Galarretan ezin dizkiozu hilerriari hiru itzuli egin, atzera eraginen dizun argi berde bat azalduko zaizu. Ataunen hildakoren bat.

Ataun? Galarreta?

Non daude leku horiek ordea?

Euskaldunok "ziutatean" bizi gara aspaldion, egia enpirikoak ustekeria lurperatu duen karrikartean, bazter "urrunetara" jaurtiak ditugu behialako legendak, esaundak, autuak.

Arima erratuak?

Ongi daude Barandiaranen paperetan.

Ez dira dozenerdi bat urte Pontevedran kontatu zidatela auto-stopa egiten zuen neskaren ipuina: hartzen duzu neska, hizketan egiten duzue tarte bat, noiz ere halako bihurgunean "Erne, ni hementxe hil nintzen istripuz" esaten dizun. Eta argitasunen bat eman beharrez, "Badakik, hain gaudek atzeratuak Galizian!" gaineratu zuen lagunak. Karitatezko gezurretan ari nintzela pentsatuko zuen hain segur berak niri esana neure herrian hitzez hitz ikasia nuela esan nionean.

Neure herrian, "Galizian ez dagoen karrikartean" alegia, bolada batez "mundu guztiak" ezagutzen zuen auto-stopa egiten zizun arima erratua hartutako norbait, eta neskaren izen-abizenak ematen zizkizuten froga, bihurgune hartan bertan hila zen familia dirudun bateko alaba.

Sinets egidazue leherrenak jo nituela fantasma hartua lukeen bat edo baten bila.

Ez gara etnografiaren zuloan bizi, baina baditugula geure autuak, legendak, esaundak makadamaren gaineko hiritarrok ere, hogeita batgarren mendean.

Izaki mitologiko berrietan, mairua dugu ikaragarriena.

Mairuak leizeetan bizi ziren, behin jalgi zen bat eta hodeia ikusi. Beren arteko zaharrenari galdetu zioten zer esan nahi ote zuen fenomeno hark, eta mairuen azkena heldua zela, Kristo jaioa zelako mundura.

Orduantxe akabatu omen ziren mairuak.

Harik eta gorrien aurkako gurutzadan Kristoren aldeko azaldu ziren arte.

Bagenuen gure herrian gudarietako kapitain ohi bat, bizkaitarra, txopera pare bat aski izaten zuena gazteongana hurbilduta hasteko: "Mairu talde bat harrapatu genuen Asturiasen. Tunel batera eraman genituen eta banan bana barrabilak ebakita ahoan jarri genizkien. Gero su eman genien".

Ez genion sinesten, eta sinesteko gogorik ere ez genuen.

"Aizue, haiek berdin egiten zuten gurekin".

Bai, badaukagu arazotxoren bat gure zakil, gure barrabilekin.

"Francok Euzkadira bidalitako mairu hauek lizunkeria islatzen dute begietan..." dio Gudari aldizkariak lau marokoar gizajoren argazkipean, 1937ko maiatzean.

Mairuak dira lehenik, mertzenarioak ondoren.

Eta "arrazoi nabariengatik" propagandak ez zituen aipatzen Barazar aldean mairuek bortxatu omen zituzten ez bost nesken ez herriaren izenak. Bost bakarrik? Ez da posible, bost neska bakarrik harrapatu bazituzten bostak hogei aldiz bortxatu behar zituzketen...

Konplexuz beteak gaude noski.

Konplexuz... gutixko esatea ez ote den.

"Izugarria ari da gertatzen hemen mairu horiekin" esan zidan neska ile-moztaileak, "Lehengoan taberna osoa txikitu zuten Parte Zaharrean, txupa bat lapurtzen utzi ez zietelako". Ez nion tabernaren izena kendu ahal izan. "Eta aurreko astean bi mairuk gizonezko bat bortxatu nahi izan zuten hondartzan". Algara egin nuen, ahantzia neukan popazaleak ere badirelakoa. "Goizeko ordu bietan". Nik ere zerbait esan behar eta egia bat kontatu nion, "Atzo arrandegian bi mairu gazte zeuden nire aurrean txitxarro handi bat pagatzen, ba al dakizu zer esan zuen saltzaileak alde egin zutenean?". Ez zuen asmatzeko ahaleginik ere egin. "Horiek, bi horiek, igogailua daukan etxe batean bizi dira!".

Begietara begiratu nion ispiluan.

"Nondik atera ote zuten txitxarroa erosteko dirua?".

Lehorgailua piztu zuen, eta hala hobe.

Berriro azaldu dira mairuak gure legendetan. Ez Ataungo edo Galarretako leizeetan, hemen baizik, karrikartean, ustekeria guztiak lurperatzen omen ditugun gezurtegian.

Eta hodei beltza ikusarazi nahi diete askok.