Kostata, baina badirudi itzulpenen gurpila abiada apur bat hartzen ari dela. Ipuin antologia bat hemen ingelesez, Finlandiako argitaletxe bat hor, Italian interes apur bat... bada zerbait, oso abiapuntu apala izan arren. Garrantzitsua da, zenbaiten ustez berezko merkatua dugun espainierazkotik -eta honek batzen gaituen galiziera eta katalanezkotik- beste batzuetara jotzea, interes urrunagoa baina aurreiritzi gutxiago eta begirune handiagoa dauden lekuetara.

Zer liburu itzuli beharko genuke? Ika-mikarik sor daiteke, idaztea ez baina argitaratzea ego handiko kontua baita. Eta sortu ere sortuko da, haserre eta eztabaidara hain emana daukagun herrian -barka, herria desagertu da, orain dena da gizartea edo are jendartea-. Batzuek igarri dute birkokatzea, nora zer itzuli erabaki edo gutxienean eragina izan dezaketenenganako hurbiltzea.

Esportagarria deitu zion Aingeru Epaltzak lehengo batean Berrian Rock & Roll eleberriari, finlandieraz argitaratzekoa omen dena. Horraino, erabat ados. Eleberria ona baita, euskaraz legez erdaraz ere irakurtzea merezi duena. Zorionez kalitatezko libururik ere badaukagunez, beste edozein irizpideren aurretik jarri beharko dugu: itzultzeko liburua ONA izan dadila. Bestelako argudioak ere bazerabiltzan Epaltzak horratik: "Uste dut, nolanahi ere, nire liburuen artean ezaugarri etniko gutxien duen liburua dela hau. Europako hiri ertain batean gertatzen da dena, eta nire libururik esportagarriena dela iruditzen zait".

Zer da esportagarria? Barkatuko didazue, baina jatorriz gaelikoz, wolofez edo letonieraz idazten duen liburu bat hartzen badut, istorio irlandar, afrikar edo baltikoa espero izan ohi dut. Nire errua izango da liburuari aurreposizio batetik heltzen diodalako, baina zer nahi duzue esatea, ez da hizkuntza kontu hutsa. Antilletako edo Latin Amerikako idazleei ere giro bat eskatu ohi diegu, espainieraz, frantsesez edo portugesez idatzi. Eta euskal idazle bat irakurtzen duen erdaldunak antzeko jarrera daukan susmoa daukat.

Idazle euskalduna zerbaitera behartzen du errealitate horrek? Ez noski, bakoitzak nahi duena idazteko askatasun osoa dauka. Baina irizpide esportagarriez ari bagara, kanpoan, ezagutzen ez gaituzten lekuan zer eraman dezakegun eztabaidatzen ari gara. Eta daukaguna eta espero dutena uztartu behar ditugu hor. Euskarazko liburura hurbiltzen den finlandiarrak edo alemanak "euskal" istorio bat nahi duelakoan nago. Ez dakit zehatz-mehatz zerk egiten duen liburua "euskal". Euskal literatura euskaraz egindakoa izango da, baina hori itzultzen delarik zein berezitasun dauka, demagun alemanez, itzulitako beste edozein libururekiko? Ez da geografia kontua. Zer den argi ez daukadan "euskal" hori beharrezko du esportagarritzat jotzen dugun euskarazko liburuak. Batez ere, hala esportatuko dugulako, "euskal" etiketarekin.

Ismail Kadareren liburu bat heltzen diodalarik, badakit Albaniako istorioren bat ekarriko didala, hango antigoaleko sistema komunista edo gerra garaiko partisanoak, Erdi Aroko borrokak edo klanen arteko "kanun"a. Hain justu ere Piramidea eleberria izan zen heltzen gehien kostatu zitzaidana, behin autorea ezagutu arte irakurri ez nuena. Stalinismoaren alegoria izango da Egiptoko enperadorearen istorioa, baina egilea ahaztuz albaniar idazle baten eleberrira hurbilduz gero ez dut faraoien istoriorik espero.

Ez dago formula magikorik liburuak arrakasta izan dezan. Inoiz pentsatu izan dut kontraesanean ere egon daitekeela euskarazko publikoarentzat ala euskara ez dakienarentzat idatzitako testua. Euskal Herriko erdaldunentzat izan arren. Gure buruarekiko hiperkritikoak garelako agian -eta gauza positiboa dela uste dut-, zaila zaigu geure burua aurkeztea. Auzokide edo senide ditugun erdaldunek egiten dutenean ere deseroso sentitzen gara.

Lehengoan aipatzen genuen kanpotarrei bitxia egiten zaiela inor etxean sartzeari diogun beldurra, lotsa edo dena delakoa. Bisitariak hemendik hara abegikor daramatzagu, beti gonbidatuz ezer ordaintzen utzi gabe, baina etxera eramatea beste kontu bat da. Ez nion ordura arte erreparatu baina hala dela uste dut, gurea den zerbait bortxatzen ariko balira bezala ikusten dugula. Eta konturatu gara bortxatu beharra dagoela, etxea erakutsi behar dugula, baina zer erakutsi? Dagoen bezala, altzari garesti eta merkeekin? Bere horretan, ezer txukundu barik? Ala etxeko luxuzko piezak bakarrik?