio prozesuan aurrera egiteko hori onartu behar da.
I. MURUA. Lizarrako porrotetik gatoz eta eskarmentu hori ere lagungarri izango da oraingoan. Edozein eratan, ez dut uste han inor baztertzeko asmorik zegoenik. Lehenengo autodeterminazioaren aldeko indarrean arteko akordioa gauzatu zen, geroago Madrilen agintean zegoena ere presio politikoaren bitartez bide hori onartzera bultzatzeko. Horrek arrazoi askorengatik egin zuen porrot: batzuek mantsoegi joan nahi zuten, beste batzuek azkarregi eta azkenean su-etena hautsi zen. Ikusteko dago oraingo hiruki honekin PSOE noraino onartzeko prest dagoen euskal herritarren erabaki eskubidea eta berau marko politikoaren joko arauetan sartzea.
T. ANDUEZA. Lizarra-Garazik porrot egin zuela esateak ez du esan nahi formula txarra zenik. Formulak, berez, ez dira ezer, onak edo txarrak izan daitezke dituzten baldintzen arabera. Orduan, agian, ez ziren baldintzarik egokienak. Horrekin ez dut esan nahi Anoetan proposatutako formulak berme osoa eskaintzen duela, hori ez baitago, baina badirudi aspalditik ari direla jartzen baldintzak, elkarrizketak aspalditik datozela eta horrekin guztiarekin iritsi gara une honetara.
I. MURUA. Egia da, oraingo hiruki horretan PSOE ez zegoen eta, gainera, PSOE abiadura handian aldatu dela ordutik gaurdaino. Borondate aldetik horrek esperantza ematen du, gero ikusiko da edukietara iristen direnean.
J. ARRUTI. Alderdien aldetik izan da aldaketarik, baina herritarren aldetik ere egon da halako heldutasun prozesu bat. Lehen gehiengo batek beste alde batera begiratzen zuen ETAren indarkeriaren aurrean, hori aldatuz joan da eta gaur egun ETAren indarkeria onartzen dutenak inoiz baino gutxiago dira. Ezker abertzaleak presio hori ere sentitu izan du eta hori ere funtsezkoa izango da.
J. ARRUTI. Lizarra-Garazin ematen zuen alderdi ez nazionalistak kanpoan geratzen zirela eta prozesuak aurrera egin ahala aukera izango zutela honekin bat egiteko. Abiapuntuan behintzat ez ziren egon, eta orain argi geratzen da inor ezin dela baztertu eta denek egon behar dutela hasieratik. Hori da Lizarra-Garazirekin dagoen alderik handiena. Horrez gain, bada beste kontu bat. Lizarra-Garazira arte bazirudien ezker abertzaleak hartzen zituen konpromisoak benetakoak zirela eta prozesu honen ostean, EAJn eta EAn ezker abertzaleak iruzur egin izanaren sentimendua geratu zen. Mesfidantza sortu zen orduan eta honek ere izango du eraginik prozesu honetan. Ezker abertzalean ikusi ditut adierazpenak eta aldaketa asmoak, baina benetako jarrera aldaketarik ez da ikusten. Eta zein da benetako jarrera aldaketa? Errealismo politikotik abiatzea. Ezker abertzaleak Euskal Herriaren mapa politiko bat irudikatu du urteetan, baina Euskal Herriak gaur egun agertzen duen mapa desberdina da, herritarren azken urteotan adierazitako borondatearen gainean egituratua dago eta bakegintza eta normalizazio prozesuan aurrera egiteko hori onartu behar da.
I. MURUA. Lizarrako porrotetik gatoz eta eskarmentu hori ere lagungarri izango da oraingoan. Edozein eratan, ez dut uste han inor baztertzeko asmorik zegoenik. Lehenengo autodeterminazioaren aldeko indarrean arteko akordioa gauzatu zen, geroago Madrilen agintean zegoena ere presio politikoaren bitartez bide hori onartzera bultzatzeko. Horrek arrazoi askorengatik egin zuen porrot: batzuek mantsoegi joan nahi zuten, beste batzuek azkarregi eta azkenean su-etena hautsi zen. Ikusteko dago oraingo hiruki honekin PSOE noraino onartzeko prest dagoen euskal herritarren erabaki eskubidea eta berau marko politikoaren joko arauetan sartzea.
T. ANDUEZA. Lizarra-Garazik porrot egin zuela esateak ez du esan nahi formula txarra zenik. Formulak, berez, ez dira ezer, onak edo txarrak izan daitezke dituzten baldintzen arabera. Orduan, agian, ez ziren baldintzarik egokienak. Horrekin ez dut esan nahi Anoetan proposatutako formulak berme osoa eskaintzen duela, hori ez baitago, baina badirudi aspalditik ari direla jartzen baldintzak, elkarrizketak aspalditik datozela eta horrekin guztiarekin iritsi gara une honetara.
I. MURUA. Egia da, oraingo hiruki horretan PSOE ez zegoen eta, gainera, PSOE abiadura handian aldatu dela ordutik gaurdaino. Borondate aldetik horrek esperantza ematen du, gero ikusiko da edukietara iristen direnean.
J. ARRUTI. Alderdien aldetik izan da aldaketarik, baina herritarren aldetik ere egon da halako heldutasun prozesu bat. Lehen gehiengo batek beste alde batera begiratzen zuen ETAren indarkeriaren aurrean, hori aldatuz joan da eta gaur egun ETAren indarkeria onartzen dutenak inoiz baino gutxiago dira. Ezker abertzaleak presio hori ere sentitu izan du eta hori ere funtsezkoa izango da.
Joko arauak finkatzeko unea da. Irlandan, esate batera, bizpahiru urte iragan zituzten joko arauak finkatzen. Zein unetan gaude joko arauekiko eta zeintzuk dira gutxieneko arau horiek?
I. MURUA. Eragile politikoen arteko guneak zein izango diren eta nola egituratuko diren da une honetan dagoen konturik zailena. PPk ezik, gainerako alderdiek onartu dute Legebiltzarrez aparteko guneak egon daitezkeela eta joko arauak finkatu aurretik gune horiek eratu beharko dira. Alde horretatik, hasieratik egundoko korapiloa ikusten dut lurraldetasunarekin. Guneak osatu ondoren, kontsentsuaren arauak jarri beharko dira: erabakiak nola hartu, alderdi bakoitzaren erabaki ahalmena ponderatu… baina hori oraindik urruti ikusten dut.
J. ARRUTI. Prozesuak arrakasta izango badu egungo errealitatetik abiatu behar da. Lurraldetasunaren auziak badu bere aterabidea: gaur egun hor dira EAE eta Foru Erkidegoa, eta Ipar Euskal Herrian ez dago oraindik instituzionalizazio prozesurik. Hego Euskal Herriari dagokionez, egungo markoak errespetatu behar dira eta hauek aldatzeko bideak zabalik utzi behar dira, nahiz eta gaur egun ere badiren zabalik bide batzuk. Egunen batean nafarrek erabakitzen badute bat egin nahi dutela gainerako euskal lurraldeekin horretarako aukera guztiak zabaldu behar dira. Printzipioa herritarren borondatea errespetatzea da, baina printzipio hori edukiz betetzean alderdiak ere ez datoz bat. Niretzat garrantzitsuena da Euskal Herrian herritarren gehiengo handia ahalik eta erosoen sentitzea dagoen marko politikoarekin, baina inor ez egotea erabat eroso. Oreka bat gordetzea, finean. Horretarako, EAEn egungo estatututik jauzi bat eman beharko dugu aurrera begira eta ateak zabaldu beharko zaizkie sakoneko aldaketak izatearen aukerari.
Nafarroan ez abertzaleek ez dute oinarrizko akordiorik lortu hainbat gairen inguruan abertzale direnekin eta egoera oso okerra da ikuspuntu askotatik, hizkuntzaren alorrean, adibidez. EAEn badira gutxieneko adostasun batzuk, teorian bederen. Euskal Herrian mirestu egiten da Carod-Rovira, baina haren mezua Euskal Herriratzen denean, euskaldun askok eskuak burura eramaten ditu. Carod-Rovirak beti esan du nahiago duela bidea mantsoago egitea, baina denek elkarrekin egitea, gizarte kohesionatua izatea. Horrez gain, alderdi bakoitzak berak ordezkatzen duena onartu beharko du: ezker abertzaleak 150.000 boto ditu EAEn, baina ez bat gehiago ez gutxiago, ezin du jokatu botoen %40 ordezkatuko balu bezala.
T. ANDUEZA. Joko arauak hainbeste zehaztetik urruti gaude oraindik, baina abiapuntu eta baldintza bakarra egon behar du: aurrebaldintza eta mugarik ez izatea, eta denon eskubideak eta proiektu politikoak aurrera eramateko bideak izatea. Garrantzitsuena da prozesua martxan jartzen dela eta aurrera doala ikustea, eta hortik aurrera ez litzateke presarik egon behar. Presak kaltegarriak dira.
I. MURUA. Joseba, zure diskurtsoak ñabardura batzuk behar ditu: Nafarroan Batasuna erakundeetatik kanpo dago gaur egun…
J. ARRUTI. Baina horrek ez luke indar harremana aldatuko, gehiengo zabala Nafarroa foru erkidego gisa mantentzearen alde dago.
I. MURUA. Egoera bereziak ematen dira EAE eta Nafarroako legebiltzarretan, Batasuna horietatik kanpo dago eta, beraz, foro horiek bakarrik ez dute balio.
J. ARRUTI. Ez dira horiek dauden egoera berezi bakarrak. Alderdi sozialista eta popularrek ere egoera bereziak jasan dituzte urte askotan: indarkeria jasan dute eta zinegotziak hil dizkiete… horrek ere eragina izango du haiengan. Ongi dago legebiltzarretatik aparte mahaiak sortzea, baina kontuz nola eratzen diren hauen ordezkaritzak, sarri ez dakit zenbat eragile eta talde sartzen diren horietan, baina kalean euren burua besterik ez dute ordezkatzen. EAJk ez ditu emaitza onak lortu hauteskundeetan, baina ezker abertzalearen hirukoitza lortu du ia eta PSEk eta PPk ere boto asko dituzte, ezker abertzaleak baino gehiago gehienetan.
J. ARRUTI. Prozesuak arrakasta izango badu egungo errealitatetik abiatu behar da. Lurraldetasunaren auziak badu bere aterabidea: gaur egun hor dira EAE eta Foru Erkidegoa, eta Ipar Euskal Herrian ez dago oraindik instituzionalizazio prozesurik. Hego Euskal Herriari dagokionez, egungo markoak errespetatu behar dira eta hauek aldatzeko bideak zabalik utzi behar dira, nahiz eta gaur egun ere badiren zabalik bide batzuk. Egunen batean nafarrek erabakitzen badute bat egin nahi dutela gainerako euskal lurraldeekin horretarako aukera guztiak zabaldu behar dira. Printzipioa herritarren borondatea errespetatzea da, baina printzipio hori edukiz betetzean alderdiak ere ez datoz bat. Niretzat garrantzitsuena da Euskal Herrian herritarren gehiengo handia ahalik eta erosoen sentitzea dagoen marko politikoarekin, baina inor ez egotea erabat eroso. Oreka bat gordetzea, finean. Horretarako, EAEn egungo estatututik jauzi bat eman beharko dugu aurrera begira eta ateak zabaldu beharko zaizkie sakoneko aldaketak izatearen aukerari.
Nafarroan ez abertzaleek ez dute oinarrizko akordiorik lortu hainbat gairen inguruan abertzale direnekin eta egoera oso okerra da ikuspuntu askotatik, hizkuntzaren alorrean, adibidez. EAEn badira gutxieneko adostasun batzuk, teorian bederen. Euskal Herrian mirestu egiten da Carod-Rovira, baina haren mezua Euskal Herriratzen denean, euskaldun askok eskuak burura eramaten ditu. Carod-Rovirak beti esan du nahiago duela bidea mantsoago egitea, baina denek elkarrekin egitea, gizarte kohesionatua izatea. Horrez gain, alderdi bakoitzak berak ordezkatzen duena onartu beharko du: ezker abertzaleak 150.000 boto ditu EAEn, baina ez bat gehiago ez gutxiago, ezin du jokatu botoen %40 ordezkatuko balu bezala.
T. ANDUEZA. Joko arauak hainbeste zehaztetik urruti gaude oraindik, baina abiapuntu eta baldintza bakarra egon behar du: aurrebaldintza eta mugarik ez izatea, eta denon eskubideak eta proiektu politikoak aurrera eramateko bideak izatea. Garrantzitsuena da prozesua martxan jartzen dela eta aurrera doala ikustea, eta hortik aurrera ez litzateke presarik egon behar. Presak kaltegarriak dira.
I. MURUA. Joseba, zure diskurtsoak ñabardura batzuk behar ditu: Nafarroan Batasuna erakundeetatik kanpo dago gaur egun…
J. ARRUTI. Baina horrek ez luke indar harremana aldatuko, gehiengo zabala Nafarroa foru erkidego gisa mantentzearen alde dago.
I. MURUA. Egoera bereziak ematen dira EAE eta Nafarroako legebiltzarretan, Batasuna horietatik kanpo dago eta, beraz, foro horiek bakarrik ez dute balio.
J. ARRUTI. Ez dira horiek dauden egoera berezi bakarrak. Alderdi sozialista eta popularrek ere egoera bereziak jasan dituzte urte askotan: indarkeria jasan dute eta zinegotziak hil dizkiete… horrek ere eragina izango du haiengan. Ongi dago legebiltzarretatik aparte mahaiak sortzea, baina kontuz nola eratzen diren hauen ordezkaritzak, sarri ez dakit zenbat eragile eta talde sartzen diren horietan, baina kalean euren burua besterik ez dute ordezkatzen. EAJk ez ditu emaitza onak lortu hauteskundeetan, baina ezker abertzalearen hirukoitza lortu du ia eta PSEk eta PPk ere boto asko dituzte, ezker abertzaleak baino gehiago gehienetan.
Eratuko diren mahaiak Anoetako eskemaren arabera eratuko al dira?
T. ANDUEZA. Baiezkoan nago, baina orain, zoritxarrez, errazago ikusten dut Gobernua eta ETAren arteko mahaia bestea baino. Anoetako eskemak berrikuntza handiak ekarri zituen eta aukera handiak zabaldu. ETAren zeregina birdefinitu zuen eta horrek erraztu zuen PSOE eta Gobernuaren aldetik beste jarrera bat izatea. Edozein eratan, Gobernua eta ETAren mahai hori lehenago eratzeak badu bere arriskua: alderdien mahaia ez eratzea eta «bakea presoen truke» eskema gailentzea; arriskua da alderdiek beste mahaia ez eratu nahi izatea eta blokeo egoerara iristea.
I. MURUA. KAS Alternatiba eta Alternatiba Demokratikoa ETAren proposamenak ziren; Anoetako Proposamena, aldiz, Batasunak egindakoa da eta ETAk horrekin bat egin du. Horren ondorio da Batasuna eduki politikoez arduratu behar dela eta ETA gatazkak sortutako ondorioez. Dena den, azkenean, beste mahai edo negoziazio gune bat ere egon beharko da, euskal alderdien edotainstituzioen eta estatuen artekoa.Euskal alderdien artean erabakitakoa nola bideratu negoziatzeko. Ibarretxek Kongresuan proposatu zuen eskemaren ildotik: erabakitzeko eskubidea eta paktatzeko beharra.
J. ARRUTI. Anoetako Proposamena giro triunfalistan aurkeztu zen, eta seguruenik hori zen ezker abertzaleak behar zuena une hartan, ezin duzulako horrelakorik aurkeztu porrota balitz bezala. Baina, sakonean, Anoetako Proposamenak ETAren porrot politikoa islatzen du. Behingoz onartzen da ETAk ezin duela ezer negoziatu euskal herritarren izenean. Hau da urtetan gainerako alderdiek esandakoa. Elkarrizketari dagokionez, Anoetako proposamena eta Ajuria Eneko Itunak esaten zuena ez doaz erabat elkarren aurka, sakonera begiratuta. Baina hitz egin ahal izateko ETAk indarkeria baliatzeari utzi behar dio lehenik. Hori da alde nabarmena. Batasunak eskatzen dez duena. Zein mahai eratuko den lehenago? Ematen du ETA eta Gobernuaren artean badagoela zerbait, ETAk bi urte daramatza hil gabe eta hori ez da kasualitatea izango. PPk seguruenik ez du parte hartuko prozesu honetan. UPN eta CDN erakartzeko ahaleginak egin beharko dira, baina horiek eskubidea dute egon nahi ez badute ez egoteko. Datorren foru hauteskundeetan UPNri aurre egingo dion alternatiba indartsu bat ere sortu beharko da, baina lurraldetasunaren eremuan ematen diren aurrerapauso guztiak beti izango dira hauteskundeen bidez. Lehenengo unean mahaia EAEn sortuko da eta gero astiro-astiro beste lurraldeetan ere sortuko dira dinamikak. Prozesu hau oso luzea izango da eta pazientzia handia izan beharko da.
I. MURUA. KAS Alternatiba eta Alternatiba Demokratikoa ETAren proposamenak ziren; Anoetako Proposamena, aldiz, Batasunak egindakoa da eta ETAk horrekin bat egin du. Horren ondorio da Batasuna eduki politikoez arduratu behar dela eta ETA gatazkak sortutako ondorioez. Dena den, azkenean, beste mahai edo negoziazio gune bat ere egon beharko da, euskal alderdien edotainstituzioen eta estatuen artekoa.Euskal alderdien artean erabakitakoa nola bideratu negoziatzeko. Ibarretxek Kongresuan proposatu zuen eskemaren ildotik: erabakitzeko eskubidea eta paktatzeko beharra.
J. ARRUTI. Anoetako Proposamena giro triunfalistan aurkeztu zen, eta seguruenik hori zen ezker abertzaleak behar zuena une hartan, ezin duzulako horrelakorik aurkeztu porrota balitz bezala. Baina, sakonean, Anoetako Proposamenak ETAren porrot politikoa islatzen du. Behingoz onartzen da ETAk ezin duela ezer negoziatu euskal herritarren izenean. Hau da urtetan gainerako alderdiek esandakoa. Elkarrizketari dagokionez, Anoetako proposamena eta Ajuria Eneko Itunak esaten zuena ez doaz erabat elkarren aurka, sakonera begiratuta. Baina hitz egin ahal izateko ETAk indarkeria baliatzeari utzi behar dio lehenik. Hori da alde nabarmena. Batasunak eskatzen dez duena. Zein mahai eratuko den lehenago? Ematen du ETA eta Gobernuaren artean badagoela zerbait, ETAk bi urte daramatza hil gabe eta hori ez da kasualitatea izango. PPk seguruenik ez du parte hartuko prozesu honetan. UPN eta CDN erakartzeko ahaleginak egin beharko dira, baina horiek eskubidea dute egon nahi ez badute ez egoteko. Datorren foru hauteskundeetan UPNri aurre egingo dion alternatiba indartsu bat ere sortu beharko da, baina lurraldetasunaren eremuan ematen diren aurrerapauso guztiak beti izango dira hauteskundeen bidez. Lehenengo unean mahaia EAEn sortuko da eta gero astiro-astiro beste lurraldeetan ere sortuko dira dinamikak. Prozesu hau oso luzea izango da eta pazientzia handia izan beharko da.
Pazientzia aipatu duzu Joseba eta lehen Txotxek esan du presak ez direla onak halako prozesu batean. Jende asko ari da sufritzen, ordea, presoak, bizkartzainekin doazenak… 20 urte espetxean dagoenari eskatu iezaiozu pazientzia, beste hamar iragan behar dituela.
J. ARRUTI. Egia da sufritzen dutenek presa handiagoa dutela eta, beraz, askotan aipatu izan dena egin beharko da, gatazka humanizatzeko urratsak eman eta giza sufrimendua mahaiaren gainetik atera. Alde horretatik bai ETAk eta bai Gobernuak urratsak eman beharko dituzte, bien jarduera parekaezina dela argi utzita, noski.
I. MURUA. Bistan da, auzi politikoa konpondu aurretik egoera asko konpondu daitezke, eta presoena eta mehatxatuena da nabarmenena. Era horretan prozesua ere indartuta aterako litzateke urrats horiekin. Irlandako prozesura begiratuta, hangoek diotenez, presoak kaleratzen hasi zirenean ikusi zen argien prozesua aurrera zihoala; hau da, Stormonten hitzartutako neurri politikoak baino eraginkorragoa izan zen presoen auzia bideratzea, gizarteari begira.
Horrez gain, ETAk bi urte daramatza inor hil gabe -eta ez da ezintasunagatik- eta hori ere kontuan hartzekoa da. Honek egun bizi dugun prozesua erraztu egin du eta ETA ere horretaz jabetuko zen. Baina erakunde armatu baten ikuspegitik normala denez, su-etena ematekotan, eraginkorren iruditzen zaion unean emango du. Bestalde, Ramon Jauregik duela gutxi esan zuen: atentatu baten ondorioz norbait hiltzen bada, prozesu guztia hankaz gora joango da.
T. ANDUEZA. Era guztietako keinuak beharko dira eta guztiak eraginkorrak izango dira. Egia da bere larruan gatazkaren ondorioak pairatzen ari direnei ezin zaiela eskatu pazientziarik. Keinuak ikusten hasi dira jada, baina ez oraindik gatazkaren ondorioetan. Atxiloketak, torturak, delitu zuzenekin zer ikusirik ez duten atxiloketak, ETAren ekintzak… Keinuak ikusten ari dira: alde batetik gaur egungo ETA ez da duela bi urteko ETA bera, ez du jokaera bera, ez ditu ekintza berdinak egiten ezta mezu berak luzatzen; hori oso garrantzitsua da. Gobernuak ere, azken aldi honetan keinu adierazgarriak egin ditu: EHAK-k hauteskundeetan parte hartu ahal izatea ez da kasualitatea, Kongresuan PPrekin irudikatu duen apurketa, Kongresuak ETArekin elkarrizketak izatea baimentzea… Horrek guztiak laguntzen du prozesua sendotzen eta gatazkaren ondorioak arintzeko keinuak hasten badira are gehiago indartuko da.
I. MURUA. Dena den, Zapateroren diskurtsoa eta Jose Antonio Alonso barne ministroarena ez dira bateragarriak, adibidez, komisarietan gertatzen denarekin. Alonso barne ministro izendatu zutenean, Jueces para la Democracia eta halakoen inguruetatik esaten zen honek torturarik gerta ez zedin bere eskuetan zegoen guztia egingo zuela. Gero, ordea, entzuten ditugun testigantzak entzuten ditugu. Halako gaiek, alderdi politikoen agendetan dutena baino garrantzi handiagoa izan beharko lukete.
J. ARRUTI. Agertoki batera jauzi egin nahian ari gara, baina oraindik aurreko agertokiko tresnak ditugu eta, ondorioz, hauek sortzen dituzten egoerak ere bai. Torturaren kasuan hor dago hori ahalbideratzen duen Lege Antiterrorista. Horrekin amaitzeko pausoak eman beharko dira. Euskal Herrian gutxik izango lukete torturak salatzeko arazorik. Baina giza eskubideak denentzat izan behar dira eta batzuek tortura salatu izan duten bitartean ez dira gai izan berdina egiteko hilketak eta mehatxuen aurrean, beste aldera begiratu izan dute beti. Hori da ezker abertzalearen bikoizkeriaren isla. Giza eskubideak eurentzat baino nahi ez dituztela ematen du.
I. MURUA. Bistan da, auzi politikoa konpondu aurretik egoera asko konpondu daitezke, eta presoena eta mehatxatuena da nabarmenena. Era horretan prozesua ere indartuta aterako litzateke urrats horiekin. Irlandako prozesura begiratuta, hangoek diotenez, presoak kaleratzen hasi zirenean ikusi zen argien prozesua aurrera zihoala; hau da, Stormonten hitzartutako neurri politikoak baino eraginkorragoa izan zen presoen auzia bideratzea, gizarteari begira.
Horrez gain, ETAk bi urte daramatza inor hil gabe -eta ez da ezintasunagatik- eta hori ere kontuan hartzekoa da. Honek egun bizi dugun prozesua erraztu egin du eta ETA ere horretaz jabetuko zen. Baina erakunde armatu baten ikuspegitik normala denez, su-etena ematekotan, eraginkorren iruditzen zaion unean emango du. Bestalde, Ramon Jauregik duela gutxi esan zuen: atentatu baten ondorioz norbait hiltzen bada, prozesu guztia hankaz gora joango da.
T. ANDUEZA. Era guztietako keinuak beharko dira eta guztiak eraginkorrak izango dira. Egia da bere larruan gatazkaren ondorioak pairatzen ari direnei ezin zaiela eskatu pazientziarik. Keinuak ikusten hasi dira jada, baina ez oraindik gatazkaren ondorioetan. Atxiloketak, torturak, delitu zuzenekin zer ikusirik ez duten atxiloketak, ETAren ekintzak… Keinuak ikusten ari dira: alde batetik gaur egungo ETA ez da duela bi urteko ETA bera, ez du jokaera bera, ez ditu ekintza berdinak egiten ezta mezu berak luzatzen; hori oso garrantzitsua da. Gobernuak ere, azken aldi honetan keinu adierazgarriak egin ditu: EHAK-k hauteskundeetan parte hartu ahal izatea ez da kasualitatea, Kongresuan PPrekin irudikatu duen apurketa, Kongresuak ETArekin elkarrizketak izatea baimentzea… Horrek guztiak laguntzen du prozesua sendotzen eta gatazkaren ondorioak arintzeko keinuak hasten badira are gehiago indartuko da.
I. MURUA. Dena den, Zapateroren diskurtsoa eta Jose Antonio Alonso barne ministroarena ez dira bateragarriak, adibidez, komisarietan gertatzen denarekin. Alonso barne ministro izendatu zutenean, Jueces para la Democracia eta halakoen inguruetatik esaten zen honek torturarik gerta ez zedin bere eskuetan zegoen guztia egingo zuela. Gero, ordea, entzuten ditugun testigantzak entzuten ditugu. Halako gaiek, alderdi politikoen agendetan dutena baino garrantzi handiagoa izan beharko lukete.
J. ARRUTI. Agertoki batera jauzi egin nahian ari gara, baina oraindik aurreko agertokiko tresnak ditugu eta, ondorioz, hauek sortzen dituzten egoerak ere bai. Torturaren kasuan hor dago hori ahalbideratzen duen Lege Antiterrorista. Horrekin amaitzeko pausoak eman beharko dira. Euskal Herrian gutxik izango lukete torturak salatzeko arazorik. Baina giza eskubideak denentzat izan behar dira eta batzuek tortura salatu izan duten bitartean ez dira gai izan berdina egiteko hilketak eta mehatxuen aurrean, beste aldera begiratu izan dute beti. Hori da ezker abertzalearen bikoizkeriaren isla. Giza eskubideak eurentzat baino nahi ez dituztela ematen du.
Goazen balizko keinu zehatzak jorratzera, esate baterako makrosumarioak. Haika-Segi auzia epaiaren zain dago eta datozen hurrengoetarako ere erabakigarria izango ei da. Ez zarete iragarleak, jakina, baina zer uste duzue gerta litekeela epai honekin?
I. MURUA. Ez dago garbi Gobernuak zer erabaki ahalmena duen judikaturan. Eragina izango du, baina PPren eragin maila ere hor dago. Haika-Segiren kasura joz, hasi zenean hipotesirik baikorrenak ere ez zukeen esango epaiketan bukaeran denak kalean izango zirenik -beste auzi batzuekin lotuta dauden bi salbu-. Ikusi behar, baina ez dirudi fiskalak eskatzen dituen zigorrik handienak jarriko direnik. Etorriko diren sumarioen tesia berbera da: ETA, KAS, Ekin, Jarrai, Haika, AAB, Batasuna… denak bat dira eta, beraz, ikusi beharko da tesi horri eusten zaion hala ez. Keinuen aldetik, interpretazio bat edo beste egiteak asko lagundu dezake edo oztopo latza bihurtu.
T. ANDUEZA. Hasteko, kontuan hartu behar da gazte horietako askok dagoeneko bete dutela zigorra, epaiketa egin baino lehenago. Hori, berez, jadanik larria da. Ezker abertzaletik haratagoko sektoreak biltzen dituzte prozesu horietan daudenek euskal gizartearen oso esparru zabalek eta, beraz, emaitza batek edo besteak prozesua hipoteka dezake. PPk Gobernua galdu zuen, baina Estatuko hainbat boteretan sekulako indarra izaten jarraitzen du, eta ahal duen tokitik saiatuko da normalizazio prozesua boikoteatzen.
J. ARRUTI. Argi dago PPk indar handia duela judikaturan eta prozesua boikoteatzen saiatuko dela. Horregatik blindatu behar da prozesua, eta aipatzen den hiruki horretako hiru erpinek zeregin horretan elkarri lagundu behar diote. Gainera, agian, hiru zutabe horien baitan ere, ez dakit zer interes defendatzeko, izan daitezke prozesua boikoteatzen saiatuko diren taldeak. Aldi berean, denek jakin behar dute badirela muga batzuk, esate baterako, ezker abertzaleak oso argi izan behar du ETAk prozesu honetan norbait hiltzen badu -zeharka bada ere-, prozesua hankaz gora joango dela.
T. ANDUEZA. Hasteko, kontuan hartu behar da gazte horietako askok dagoeneko bete dutela zigorra, epaiketa egin baino lehenago. Hori, berez, jadanik larria da. Ezker abertzaletik haratagoko sektoreak biltzen dituzte prozesu horietan daudenek euskal gizartearen oso esparru zabalek eta, beraz, emaitza batek edo besteak prozesua hipoteka dezake. PPk Gobernua galdu zuen, baina Estatuko hainbat boteretan sekulako indarra izaten jarraitzen du, eta ahal duen tokitik saiatuko da normalizazio prozesua boikoteatzen.
J. ARRUTI. Argi dago PPk indar handia duela judikaturan eta prozesua boikoteatzen saiatuko dela. Horregatik blindatu behar da prozesua, eta aipatzen den hiruki horretako hiru erpinek zeregin horretan elkarri lagundu behar diote. Gainera, agian, hiru zutabe horien baitan ere, ez dakit zer interes defendatzeko, izan daitezke prozesua boikoteatzen saiatuko diren taldeak. Aldi berean, denek jakin behar dute badirela muga batzuk, esate baterako, ezker abertzaleak oso argi izan behar du ETAk prozesu honetan norbait hiltzen badu -zeharka bada ere-, prozesua hankaz gora joango dela.
Prozesua hau era batera egituratzen ari da, alderdiekin. ELAk dio errespetatzen duela alderdien erabaki hori baina, zarata gehiegirik atera gabe, prozesua ahulago izango dela adierazi du.
J. ARRUTI. Errespetatzeko kritika da, baina uste dut ez duela zentzurik. Zenbat eta eragile gehiagok lagundu elkarrizketa prozesu hori hobeto, baina sindikatu batek, ELAk kasu honetan, argi izan behar du enpresa batean ELAren alde bozkatzen denean eskubide sindikalak defendatzeko bozkatzen dela eta ez prozesu politiko bati begira. Alderdiei dagokie ordezkaritza politikoa, haiek izan behar dute protagonista nagusi.
I. MURUA. Irakurri eta entzun izandakoen arabera ez zait iruditzen ELAk protagonismo berezirik nahi izan duenik. ELAk esan du alderdien garaia dela, alderdiek hala erabaki dutela eta errespetatzen duela hori. Sindikatuek erakutsi izan dute prozesu politikoen bultzadarako eta negoziazio guneak bilatzeko duten gaitasuna. Alderdiak eramaten ari dira prozesua eta bukaerako akordioa alderdiek sinatu beharko dute, baina jabetu beharko genuke sindikatuek partehartze handiagoa ez izatea gabezia dela.
T. ANDUEZA. Nire ustez arrazoi dute kritika hori jendaurrean egiten dutenean. Prozesuaren metodologiaren helburuetako bat izan beharko luke gizartearen partehartzea bultzatzea »eta ez ezinbestean mahai fisiko batekin», ahalik eta gizarte eragile gehien biltzeko, alderdien zuzendaritzetako interesez gain, gizartean diren benetako interesak ere prozesu horretan islatzeko. Hala ere, kontraesana dago ELAk jendaurrean esaten duenaren eta barrura begira esaten duenaren artean, hainbat konpromisori ezetz esateko «ez, ez, hori alderdien zeregina da» esan ohi duelako.
I. MURUA. Irakurri eta entzun izandakoen arabera ez zait iruditzen ELAk protagonismo berezirik nahi izan duenik. ELAk esan du alderdien garaia dela, alderdiek hala erabaki dutela eta errespetatzen duela hori. Sindikatuek erakutsi izan dute prozesu politikoen bultzadarako eta negoziazio guneak bilatzeko duten gaitasuna. Alderdiak eramaten ari dira prozesua eta bukaerako akordioa alderdiek sinatu beharko dute, baina jabetu beharko genuke sindikatuek partehartze handiagoa ez izatea gabezia dela.
T. ANDUEZA. Nire ustez arrazoi dute kritika hori jendaurrean egiten dutenean. Prozesuaren metodologiaren helburuetako bat izan beharko luke gizartearen partehartzea bultzatzea »eta ez ezinbestean mahai fisiko batekin», ahalik eta gizarte eragile gehien biltzeko, alderdien zuzendaritzetako interesez gain, gizartean diren benetako interesak ere prozesu horretan islatzeko. Hala ere, kontraesana dago ELAk jendaurrean esaten duenaren eta barrura begira esaten duenaren artean, hainbat konpromisori ezetz esateko «ez, ez, hori alderdien zeregina da» esan ohi duelako.
Oztopoen gaia ere atera da lehenago. Nagusiki PP ari da bideratzen presio hori, nola ikusten duzue bideratuko duela berau edo zer tresna ditu presioa ahalik eta eraginkorrena izan dakion?
I. MURUA. Hauteskundeen atarian, EHAK inpugnatzeko epea zegoenean, ez PPk ez PPren inguruan ari diren komunikabideek »ABC, El Mundo, La Razón…» ez zuten ezer nabarmenik atera Zapateroren aurka. Beraz, honako zalantza daukat: edo benetan ez ziren jabetu EHAKren atzean zegoenaz eta ohartu zirenean presioa egiten hasi ziren edo erabakia da PSOEri gauza batzuk egiten uztea, eta gero Gobernua berreskuratzeko estrategia horretan aurrerago egurra ematea gai horiekin. Susmoa dut bigarren aukera hori dela hautatutako estrategia: egiten utzi eta gero egurra eman.
T. ANDUEZA. Beste aukera bat ere badago: agian konturatu ziren, baina ez zuten pentsatzen PSOEk horrela jokatuko zuenik. Ez dut uste PP ñabarduretarako dagoenik. PPk Estatuaren botere tresna ugari ditu bere eskuetan, baina PPk berak izango duen oztoporik handiena Espainiako gizartea da; hau da, PPk euskal independentismoarekin amaitu behar dela saldu du etengabe, baina orain gai hau beste era batera konpontzeko zirrikitua agertzen denean, inkesten arabera behintzat, gizarteak dio bide hori baliatu behar dela.
J. ARRUTI. Espainiako gizartean gehiengoak irtenbidea nahi du; irtenbide politikoa? Ez dakit. Inkestak irakurtzeko modu asko dago eta nire susmoa da, duela urte batzuk Espainiako gizarteko sektore zabalek ulertzen zutela autogobernua eta halakoak, baina horretan atzera egin da, eta jadanik nazkatua dago hemengo kontuekin. Horregatik, amaitzea nahi du. Orain arte, Zapaterori ondo atera zaizkio gauzak, baina hau, karrera politikoa jarraitzeko aukera edo amaiera izan daiteke. Hau guztia Madrilgo ikuspuntutik aztertuz gero, aurreko beste edozein gobernuburu baino askoz gehiago ari da arriskatzen Zapatero. Oraingoz, Zapaterok beste gobernuburuek lortu dutena baino irudi askoz hobea du Euskal Herrian, eta horrek ere laguntzen du prozesua errazten, Zapaterok nolabaiteko konfiantza ematen duelako. Horrek ere badu bere esanahi politikoa. Horrez gain, PPren jarrera ulertzeko 2004ko martxoaren 14ra jo behar dugu, Zapaterok PPri hauteskundeak irabazi zizkion testuingurura. PPk ez dio barkatzen Zapaterori irabazi izana eta prozesuak aurrera egin dezan, batzuetan Zapaterori babesa eman beharko zaio Euskal Herritik.
I. MURUA. Joseba, aipatu dituzun Espainiako gizartea eta hemengo autogobernuaren kontu horiek direla eta, duela 15-20 urte nagusi zen abertzaletasunaren ikuspegitik ez zen zalantzan jartzen azken hitza Madrilen zegoenik…
J. ARRUTI. Hori asko esatea da.
I. MURUA. ...autonomia kudeatzen zen fase batean geunden, eta, zorionez, horri buelta eman zaionean eta Madrilen dagoen erabakiaren giltza hori hona ekartzeko estrategia abian jarri zenean dago abertzaletasun moderatuarekiko arbuiatze hori Espainiako gizartean, edo gutxienez hango iritzi publikatuan.
J. ARRUTI. Aurrera begira, halaber, oso garrantzitsua izango da daukaguna baloratzen jakitea. Urte askotan sektore batzuek hutsaren hurrengotzat hartu dute Gernikako Estatutua eta orain ikusten ari gara, esate baterako, Kataluniako Estatutuaren erreforman helburu nagusia finantzazio sistema aldatzea dela. Gernikako Estatutuak oso tresna baliagarriak ditu etorkizuneko agertoki politiko horretarako; bidearen zati bat egina dagoela kontuan izatea garrantzitsua da. Areago, Estatutuak, etorkizunean zenbait egoera aldatzeko ateak zabalik ditu. Adibidez, gaur egun Nafarroak eta EAEk bat egiteko ateak zabalik daude, araututa dagoen gaia da, herritarren borondatea bide horretatik abiatzea nahikoa litzateke hori gauzatzeko.
I. MURUA. Ateak zabalik daude Espainiaren baimenarekin, bestela ez.
J. ARRUTI. Erabakitzeko eskubidea eta ituna egiteko beharra, hori da lehendakariak Kongresuan aipatu zuena. Oreka bat mantendu beharra dago eta ezin dugu pentsatu ingurukoen iritziak ez duela inongo garrantzirik. Ez dago atzera egiterik 1977ko egoerara, gaur egun arte egindakoaren gainean eraikiko da etorkizuneko esparru juridiko-politikoa.
T. ANDUEZA. Beste aukera bat ere badago: agian konturatu ziren, baina ez zuten pentsatzen PSOEk horrela jokatuko zuenik. Ez dut uste PP ñabarduretarako dagoenik. PPk Estatuaren botere tresna ugari ditu bere eskuetan, baina PPk berak izango duen oztoporik handiena Espainiako gizartea da; hau da, PPk euskal independentismoarekin amaitu behar dela saldu du etengabe, baina orain gai hau beste era batera konpontzeko zirrikitua agertzen denean, inkesten arabera behintzat, gizarteak dio bide hori baliatu behar dela.
J. ARRUTI. Espainiako gizartean gehiengoak irtenbidea nahi du; irtenbide politikoa? Ez dakit. Inkestak irakurtzeko modu asko dago eta nire susmoa da, duela urte batzuk Espainiako gizarteko sektore zabalek ulertzen zutela autogobernua eta halakoak, baina horretan atzera egin da, eta jadanik nazkatua dago hemengo kontuekin. Horregatik, amaitzea nahi du. Orain arte, Zapaterori ondo atera zaizkio gauzak, baina hau, karrera politikoa jarraitzeko aukera edo amaiera izan daiteke. Hau guztia Madrilgo ikuspuntutik aztertuz gero, aurreko beste edozein gobernuburu baino askoz gehiago ari da arriskatzen Zapatero. Oraingoz, Zapaterok beste gobernuburuek lortu dutena baino irudi askoz hobea du Euskal Herrian, eta horrek ere laguntzen du prozesua errazten, Zapaterok nolabaiteko konfiantza ematen duelako. Horrek ere badu bere esanahi politikoa. Horrez gain, PPren jarrera ulertzeko 2004ko martxoaren 14ra jo behar dugu, Zapaterok PPri hauteskundeak irabazi zizkion testuingurura. PPk ez dio barkatzen Zapaterori irabazi izana eta prozesuak aurrera egin dezan, batzuetan Zapaterori babesa eman beharko zaio Euskal Herritik.
I. MURUA. Joseba, aipatu dituzun Espainiako gizartea eta hemengo autogobernuaren kontu horiek direla eta, duela 15-20 urte nagusi zen abertzaletasunaren ikuspegitik ez zen zalantzan jartzen azken hitza Madrilen zegoenik…
J. ARRUTI. Hori asko esatea da.
I. MURUA. ...autonomia kudeatzen zen fase batean geunden, eta, zorionez, horri buelta eman zaionean eta Madrilen dagoen erabakiaren giltza hori hona ekartzeko estrategia abian jarri zenean dago abertzaletasun moderatuarekiko arbuiatze hori Espainiako gizartean, edo gutxienez hango iritzi publikatuan.
J. ARRUTI. Aurrera begira, halaber, oso garrantzitsua izango da daukaguna baloratzen jakitea. Urte askotan sektore batzuek hutsaren hurrengotzat hartu dute Gernikako Estatutua eta orain ikusten ari gara, esate baterako, Kataluniako Estatutuaren erreforman helburu nagusia finantzazio sistema aldatzea dela. Gernikako Estatutuak oso tresna baliagarriak ditu etorkizuneko agertoki politiko horretarako; bidearen zati bat egina dagoela kontuan izatea garrantzitsua da. Areago, Estatutuak, etorkizunean zenbait egoera aldatzeko ateak zabalik ditu. Adibidez, gaur egun Nafarroak eta EAEk bat egiteko ateak zabalik daude, araututa dagoen gaia da, herritarren borondatea bide horretatik abiatzea nahikoa litzateke hori gauzatzeko.
I. MURUA. Ateak zabalik daude Espainiaren baimenarekin, bestela ez.
J. ARRUTI. Erabakitzeko eskubidea eta ituna egiteko beharra, hori da lehendakariak Kongresuan aipatu zuena. Oreka bat mantendu beharra dago eta ezin dugu pentsatu ingurukoen iritziak ez duela inongo garrantzirik. Ez dago atzera egiterik 1977ko egoerara, gaur egun arte egindakoaren gainean eraikiko da etorkizuneko esparru juridiko-politikoa.
Azter ditzagun edukiak. Zein oinarrizko eduki egongo dira mahaietan eta prozesuak porrot egin ez dezan noraino heldu beharko da eduki horietan?
I. MURUA. Erabaki ahalmenarena nola formulatu, hori izango da klabea. Horri buruz bi ikuspegi kontrajarri daude: bata da Euskal Herriko -honen definizioaz ere zer eztabaidatu handia izango dute- gehiengoak erabaki behar duela bere etorkizunaz; bestea, Espainiako gehiengoarekin batera erabaki behar dela. Bigarren hauen abantaila da gaur egun horrela dela eta inoiz ados jartzen ez garen bitartean egungo statu quoa euren aldekoa da, nahiz eta herri honetan gutxiengoa izan. Oso zaila da erabaki subjektuaren auzi honetan adostasunera iristea, baina nazioarte mailan badira adostasunerako formulak eta, adibidez, Quebecekoa bideragarria iruditzen zait; "erabakitzeko eskubidea, paktatzeko beharra" eredu horretan oinarritzen da.
J. ARRUTI. Azkeneko formula lehendakariaren formula horretara egokitu beharko da, bai. Edozein modutan, eta muga askorekin nahi bada, orain arte ere egon da erabakitzeko eskubidea. Horregatik, prozesu honen amaieran halako aldaketa iraultzaile batzuk gertatuko direla uste dutenak oker daude. Prozesuaren amaiera idealizatu egin da ezker abertzalean eta amaiera horretan etsipen maila handia aurreikusten dut sektore honetan. Marko juridiko-politikoari dagokionez, azken finean, Ibarretxe Planean dauden osagai asko izango dira akordioaren amaieran. Erabakitzeko eskubideari dagokionez, aldeek berme batzuk eman beharko dizkiote elkarri, esate baterako gizartea ez dela guztiz zatituko eta halakoak. Joko arauak finkatu behar dira.
I. MURUA. Baldin eta erabakitzeko ahalmena eremu guztietara hedatzen bada, aldaketa handia izango da. Orain arte erabaki ahal izan da bakarrik Madril ados egonda. Ibarretxe Planarekin oso argi ikusi da zer gertatu den Madril aurka dagoenean. Formulan heldu behar da erdibidera, hortik aurrera proiektu guztiek izan behar dute gauzatzeko posibilitatea. Jakina, akordioaren hurrengo egunean ere lanera joan beharko dugu, baina orain arteko egungo marko-politikotik at egon den gizarte esparrua marko-politikoaren barruan sartzen bada, euren helburuak -azken finean abertzale guztienak- marko horren barruan lor daitezkeelako, hori aurrerapauso handia izango da.
T. ANDUEZA. Ez da egia gaur egun euskal herritarrok nahi duguna erabaki dezakegunik: ez markoa eta estatus politikoari dagokionez, ez maila txikiagoko alorretan ere, adibide bat aipatzeagatik hor da Trebiñoko auzia, baina arlo sektorialetan beste asko aipa ditzakegu. Gatazka gainditu nahi bada, alderdien mahai horretan erabakitzeko eskubidea da oinarrizkoena eta, alde horretatik, etsipena etor daiteke prozesu honen helburua argi jartzen ez bada. Baina helburua baldin bada etorkizunean proiektu politikoak eta eztabaida politikoa era normalizatuan gauzatu ahal izatea, eta ez inoren proiektu politikoa gauzatzea, ez da etsipenik izango.
J. ARRUTI. Azkeneko formula lehendakariaren formula horretara egokitu beharko da, bai. Edozein modutan, eta muga askorekin nahi bada, orain arte ere egon da erabakitzeko eskubidea. Horregatik, prozesu honen amaieran halako aldaketa iraultzaile batzuk gertatuko direla uste dutenak oker daude. Prozesuaren amaiera idealizatu egin da ezker abertzalean eta amaiera horretan etsipen maila handia aurreikusten dut sektore honetan. Marko juridiko-politikoari dagokionez, azken finean, Ibarretxe Planean dauden osagai asko izango dira akordioaren amaieran. Erabakitzeko eskubideari dagokionez, aldeek berme batzuk eman beharko dizkiote elkarri, esate baterako gizartea ez dela guztiz zatituko eta halakoak. Joko arauak finkatu behar dira.
I. MURUA. Baldin eta erabakitzeko ahalmena eremu guztietara hedatzen bada, aldaketa handia izango da. Orain arte erabaki ahal izan da bakarrik Madril ados egonda. Ibarretxe Planarekin oso argi ikusi da zer gertatu den Madril aurka dagoenean. Formulan heldu behar da erdibidera, hortik aurrera proiektu guztiek izan behar dute gauzatzeko posibilitatea. Jakina, akordioaren hurrengo egunean ere lanera joan beharko dugu, baina orain arteko egungo marko-politikotik at egon den gizarte esparrua marko-politikoaren barruan sartzen bada, euren helburuak -azken finean abertzale guztienak- marko horren barruan lor daitezkeelako, hori aurrerapauso handia izango da.
T. ANDUEZA. Ez da egia gaur egun euskal herritarrok nahi duguna erabaki dezakegunik: ez markoa eta estatus politikoari dagokionez, ez maila txikiagoko alorretan ere, adibide bat aipatzeagatik hor da Trebiñoko auzia, baina arlo sektorialetan beste asko aipa ditzakegu. Gatazka gainditu nahi bada, alderdien mahai horretan erabakitzeko eskubidea da oinarrizkoena eta, alde horretatik, etsipena etor daiteke prozesu honen helburua argi jartzen ez bada. Baina helburua baldin bada etorkizunean proiektu politikoak eta eztabaida politikoa era normalizatuan gauzatu ahal izatea, eta ez inoren proiektu politikoa gauzatzea, ez da etsipenik izango.
Eta nola gaindi daiteke lurraldetasunaren auzia prozesu honetan?
J. ARRUTI. Errealitatea aintzat hartuta, ez dago beste modurik. Ez da subjektu politiko bakarra egingo Euskal Herrian. Nafarrek, adibidez, beraiek erabaki beharko dute zer nahi duten. Horregatik uste dut etsipen maila handia egongo dela ezker abertzalean. Euskal Herri kohesionatu bat behar dugu, eta nik ez nuke %55ak nahi duenarekin soilik aurrera egitea nahi, baina %40aren betoa egotea ere ez, noski. Alde horretatik Kataluniako eredua asko gustatzen zait, eta katalanismoa deitzen den fenomeno hori Euskal Herrira esportatuko balitz hobeto ibiliko ginateke. Eta EAEn? Arabarren sentsibilitatea eta gipuzkoar eta bizkaitarrena ez da berdina eta, nire ustez, arabarrek ere izan behar dute erabakitzeko eskubiderik.
I. MURUA. Marko politiko berria kontsentsuz adostu behar da, baina ezin da iruzurrik egin esanez %55ak ezin duela erabaki, gaur egun %45 horrek erabakitzen duenean.
J. ARRUTI. Erdibideko ereduetara jo beharko da eta hori normaltasunez onartu beharko da.
T. ANDUEZA. Euskal Herri osoari eman beharko litzaioke eskubidea lurralde desberdinen arteko harremana erabakitzeko. Lurralde bakoitzak abiapuntu desberdina dugu eta, beraz, bakoitzak bere erritmoa izan behar du. Ezin da prozesua inoiz itxi, hau da, erabaki eskubideak beti egon behar du zabalik eta ezin da une zehatz batera mugatu; horregatik da ona Quebeceko eredua.
J. ARRUTI. Quebecen ez dago lurraldetasun arazorik. Euskal Herria ezin da inposatu eta bakoitzak bere dinamika du: EAEn gurea dugu; Nafarroan bestelako dinamika bat dute, ez hobea ez txarragoa, eurena; eta Iparraldean oso egoera desberdinean daude, abertzaleek hauteskundeetan botoen %10 lortzen dute. Nafarroa eta Iparraldeko abertzaleei laguntza ematea zilegi da, baina Nafarroan eta Iparraldean bertatik sortu beharko dira etorkizunean zer erabaki nahi duten eta zer ez.
I. MURUA. Hori denen aldetik nahiko onartua dago. Euskal Herri osoa aintzat hartu behar dela bai, baina aintzat hartze hori zer den ez dago batere garbi. Batasunak bere jarrera dezente malgutu duela uste dut, eta Anoetako proposamenaren aurretik ere Batasuneko bozeramaileek aitortu izan dute euskal herri osoan erreferendum bat egitea litzatekeela beren proiektua, baina beste formularen batetik etor litekeela irtenbidea, galdeketa bat gehiago egitetik adibidez. Alderdi abertzaleek, beraz, ez dute formula zehatzik arazoari irtenbidea emateko, baina malgutasun handia dute. Alderdi ez abertzaleek oso proiektu zehatza dute, gaur egungoa mantentzea.
Irlandan badute lurraldetasunaren arazoa eta Downing Street-eko Adierazpenarekin konpondu zuten: irla osoak irlandarren borondatearen araberako marko politikoa izango zuela, baina borondate horrek bi erabaki gune izango zituela, Irlandako Errepublika eta Ipar Irlanda.
T. ANDUEZA. Komunitate nazionala aipatzean PSOEk egin dio halako aipamen bat lurraldetasunaren arazoari. Kontuan hartu behar da badagoela EAE gainditzen duen errealitate bat eta arazoa gainditzeko konponbidea ezin dela EAEra bakarrik mugatu. Errealitate oso desberdinak daude Euskal Herrian, ados, baina arazo honi irtenbidea bilatzen hasteko garrantzitsuena ateak irekitzea da, mugarik ez jartzea.
J. ARRUTI. Mugak bidearen amaieran daude, baina errealismo politikotik abiatuta badira formulak aurrera egiteko, lankidetza hitzarmenarekin esate batera. Europako Batasunaren barruan Euskal Herri independentearen helburua oso urruti dago eta tarteko formulak bultzatu beharko dira, bai Espainian eta baita Europako batasunaren barruan ere.
I. MURUA. Marko politiko berria kontsentsuz adostu behar da, baina ezin da iruzurrik egin esanez %55ak ezin duela erabaki, gaur egun %45 horrek erabakitzen duenean.
J. ARRUTI. Erdibideko ereduetara jo beharko da eta hori normaltasunez onartu beharko da.
T. ANDUEZA. Euskal Herri osoari eman beharko litzaioke eskubidea lurralde desberdinen arteko harremana erabakitzeko. Lurralde bakoitzak abiapuntu desberdina dugu eta, beraz, bakoitzak bere erritmoa izan behar du. Ezin da prozesua inoiz itxi, hau da, erabaki eskubideak beti egon behar du zabalik eta ezin da une zehatz batera mugatu; horregatik da ona Quebeceko eredua.
J. ARRUTI. Quebecen ez dago lurraldetasun arazorik. Euskal Herria ezin da inposatu eta bakoitzak bere dinamika du: EAEn gurea dugu; Nafarroan bestelako dinamika bat dute, ez hobea ez txarragoa, eurena; eta Iparraldean oso egoera desberdinean daude, abertzaleek hauteskundeetan botoen %10 lortzen dute. Nafarroa eta Iparraldeko abertzaleei laguntza ematea zilegi da, baina Nafarroan eta Iparraldean bertatik sortu beharko dira etorkizunean zer erabaki nahi duten eta zer ez.
I. MURUA. Hori denen aldetik nahiko onartua dago. Euskal Herri osoa aintzat hartu behar dela bai, baina aintzat hartze hori zer den ez dago batere garbi. Batasunak bere jarrera dezente malgutu duela uste dut, eta Anoetako proposamenaren aurretik ere Batasuneko bozeramaileek aitortu izan dute euskal herri osoan erreferendum bat egitea litzatekeela beren proiektua, baina beste formularen batetik etor litekeela irtenbidea, galdeketa bat gehiago egitetik adibidez. Alderdi abertzaleek, beraz, ez dute formula zehatzik arazoari irtenbidea emateko, baina malgutasun handia dute. Alderdi ez abertzaleek oso proiektu zehatza dute, gaur egungoa mantentzea.
Irlandan badute lurraldetasunaren arazoa eta Downing Street-eko Adierazpenarekin konpondu zuten: irla osoak irlandarren borondatearen araberako marko politikoa izango zuela, baina borondate horrek bi erabaki gune izango zituela, Irlandako Errepublika eta Ipar Irlanda.
T. ANDUEZA. Komunitate nazionala aipatzean PSOEk egin dio halako aipamen bat lurraldetasunaren arazoari. Kontuan hartu behar da badagoela EAE gainditzen duen errealitate bat eta arazoa gainditzeko konponbidea ezin dela EAEra bakarrik mugatu. Errealitate oso desberdinak daude Euskal Herrian, ados, baina arazo honi irtenbidea bilatzen hasteko garrantzitsuena ateak irekitzea da, mugarik ez jartzea.
J. ARRUTI. Mugak bidearen amaieran daude, baina errealismo politikotik abiatuta badira formulak aurrera egiteko, lankidetza hitzarmenarekin esate batera. Europako Batasunaren barruan Euskal Herri independentearen helburua oso urruti dago eta tarteko formulak bultzatu beharko dira, bai Espainian eta baita Europako batasunaren barruan ere.
Berme gisa-edo, etxetik bertatik edo nazioartetik, zaindu beharko luke norbaitek prozesu hau?
J. ARRUTI. Ez dut uste hori funtsezkoa edo erabakigarria denik. Nagusiki, prozesuan parte hartuko dutenen ardura eta perspektiba historikoa behar dira, zertan ari diren argi izan behar dute eta maila erakutsi.
I. MURUA. Esperientziak dio figuraren bat behar dela: moderatzaile lana egiteko, jarrerak hurbiltzeko, harremanak errazteko… Palestina, Irlanda edo Hegoafrikarekin alderatuta, Euskal Herria ez da ezer nazioartean eta, beraz, ez dakit nazioarteko norbait egon behar duen, baina bai denek onartutako figura bat.
I. MURUA. Esperientziak dio figuraren bat behar dela: moderatzaile lana egiteko, jarrerak hurbiltzeko, harremanak errazteko… Palestina, Irlanda edo Hegoafrikarekin alderatuta, Euskal Herria ez da ezer nazioartean eta, beraz, ez dakit nazioarteko norbait egon behar duen, baina bai denek onartutako figura bat.
Hurrengo legealdia (Mikel Arana, EB-Berdeen Presidentziako bozeramailea)
Euskal Politikagintzan, azken urteotan behinik behin, dena azken orduko ezusteko edo elementu arraroekin konpontzen dela dirudi.
Azken kasua Eusko Legebiltzarreko mahaiaren hautaketa izan da. Normalean, ohiturak behintzat hala adierazten du, Parlamentu baten mahaiko postuen banaketa zerrendak lortu dituzten bozen araberakoa izaten da. Hau da, zerrenda bakoitzak dagokion lekuan ezartzeko hautagaia aukeratzen du eta bozketak arazorik gabe egiten dira.
Gure parlamentua ordea honetan ere bitxia izan da, hasteko, hauteskundetara koalizioan aurkeztu direnak, zerrenda bakarra izanik, mahaian bi leku eskatu dituzte eta jarraitzeko, alderdi bozkatuenak proposatzen duen hautagaiaren aurka, 3 alderdi, teorian behintzat, komunean oso gauza gutxi dituztenak, beto eta esklusio dinamikan sartu dira.
Askotan dirudi alderdioi hauteskunde gaua pasatu eta gero ahaztu egiten zaigula parlamentuan lortu izan ditugun jesarlekuak ez direla lortuak izan zozketa batean baizik eta euskal gizon eta emakumeen bozei esker.
Apirilaren 17ko hauteskundeek mezu argi bat plazaratu bazuen, berau izan zen euskal gizartea oso plurala dela eta inork ez dituela bloke edo inkomunikazio jokabideak babesten eta hau horrela izanik, nola da posible lehen erabakian, normalean erabaki erraza den horretan, astebete igarotzea ikuskizun tamalgarri hori ematen?
Are gehiago, mahaiaren inguruko eztabaidan zailtasun hauek izanda, nola izango da posible benetan funtsezkoak diren arazoetan ados jartzea? Hau baita gizartearen parte handi batek bere buruari egin dion galdera. Hasiera txar baten froga, alegia.
Baina garrantzitsuena ez da izaten gauzak nola hasten diren baizik eta hauen bukaera, eta behin lehen zailtasun hau gaindituta aurrera begiratzeko garaia heldu da.
Hurrengo astetan hartu beharreko erabakien artean modu oso berezian lehendakariaren hautaketa azpimarratu behar da. Kontutan izan behar baita hurrengo Eusko Jaurlaritzak kudeaketaz aparte, oso paper politiko garrantzitsu bat daukala jokatzeko.
Mahaiaren eraketan blokeoak aste betean zehar ikuskizun tamalgarria ematearen ondorioa baino ez du izan, baina denok oso kontutan izan behar dugu, lehendakaria aukeratzeko garaian berdinketa behin eta berriro ematen bada, dagoen aukera bakarra berriro hauteskundeak deitzearena dela, honek suposatzen duen porrotarekin.
Zentzu honetan, gatazka politikoak dirauen bitartean behinik behin, egokiena abertzale eta ez abertzaleen arteko sentsibilitate ezberdineko gobernu plurala izateak dirudi. Honen adierazlerik argiena azken legealdian indarrean egon den hirukoa da.
Nire ustez gainera, hurrengo Eusko Jaurlaritzaren zeinurik adierazgarriena izan beharko luke elkarrizketara eta adostasunetara heltzeko gaitasuna. Esklusiorik gabe denekin hitz egiteko garaia da, bai eguneroko kudeaketa aurrera ateratzeko eta baita ere elkarbizitzaren inguruan adostasunak sustatzeko.
Ezker Batuan beraz gobernagarritasunari dagokionez, hirukoaren aldeko apustua berresten dugu, baina beti ere bi akordiotan oinarriturik: adostasuna elkarbizitza ereduan eta adostasuna arlo sozialean ere.
Arlo sozialari dagokionez »eta oso luze ez aritzearren», elementu azpimarragarrienak ondokoak izango lirateke: etxebizitza legearen onarpena, Babes Ofizialeko Etxebizitzen aldeko apustu sakona, enpleguan azpi kontratazioarekin bukatzea, haur eskolen indartzea eta Oinarrizko errentaren handitzea.
Elkarbizitza ereduan, normalkuntza eta bakeari dagokionez gure proposamena ere argia da.
Lehenik eta behin, ezinbestekoa da normalkuntza politikoa eta bakegintza bereiztea. Egia da biak elkar loturik daudela, baina baten eta bestearen protagonistak guztiz ezberdinak dira.
Bakegintzari dagokionez, ETAk eta Gobernuak desarmeari buruz, preso eta biktimei buruz hitz egin beharko dute, baina inolaz ere gai politikoei buruz. Honetan gainera, Alderdi Popularra izan ezik, beste guztiok bat gatozela dirudi, ezker abertzalea barne.
Normalkuntzari dagokionez, gure proposamena esklusiorik gabeko mahai baten eraketa izango litzateke. Horretarako lehenik eta behin Alderdien Legea bertan behera geratu beharko litzatekeelarik, noski.
Alderdi guztien arteko mahaia eratzen denean, honen helburua estatutuaren erreforma bat adostea izango litzateke, denok ordezkatzen gaituen estatutu berri baten eraketa, alegia.
Mahai honetan gainera, alderdi guztien proposamenek balio bera izan beharko lukete eta adostasuna izan beharko litzateke mahaia zuzendu beharko lukeen irizpidea. Baina ez hori bakarrik, bertan dauden alderdiek bi funtsezko elementu ontzat eman beharko lituzkete: giza eskubideen erabateko errespetua eta euskal gizartearen erabakitzeko eskubidea, alegia.
Bi elementu horiekin testu bat adostuta geratzen denean, berau, Eusko Legebiltzarraren oniritzia jasota, Madrilera eraman beharko litzateke bertan negoziazio prozesu bat ireki eta Kongresuaren oniritzia jasotzeko. Azkenik, eta biolentziarik gabeko egoera batean, Euskal Autonomia Erkidegoan erreferenduma deitu beharko litzateke gizarteak testua berresteko.
Aitzitik, adostasun hau posible izango ez balitz edo Kongresuak emendakinen bitartez Eusko Legebiltzarraren testuaren natura aldatuko balu, Gobernu Zentralaren baimenik gabe ere, erreferenduma deitu beharko litzateke »beti ere biolentziarik gabeko egoeran» gizarteak testuaren inguruan bere ikuspuntua adierazteko.
Hurrengo legealdiak normalkuntzarena izan behar du eta horretan erantzukizuna denok daukagu, egin dezagun beraz esfortzu bat.
Gure parlamentua ordea honetan ere bitxia izan da, hasteko, hauteskundetara koalizioan aurkeztu direnak, zerrenda bakarra izanik, mahaian bi leku eskatu dituzte eta jarraitzeko, alderdi bozkatuenak proposatzen duen hautagaiaren aurka, 3 alderdi, teorian behintzat, komunean oso gauza gutxi dituztenak, beto eta esklusio dinamikan sartu dira.
Askotan dirudi alderdioi hauteskunde gaua pasatu eta gero ahaztu egiten zaigula parlamentuan lortu izan ditugun jesarlekuak ez direla lortuak izan zozketa batean baizik eta euskal gizon eta emakumeen bozei esker.
Apirilaren 17ko hauteskundeek mezu argi bat plazaratu bazuen, berau izan zen euskal gizartea oso plurala dela eta inork ez dituela bloke edo inkomunikazio jokabideak babesten eta hau horrela izanik, nola da posible lehen erabakian, normalean erabaki erraza den horretan, astebete igarotzea ikuskizun tamalgarri hori ematen?
Are gehiago, mahaiaren inguruko eztabaidan zailtasun hauek izanda, nola izango da posible benetan funtsezkoak diren arazoetan ados jartzea? Hau baita gizartearen parte handi batek bere buruari egin dion galdera. Hasiera txar baten froga, alegia.
Baina garrantzitsuena ez da izaten gauzak nola hasten diren baizik eta hauen bukaera, eta behin lehen zailtasun hau gaindituta aurrera begiratzeko garaia heldu da.
Hurrengo astetan hartu beharreko erabakien artean modu oso berezian lehendakariaren hautaketa azpimarratu behar da. Kontutan izan behar baita hurrengo Eusko Jaurlaritzak kudeaketaz aparte, oso paper politiko garrantzitsu bat daukala jokatzeko.
Mahaiaren eraketan blokeoak aste betean zehar ikuskizun tamalgarria ematearen ondorioa baino ez du izan, baina denok oso kontutan izan behar dugu, lehendakaria aukeratzeko garaian berdinketa behin eta berriro ematen bada, dagoen aukera bakarra berriro hauteskundeak deitzearena dela, honek suposatzen duen porrotarekin.
Zentzu honetan, gatazka politikoak dirauen bitartean behinik behin, egokiena abertzale eta ez abertzaleen arteko sentsibilitate ezberdineko gobernu plurala izateak dirudi. Honen adierazlerik argiena azken legealdian indarrean egon den hirukoa da.
Nire ustez gainera, hurrengo Eusko Jaurlaritzaren zeinurik adierazgarriena izan beharko luke elkarrizketara eta adostasunetara heltzeko gaitasuna. Esklusiorik gabe denekin hitz egiteko garaia da, bai eguneroko kudeaketa aurrera ateratzeko eta baita ere elkarbizitzaren inguruan adostasunak sustatzeko.
Ezker Batuan beraz gobernagarritasunari dagokionez, hirukoaren aldeko apustua berresten dugu, baina beti ere bi akordiotan oinarriturik: adostasuna elkarbizitza ereduan eta adostasuna arlo sozialean ere.
Arlo sozialari dagokionez »eta oso luze ez aritzearren», elementu azpimarragarrienak ondokoak izango lirateke: etxebizitza legearen onarpena, Babes Ofizialeko Etxebizitzen aldeko apustu sakona, enpleguan azpi kontratazioarekin bukatzea, haur eskolen indartzea eta Oinarrizko errentaren handitzea.
Elkarbizitza ereduan, normalkuntza eta bakeari dagokionez gure proposamena ere argia da.
Lehenik eta behin, ezinbestekoa da normalkuntza politikoa eta bakegintza bereiztea. Egia da biak elkar loturik daudela, baina baten eta bestearen protagonistak guztiz ezberdinak dira.
Bakegintzari dagokionez, ETAk eta Gobernuak desarmeari buruz, preso eta biktimei buruz hitz egin beharko dute, baina inolaz ere gai politikoei buruz. Honetan gainera, Alderdi Popularra izan ezik, beste guztiok bat gatozela dirudi, ezker abertzalea barne.
Normalkuntzari dagokionez, gure proposamena esklusiorik gabeko mahai baten eraketa izango litzateke. Horretarako lehenik eta behin Alderdien Legea bertan behera geratu beharko litzatekeelarik, noski.
Alderdi guztien arteko mahaia eratzen denean, honen helburua estatutuaren erreforma bat adostea izango litzateke, denok ordezkatzen gaituen estatutu berri baten eraketa, alegia.
Mahai honetan gainera, alderdi guztien proposamenek balio bera izan beharko lukete eta adostasuna izan beharko litzateke mahaia zuzendu beharko lukeen irizpidea. Baina ez hori bakarrik, bertan dauden alderdiek bi funtsezko elementu ontzat eman beharko lituzkete: giza eskubideen erabateko errespetua eta euskal gizartearen erabakitzeko eskubidea, alegia.
Bi elementu horiekin testu bat adostuta geratzen denean, berau, Eusko Legebiltzarraren oniritzia jasota, Madrilera eraman beharko litzateke bertan negoziazio prozesu bat ireki eta Kongresuaren oniritzia jasotzeko. Azkenik, eta biolentziarik gabeko egoera batean, Euskal Autonomia Erkidegoan erreferenduma deitu beharko litzateke gizarteak testua berresteko.
Aitzitik, adostasun hau posible izango ez balitz edo Kongresuak emendakinen bitartez Eusko Legebiltzarraren testuaren natura aldatuko balu, Gobernu Zentralaren baimenik gabe ere, erreferenduma deitu beharko litzateke »beti ere biolentziarik gabeko egoeran» gizarteak testuaren inguruan bere ikuspuntua adierazteko.
Hurrengo legealdiak normalkuntzarena izan behar du eta horretan erantzukizuna denok daukagu, egin dezagun beraz esfortzu bat.
Mahaikideak
Joseba Arruti
Kazetaria
Gernika-Lumon jaio zen 1969an eta Informazio Zientzietan lizentziatua da. Gernikako Deiadar herri aldizkariko zuzendaria izan zen 1990etik 1998ra. Azken urte honetan ekin zion Egunkariaren politika sailean eta 2001ean Deian; 2003tik egunkari honetako berriemaile politikoa da. Besteak beste, Radio Euskadi eta Euskadi Irratiko tertuliakide da. Elkar argitaletxearekin bi biografia liburu kaleratu ditu: 1999an Churchil eta 2000an Stalin.
Txotxe Andueza, kazetaria
Gasteizen jaio zen duela 45 urte eta gaur egun Asparrena udalerrian bizi da, Araban. Sei urtez aritu zen Eginen kazetari eta 1991n Herri Batasuneko prentsa bulegoan ekin zion. 1994an HBko Mahai Nazionalerako hautatu zuten eta Arabako koordinatzaile kargua izan zuen. HBko Mahai Nazionalaren aurkako auzia medio espetxeratu egin zuten. Espetxetik atera eta berehala Garan ekin zion, iritzi sailean.
Imanol Murua
Kazetaria
ARGIAn hasi zen 1987an eta 1990ean Egunkarian ekin zion erredaktore buru gisa. 1995etik 1998ra Jakinen jardun zuen. Egunkarian eta Berrian aritu da harrezkero. Humberto Unzuetarekin batera Su-etena Belfasten liburua argitaratu zuen 1995ean eta, 1997ko udan Palestinan izan ondoren, 1998an Palestina zauritua. Informazio Zientzietan lizentziatua da, 1966an jaio zen Zarautzen eta bertan bizi da.
Kazetaria
Gernika-Lumon jaio zen 1969an eta Informazio Zientzietan lizentziatua da. Gernikako Deiadar herri aldizkariko zuzendaria izan zen 1990etik 1998ra. Azken urte honetan ekin zion Egunkariaren politika sailean eta 2001ean Deian; 2003tik egunkari honetako berriemaile politikoa da. Besteak beste, Radio Euskadi eta Euskadi Irratiko tertuliakide da. Elkar argitaletxearekin bi biografia liburu kaleratu ditu: 1999an Churchil eta 2000an Stalin.
Txotxe Andueza, kazetaria
Gasteizen jaio zen duela 45 urte eta gaur egun Asparrena udalerrian bizi da, Araban. Sei urtez aritu zen Eginen kazetari eta 1991n Herri Batasuneko prentsa bulegoan ekin zion. 1994an HBko Mahai Nazionalerako hautatu zuten eta Arabako koordinatzaile kargua izan zuen. HBko Mahai Nazionalaren aurkako auzia medio espetxeratu egin zuten. Espetxetik atera eta berehala Garan ekin zion, iritzi sailean.
Imanol Murua
Kazetaria
ARGIAn hasi zen 1987an eta 1990ean Egunkarian ekin zion erredaktore buru gisa. 1995etik 1998ra Jakinen jardun zuen. Egunkarian eta Berrian aritu da harrezkero. Humberto Unzuetarekin batera Su-etena Belfasten liburua argitaratu zuen 1995ean eta, 1997ko udan Palestinan izan ondoren, 1998an Palestina zauritua. Informazio Zientzietan lizentziatua da, 1966an jaio zen Zarautzen eta bertan bizi da.
Baikortasuna nagusi (Martin Aranburu, EAko zuzendaritzako kidea)
Gaur egungo egoera politikoa hitz batekin laburbiltzeko unean, baikortasuna da burura datorkidan hitza, herri honek hainbeste urteetan pairatu duen gatazka politiko eta armatua konpontzeko baldintza ezin hobeak baitaude euskal politikagintzan. Zehazki, nire ustez, lau dira baikorrak izateko parada ematen diguten elementuak: Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE) azken hauteskundeen emaitza, Madrilgo gobernuak euskal gatazkarekiko duen postura, ezker abertzaleak darabiltzan kontzeptu politikoak, eta azkenik, elkar topaketarako abian dauden dinamika errealak.
Hauteskundeak bake prozesu askotan saihestu ezinezko parentesiak izaten dira, non alderdi politiko bakoitzak norberaren hautesle merkatua zaintzea eta haztea bermatzen dion diskurtso politikoa erabiltzen duen, maiz, alderdien arteko distantzia handitu egiten delarik, eta ondorioz, alderdien arteko elkarrizketak zaildu egiten direlarik. Honakoan aldiz, hauteskundeak prozesuarentzat ondorio ezin hobeak izan ditu nire ustez, lagungarriak gerta daitezkeen elementu anitz eman baitira. Lehendabiziko elementua, Batasunak ordezkatzen zuen ildo politikoaren jarraipena. EAEko euskaldun denak gaude ordezkatuak Legebiltzarrean, eta beraz, elkarrizketa mahaia zilegitasun eta ordezkaritza demokratikoa dutenen alderdi guztien artekoa izango bada, Batasunak ordezkatzen zuen ezker abertzalearen ildoa ordezkatua izango da. Horren ezean, mahaia herrena legoke, eta bertatik ondorioztatutako soluzioz beraz baliogabea eta antzua. Bigarren aurrerapausoa PSE-EEren emaitzak izan dira. Bake prozesuari dagokionez albisterik onena agian. Izan ere, Zapaterok bake prozesu bati ekiteko borondate publikoa egin izan du lehenaldikoz, lehendabizi euskal alderdien arteko elkarrizketa piztuz eta gero Madrilekin paktatu beharra azpimarratuz. Zer esanik ez, Zapateroren diseinuak premiazko elementua zuen euskal alderdien arteko elkarrizketa horietan bere ordezkaritza izango den PSE-EE alderdia indarrezko egoera batetan egon zedin, behinik behin PPk lortutako bultzada soziala baina garrantzitsuagoa, berak Madrilen eman ditzakeen urratsak sostengu kuantitatibo handiagoa izan dezan erkidego autonomoan. Hirugarren ondorio positiboa PPren beherakada izan da, hain zuzen, gaur egungo marko juridikoan inolako aldaketarik ez egitearen defentsa egiten duen ildo politiko bakarrak euskal gizartearen %17a lortu baitu. Bestela esanda, %83ak marko juridikoaren aldaketari ekiteko prest dauden aukeren alde eman du boza. Aldaketaren aldeko gehiengo nabarmenagorik zaila. Norbera bere mugekin eta bere helburuekin, baina aldaketa prozesu bati ekiteko borondate politiko nahikoaren konstatazioa izan dira ere emaitzak. Azkenik, ondorio garrantzitsuena azaltzen saiatuko naiz. Gobernabilitatea, baketzea eta kontsulta kontzeptuak elkarloturik geratu dira. Gehiengo absoluturik lortu ez duen aukera politikorik egon ez denez, gobernagarritasuna bermatu ahal izateko alderdien arteko akordio zabalak beharrezkoak izango dira. Alderdien partetik baketzea bada lehentasuna, eta hala ez denik pentsatzeko arrazoirik ez da, ezen motako itunetara heltzeko baldintzak baketzearen ingurukoak izango dira, eta beraz, denak daude behartuta beraien planteamendutik mugitu eta besteekin akordioak lortzen saiatzera. Era berean, baketzea eta alderdien arteko elkarrizketak elkarlotuta doazen kontzeptuak izanik ere, baketzea eta herritarrak azken hitza izan dezaten elementu banaezinak dira. Bestela esanda, kontsulta. Beraz, datozen hilabeteetan, herri honen gobernagarritasuna bermatu ahal izateko, ezinbestekoa izango da bake prozesu bati hasiera ematea, non herriari egin beharreko kontsulta adostu beharko den: zer galdetu, noiz galdetu, nori galdetu eta nola galdetu.
Baikor izateko bigarren elementua Madrilgo postura da. Egiazki, Zapatero jaunaren gobernuak azken urte honetan eman dituen mezu politikoak elkarrizketa politikoaren aldeko postua aditzera ematen badute ere, are eta garrantzitsuagoak dira PPrekin sinatutako itun antiterroristaren haustura eta Espainiako Gorteetan onartutako mozioa, zeinek ETA erakundearekin elkarrizketa fase bati ekiteko baldintzak zehazten dituen. Mozioak mozio, eta diskurtsoak diskurtso, zalantza ezina da gatazka politikoari irtenbide politiko bat emateko borondate politikoa. Urte asko zeramatzan herri honek borondate horretako espainiar presidente baten zain.
Batasunaren posturek konponketa hurbildu egiten dute baita ere. Eraikuntza nazionala eta normalizazio politikoa bereiztu izanak bakearen arloan zeresan asko duten eragile askoren parte-hartzea erraztu egiten du, eta horretaz gain, Anoetako adierazpenean argi geratu zen bezala, gatazka politikoa eta gatazka armatua bereiztu izanak gainerako alderdiekin harremanak errazteaz gain akordioen aukerak biderkatu egiten ditu, eragile politikotzat ordezkaritza politikoa duen alderdia onartzen baita, ez aldiz bere zilegitasuna onartua ez duen erakunde armatua. Prozesu politikoa jotzen da giltzarritzat, eta bertan eragile politikoen parte-hartzea sustatzen da, ez beste inorena.
Baikor izateko azken elementua elkar topaketarako abian diren dinamikak dira, zehazkiago Hitzarmenerako Mahaia. Alderdi eta eragile desberdinen arteko bi urteko lan isil eta konstantearen emaitza izan da, ez nahikoa oraindik ere, baina Lizarra-Garazi garaitik ikusteke zegoen elkarlan eta apustu estrategiko desberdinen bateratzearen emaitza. Kultura politiko desberdinen elkargunea, non komuneko diagnostikoa egin den, prozesu baten oinarriak adostu diren, eta prozesua ganoraz egin ahal izateko prozedurak adostu diren. Berrogeita lau eragilek bat egiten dute jada. Berrogeita lau euskal eragile prozesu ireki baten alde lanean, orain arte dogma itxura zuten hainbat ideia debatean jartzeko prestutasunean, eta gainera nazioarteko eragileekin harremanetan, beraien errespetua eta laguntza pixkanaka irabaziz.
Baikortasunak ez du emaitzarik bermatzen baina zalantzarik gabe urratsak errazten ditu. Urrats hauen amaieran normalizazio politikoa zain dagoela jakinik, bideari ekiteak merezi du. Zalantza izpirik gabe.
ETAren eta ezker abertzalearen aukera bakarra ZP da (Jose Luis Elorza, PSE-EEko kidea)
ETA dagoeneko, erlikia historikoa izan beharko litzateke, doktoretza-tesiak egiteko meategia, ikertzaile historikoentzako materiala. Baina ez, hor jarraitzen du bere denboratik kanpo eta zerbait edo norbait ahalegintzen bada bere denboratik kanpo jarraitzen "anakronismo" batean bihurtzen da eta, kasu honetan, arazo handi batean guztiontzat. Lehenengo beraientzat, ETAko kide argitsuenek jakin badakite bereak egin duela, ETAk ez duela etorkizunik, gaurko euskal gizarteak ez duela onartzen eta ezker abertzaleak ere ez, beste zinegotzi bati bi tiro buruan emanda. Hori horrela izan da, ETAren erronka nagusia da nola demontre bukatu ETAren historiarekin, nola eman amaiera pelikulari, eta ez da nolanahiko erronka. ETA bere historiaren eta bere izen mitifikatuaren preso dago. "ETA" izenak askoz ere indar handiagoa du erakundearen gaur egungo errealitateak baino. Hori kudeatzea ez da erraza. Alde batetik presoak daude, preso gehiegi, eta ETAri amaiera bat aurkitzeko irteera eskaini behar zaie presoei. Baina ez da izango gai erraza. Biktimen kolektiboak gaiaren gain-gainean daude eta bere eskuetan dagoen guztia egingo dute ETAko presoek dituzten kondenak kartzelan bete ditzaten, agortu arte. Amnistia, indultua edo grazi neurriren baten susmoa hartzen badute, gobernuaren kontrako kanpaina muntatuko dute eta PP pozik egongo da hori aprobetxatzeko. Negoziaketa batean ETAk eskatu dezake "presoak etxera nire aktibitate armatuaren bukaeraren truke". Gobernuak garantia guztiak eskatuko ditu ziurtatzeko aktibitate armatuaren amaiera benetakoa dela. Baina hala ere, hori horrela izan da ere, presoen egoera ez da egun batetik bestera aldatuko, abokatuak bere lana egiten hasi beharko dira eta preso bakoitzaren kasua aurkezten eta irtenbidea aurkitzen. Poli-miliekin edukitako esperientzia interesgarria izan daiteke honetarako.
Baina ETAk gauza bat kontuan izan behar du, denbora gutxi dagoela, garai politiko honen denbora mugatuta dagoela. Zapaterok aukera bat eskaini dio ETAri mahai batean esertzeko. ETAk onartu dezake aukera eta negoziatzen hasi, baina negoziatzen hasten bada jakin behar du porrota ez dela alternatiba bat. Denboraz kanpo jolasten ari da eta oraingo prozesu hau porrotean bukatzen bada ez da beste aukerarik egongo. Zapaterok ere arrisku politiko handia du prozesu honekin, porrot egiten badu ordain politikoa handia izango du. Orduan Raxoik eta PPk aukera bat eduki dezakete. Eta ETAk pentsatu beharko du: PPrekin errazago izango da negoziaketa prozesu bat burutzea? Gustukoa izan ala ez onartu beharra dago ETAren aukera bakarra une honetan ZP dela.
Beste alternatiba da Zapaterok eskaini duen aukerari uko egitea eta bakoitzak berean jarraitzea. Baina kasu honetan ETAren estrategia zein da? Bi urte daramatza hildakorik eragin gabe, baina erakunde armatua denez, noizbehinka behartuta dago indar erakustaldia egitera. Zer hasi behar da, berriro hildakoak mahai gainean jartzen? Zertarako? Orain arte inora eraman ez duten estrategi zaharrak errepikatzen? Baina lehen esaten genuen bezala, ETA denboraz kanpo jolasten ari da. Egoera internazionala erabat aldatu da azken urte hauetan. Mendebaldean, Europa osoan eta Amerika osoan (Kolonbia salbu) jadanik ez dago erakunde armaturik edo terroristarik. Europar Batasuna eta Nazio Batuak lege berriak eta erakunde espezializatuak sortzen ari dira terrorismoari kontra egiteko. Europa osoan zer gelditu behar da, ETA erakunde terrorista bakar bezala?
Edozein kasutan, ETAk onartzen badu Zapateroren eskaintza edo onartzen ez badu, bere etorkizuna berdina da, desagertzea. Diferentzia da lehenengo kasuan bai presoentzat eta baita ezker abertzalearen etorkizun politikorako gauza batzuk lortu ditzakeela eta bigarren kasuan ez. ETAren esku dago erabakia baina ETAk tentazioa baldin badauka Zapaterorekin "jolasteko", kontuan izan beharko du Zapatero eskenatoki politikotik desagertzen bada, eskaintza berarekin batera desagertuko dela.
Ezker abertzalearen etorkizuna maila handi batean ETAren etorkizunarekin lotuta dago. ETA negoziaketa prozesuan sartzen bada gobernuarekin eta armak isiltzen badira, EHAK bere 9 diputatuekin eta ezker abertzalearen babesarekin, protagonista izan daiteke euskal politikan. Alabaina, ETA hiltzen hasten bada berriro eta EHAK-k ez badu ausardiarik erakusten ETArekin hausteko edo bere ekintzak kondenatzeko, EHAK erabat isolatuta geratuko da euskal politikan. Beste alderdi politiko guztiek nahiz eta EHAKren botoak inportanteak izan parlamentuan, ez dute nahiko berarekin akordiorik sinatu ETArekin hausten ez duen bitartean.
Nekane Erauskin, Arnaldo Otegi, Rafa Diez eta Josu Ternerak oso ondo dakite hau guztia. Beraiek Anoeta proposamena egin zuten, orain Zapaterok esan die prest dagoela mahai batean esertzeko. Zapateroren margena estua da, ez du gehiengo absolutua eta medioen presioa ikaragarria da prozesu honen kontra. ETAk erabaki beharko du noraino joan nahi duen akordio bat lortzeko. Jakin da, Zapaterok eskaini duen aukera hau, ETArentzat azken aukera historikoa izan daitekeela akordio bat lortzeko.
Ezker abertzalearen etorkizuna maila handi batean ETAren etorkizunarekin lotuta dago. ETA negoziaketa prozesuan sartzen bada gobernuarekin eta armak isiltzen badira, EHAK bere 9 diputatuekin eta ezker abertzalearen babesarekin, protagonista izan daiteke euskal politikan. Alabaina, ETA hiltzen hasten bada berriro eta EHAK-k ez badu ausardiarik erakusten ETArekin hausteko edo bere ekintzak kondenatzeko, EHAK erabat isolatuta geratuko da euskal politikan. Beste alderdi politiko guztiek nahiz eta EHAKren botoak inportanteak izan parlamentuan, ez dute nahiko berarekin akordiorik sinatu ETArekin hausten ez duen bitartean.
Nekane Erauskin, Arnaldo Otegi, Rafa Diez eta Josu Ternerak oso ondo dakite hau guztia. Beraiek Anoeta proposamena egin zuten, orain Zapaterok esan die prest dagoela mahai batean esertzeko. Zapateroren margena estua da, ez du gehiengo absolutua eta medioen presioa ikaragarria da prozesu honen kontra. ETAk erabaki beharko du noraino joan nahi duen akordio bat lortzeko. Jakin da, Zapaterok eskaini duen aukera hau, ETArentzat azken aukera historikoa izan daitekeela akordio bat lortzeko.
Jar dezagun bake prozesua martxan! (Markel Olano, EAJko EBBeko kidea)
Eusko Legebiltzarraren lehendakaria hautatzeko unean sortu den kulebroi politikoak hiritarrengana ikuskizun tamalgarria proiektatu duela argi dago. Gurpil zoroari behin eta berriro bueltak emate horrekin, beste testuinguru batzutan plazaratzen diren hitz ederrei -pustu politikoa, malgutasuna, elkarrizketa, eta abar-sinesgarritasuna ostu egin zaie eta klase politikoaren inguruan gizarte mailan dauden topiko guztiak ederki elikatu dira. Pertsonalki iritzi diot "politikarien" kontra gizarte mailan dagoen bolo-bolo hori kultura demokratikoaren gabeziaren fruitu dela batik bat -eta konpromiso pertsonalari zaion alergiari aitzakiak eskaintzeko tresnatik ere ba duela-, baina askotan politikaren mundutik txapuza ederrak egiten ditugu, aitzakia horiek majo elikatzen dituztenak.
Zinez espero dut Izaskun Bilbaoren izendapenarekin garai zaharrak agortuko zirela eta hemendik aurrera garai politiko berria zabalduko dela, baina kaltea, neurri handi batean, egina dago. Juan Mari Atutxaren umilazio pertsonala lortu da, eta EAJri lezio politikoa eman zaiola irudikatu nahi baldin bada ere, nire galdera litzateke ea horrek testuinguru politiko honetan zertan lagundu ote duen.
Ez dakit zertan ari den Alderdi Sozialista, PPren beligerantzia gordinari aurre eginez Madrilen antolatu nahian dabilen koltxoi politikorako izan dezakeen aliaturik baliagarrienari umilazioak eragiten.
Ezker abertzalearen jarrera, berriz, noragabekoa iruditzen zait guztiz. 1999. urtean su-etena hautsi eta hortik aurrera hildakoak mahai gainean zeudenean, Legebiltzarrean EAJ-EArekin negoziazio politikoak exijitzen zituzten, horrek koalizioaren konpromiso etikoa zalantzan ipintzen zuela kontuan izan gabe. Orain EHAKren legalizazioari esker Koalizioaren konpromiso etikoa zalantzatik at dagoelarik -PSOEk hartu duelako legalizatzeko erabaki hori-, EAJ-EAk behin eta berriro esan du EHAKrekin negoziazio politikorako espazioak zabaldu egin direla. Baina badirudi orain exijentzia aldatu egin dela. Joseba Permachek aldizkari honetan bertan berriki esan duen bezala, orain GUZTIOKIN hitzartu beharra dago. Niri behintzat jarrera hori benetan ulergaitza egiten zait, eta beste hainbat esparrutan gertatzen den bezala, inbutuaren legea darabiltela deritzot: besteentzako mutur estua eta eurentzako aho zabala. Izan ere, Batasunak berak PSE-EErekin negoziaketa esparru publikoa gauzatzeke daukanean, nola eska diezaioke koalizioari bere buruari exijitzen ez diona?
Koalizioak Batasunari legitimotasun politiko erabatekoa eskaintzen dio, eta bake eta normalizazio prozesua abian jartzeko Batasunarekin »eta, bistan da, gainontzeko alderdi guztiekin» esertzeko prestutasun osoa agertu du, publikoan eta pribatuan. Beraz, non dago arazoa? Zertara zetorren Morcillok kontrako zentzuan egin zuen irakurketa politikoa -alegia, EAJ deseroso omen dagoela hirukiaren eskeman-?
Oinarrian beste errore politiko larri hau ere ikus dezaket ezker abertzalearen baitan: elkarrizketa alderdianitza eurek bultzaturiko metodologiaren bidez soilik gauzatu daitekeela pentsatzea. Nazio Eztabaidagunearen fruitu izan den tresna berriak batez ere ezker abertzalearen posizioa finkatu baldin badu ere, ez du oraindik PSE-EEren partehartzea lortu -ezta PSN edo PSFrena- eta, beraz, alderdianiztasunaren betebeharrik garrantzitsuena eskuratu gabe jarraitzen du. Inoiz foro horretan alderdianiztasuna bermatuko balitz, berehala emango luke EAJk bere burua bertan murgiltzeko urratsa, baina urrats hori lehenago emateak prozesua bera oztopatuko lukeela argi dakusagu, hirukiaren irudia plazaratu beharrean "fronte abertzalea" irudikatuko litzatekeelako.
Ezker Abertzaleak huts larria egingo luke, nire ustez, EAJren irakurketa honek gatazkaren konponbiderako prozesuari begira gure epelkeria frogatzen duela pentsatuko balu. EAJk ez dauka ezer frogatu beharrik. EAJren betiko, eta konkretuki azken zortzi urtetako lehentasunik handiena bake prozesua abian jartzea izan da; horixe izan zen Lizarra-Garaziren garaietan finkatu genuen posizioa »beste batzuk, aldiz, nazio eraikuntzari eman zioten lehentasuna», eta berdin jarraitu genuen su-etena hautsi eta ofentsiba militar basatia abian ipini zenean. EAJ eta EA bakearen alde tinko mantendu zirelako -eta hiritarrek horrela ikusi zutelako- izan genituen, besteak beste, 2001eko hauteskundeetan izan genituen emaitzak. Bakea eta normalkuntza politikoa izan dira, gainera, Ibarretxe lehendakariak azken urteetan gidatu duen ekimenaren xede nagusiak.
Irakurketa oker hauekin guztiekin batera, ezker abertzaleak EAJri buruz historikoki elikatu izan dituen topiko delacuevistak berpiztu egin dira, duela gutxi Olarrak idatzi zuen artikuluan argi ikusten den bezala. Betidanik iruditu zaizkit klase borrokaren argitara egiten diren irakurketa hauek susmagarri direla abertzaletasunaren ikuspegitik, indar metaketaren oztopo bihurtzen direlako, susmoak eta paranoiak elikatzeko balio duten neurrian. Dispertsioaren inguruan Garan azaldu diren zenbait erreportaje ere kezkagarriak dira guztiz. Jokabide honi, Shakespearek esango lukeen bezala, ustel usaina dariola iruditzen zait niri, eta funtsean EAJ-EA koalizioa ahultzeko estrategia gordina kamuflatzeko aitzakia ez ote den galdegiten diot neure buruari. Baina ahultze estrategia merke hori bateragarria al da konponbiderako hitzarmena jorratzeko lehentasunarekin?
Koalizioak EAEko hiritarren % ia 40aren babesa jaso du azken hauteskundeetan. Ez gehiago… baina ezta gutxiago ere. Bake eta normalizazio prozesua abian jartzeko protagonismoa herri ordezkaritza duten eragileek izan behar badute -kontrako bidea antzua litzateke...-, onar dezagun behingoz errealitatea eta utz ditzagun alde batera ibilbide laburreko jokaldi merkeak. Jar dezagun guztion artean bake prozesua martxan!
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Behe Banda
#2
#3
#4
#5
Onintza Irureta Azkune
Azkenak
2024-12-23
Nagore Irazustabarrena Uranga
Santa Klausen ejertzito antikapitalista
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
2024-12-23
Urko Apaolaza Avila
Eski estazioetako festibaletan kutsadurak goia jotzen du
Elur faltak eski estazio ugari kinka txarrean jarri ditu, klima larrialdiaren ondorioz. Baina paisaiari eta naturari ahalik eta etekin ekonomiko handiena ateratzeko batzuen logikak hor jarraitzen du, eta goi mendietan musika festibal erraldoi eta garestiak antolatzea da azken... [+]
2024-12-23
Estitxu Eizagirre
Jaurlaritzak onartu duen planaren aurka mobilizatu da EH Bizirik
“Egungo eredu kapitalista gainditzea ezinbestekoa da larrialdi ekologiko eta energetikoari aterabide bat aurkitzeko”
Gizartean gatazka sortzen duten proiektuak jai bezperetan onartzeko ohiturari jarraituz, abenduaren 20an onartu du Eusko Jaurlaritzak Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialaren "behin behineko bertsioa". EH Bizirik-ek elkarretaratzea egin du Jaurlaritzaren... [+]
2024-12-23
ARGIA
Hiru lagunek osatutako lehendakaritza izango du Seaskak
Erik Etxartek, Sophie Layusek eta Antton Etxeberrik osatutako lehendakaritzak ordezkatuko du Peio Jorajuria, 2019tik Seaskako lehendakari dena.
2024-12-23
Julene Flamarique
Vidalina Morales, nekazaria eta ekintzailea
“Kaleetan gerra tankeak ikustea normalizatu dugu, gerran egon gabe ere”
Santa Marta komunitateko (El Salvador) ADES Garapen Ekonomiko eta Sozialerako Elkarteko presidentea da Vidalina Morales. “Rol horretatik harago, ingurumen ekintzailea ere banaiz, giza eskubideen defendatzailea eta emakume baserritarra; hainbat urtez borrokan egon diren... [+]
2024-12-23
Julene Flamarique
Emakumeak nola bortxatu aholkuak partekatzeko 70.000 partaideko Telegram kanal bat atzeman dute Alemanian
Mundu osoko 70.000 gizonek baino gehiagok hartzen dute parte emakumeak nola drogatu eta bortxatu hitz egiteko txat-talde batean. Alemaniako ARD irrati publikoko bi kazetarik egin dute ikerketa urtebetez eta erakutsi dute kasu batzuetan biktimak bikotekideak, arrebak eta amak... [+]
2024-12-23
Ahotsa.info
“HTX-k bukatzen du bere zikloa, baina oraindik daude borrokatzeko eta aldarrikatzeko motiboak”
HTX ROCK jaialdiaren azken-aurreko edizioa izanen da abenduaren 28an, eta Atarrabiako herrian ospatuko den azkenekoa, alegia.
2024-12-23
Lander Arbelaitz Mitxelena
Hegoaldean 222 milioi euro gastatu dira Espainiako Loterian, sarietan jasotakoa baino bost bider gehiago
Gabonetako Loteriaren datuak eman berri ditu Espainiako Gobernuaren menpeko Estatuko Loteriak eta Apustuak elkarteak. Horien arabera, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan batez beste 84,33 euro gastatu ditu herritar bakoitzak, eta nafarrek, berriz, 53,38 euro, EiTBn irakur daitekeenez... [+]
2024-12-23
ARGIA
Zaballako espetxeko funtzionarioek “ezkutuko greba” hasi dutela salatu dute zenbait presok
Hainbat euskal presok salatu duenez, Zaballako espetxezainek "ezkutuko greba" hasi dute, haien erdiak gaixotasun baja hartuta. "Ezkutuko greba honen bitartez, 'zerbitzuaren gabeziak' salatzea dute helburu, baina benetako greba bati ekin ez, eta preso... [+]
2024-12-23
Mikel Garcia Idiakez
Olentzero eta Mari Domingiren etorrera Irunen: “Herritik sorturiko ekitaldiaren jabe egin da Udala”
Herriko elkarte eta eragileek antolatzen dute Olentzero eta Mari Domingiren etorrera Irunen, sorreratik. Goizetik gauera jakin dute udalak hartu duela ekitaldiaren jabetza eta beraz, ekitaldiaren inguruko azken erabakiak haren gain geratu direla: “Udalari eskatzen diogu... [+]
2024-12-23
Behe Banda
Barra warroak
Asko maite zaituztet, baina...
Ez dut maite aterkia partekatzen ez dakien jendea. Ez dut maite azkarregi ibiltzen den jendea, ni ez naizenean; ez eta polikiegi ibiltzen dena ere (tira, horiek pixka bat bai, baina pixka bat bakarrik). Ez dut maite autobusean pasilloaren aldeko eserlekuan esertzen den jendea... [+]
2024-12-23
Irati Diez Virto
Ez naiz sagua, ezta satorra ere; lursagua naiz
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
2024-12-23
Garazi Zabaleta
Ekin Dulantzi
Nekazaritzako elikagaien test gunea Dulantzin
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
2024-12-23
Jakoba Errekondo
Ilarraren entzumena
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gabonetan tokikoa eta sasoikoa kontsumitu eta,
bide batez, Israelgo produktuak boikoteatu
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Eguneraketa berriak daude