Zer aurpegi du bertsoak?


2021eko uztailaren 19an
Bertsorik gabe nolako Euskal Herria genuke? galdera izan du abiapuntu Koldo Izagirre idazleak erakusketa harilkatzeko. Horregatik, bertsolaritzak beste alorretan egindako ekarpenak daude bertan ikusgai. Eskulturan, teknologia berrietan, publizitatean, argazkigintzan... Bertsoen balioari beste arteena gehitzen zaio. Hitzen artea begiekin ulertzeko modua da erakusketa. Irudiak erakarri, eta bertsoetara garamatza, gai bakoitzari buruz esanak irensteko gose.

Iragana eta oraina bat dira erakusketan, bertsoak natural elkartzen ditu, horren adierazgarri, orain 25 urte Xalbadorrek petrolioari botatakoak duen gaurkotasuna (ikus hurrengo orrian).

Erakusketa hainbat esku eta ikuspegiren emaitza da. Gidoia Koldo Izagirrek egin du, Amets Arzallus izan du lagun bertsoak aukeratzerakoan eta jolas didaktikoak prestatzen, Gurutze Susperregik eraman ditu ordenagailura jolasak eta Kepa Gonzalezena da film laburra.

Bertsoa gizarteratzeko, eskolentzat unitate didaktikoarekin osatua dago erakusketa. Horrela, erakusketara etortzerako, klasean lantzen dituzte ikasleek edukiak.
Bertsoa zuzeneko jarduna izanik, aurrera begira erakusketa bat-batekotasunarekin lotzeko aukera egongo da, aretoan bertan bertsolariak kantuan jarriz.

Hona erakusketaren atalak banaka:


Zahar eta gazteen lokarri

Katea ez eteteak arduratu izan ditu beti bertsolariak. Txirritak kantatua da: «Gu hasi gera hostoa joaten/arbola zaharrak bezela/poz bat daduka nere bihotzak/gazteak badatozela». Bertsozaleak ohituta daude Alaia Martin gaztea Manuel Lasarteren ondoan ikusten (beheko irudian). Edo Xanpun zena eta Xabier Silveira elkarri zirika entzuten. Erakusketan horren lekuko dira argazkiak, eta bertsoek azaltzen dute belaunaldiak nola kateatu diren, euren arteko kontrastea, miresmena eta talka.


Txalapartatik Internetera

Topikoak Harri Aroari lotzen badu ere, bertsoak beti erreparatu izan die bere garaiko asmakizun teknologiko puntakoenei. Txirritak bertsoz esplikatu zuen Ernest Werner berak baino ulergarriago, tren elektrikoaren funtzionamendua. Irratia, ordenagailua, autoa... Azalpen zientifikoak eta punta ateratako interpretazioak jaso ditugu bertsotan. Erakusketak interpretazioa indartuz, marrazkitara eraman du bertsoek iradokitakoa.


Herriko gaien ahotsak

Bertsolariak bizitzari kantatzen dio. Eguneroko bizitzako gai sakon eta xelebreak, etxekoak eta mundukoak ematen ditu, askotan elkarri josita. Bertsolariak ez dira orojakileak, eta entzuleak ez du eurengandik aparteko informazio edo jakintzarik espero, baina bai gaiekiko etengabeko gogoeta eta zeharkako begirada ez galtzea. Denek ikusten dugunari buelta ematea, edo ohi baino argiago agertzea. Horretarako, kantatu adina entzun behar dute bertsolariek, eta besteren esanak eta esperientziak bertsotara eramaten asmatu. Horregatik, bertsoa sentimendu kolektiboen interpretazioa da eta bertsotan jasotzen dugu garaiko jendeak zuen mundu ikuskera. Erakusketan, mundu ikuskeraren ardatz diren gai orokorrak lantzen dira bertso eta argazkitan. Arrazakeria, inmigrazioa, droga, amodioa, lana, injustizia, sexua... Ikusi ahala hormak kantatuko dizkigu.


Publizitatea bertsoz

Errimak eta neurriak oso baliabide eraginkorra egiten du bertsoa publizitaterako. Ohiko publizitatean ere, euskaraz zein erdaraz lelo errimadunak egiten dira sarri. Betidanik erabili izan da bertsoa salmentarako. Pentsuak eta traktoreak direla, tabernak eta ile apaindegiak, kultur produktuak edo kirol enpresak eta baita banku eta erakunde ofizialek ere, denek erabili izan dute bertsoa euren publizitate mezua zabaltzeko. Ea erakusketako zein iragarkik konbentzitzen duen ikuslea.


Bertsoaren kaleak

6 minutuko film laburra ari du hiru telebistetan. Bertan, bertsolariei jarritako gaiak nahasten dira hauen eskultura eta plazekin. Bertsolariak pertsonaia historiko direnaren seinale.


Ikuslea bertsolari

Bertso makinaren laguntzaz, bertsolari bihurtuko da ikuslea. Horrela, puntuari erantzungo dio, edo bertsoaren oinak bere lekuan jarriko. Hanka luzea mozten ere ikasiko du eta memoria landu, behin entzundako bertsoa errepikatuz. Egunkariko denbora-pasak bezain erraz eta dibertigarri.

Bertsoak


Ispilua

Norbanakoek neri begira
zer nolako apurua!
Nor bere barrua sentitzea
ez al da hori helburua?
Neri begira dagon pertsonak
gauza bat du segurua
bere azala ikusiko du
baina ez bere burua

Maialen Lujanbio, 2003


Burua

Batzutan da argia
bestetan iluna
batzutan pilakoa
bestetan astuna
kanpotik ilea du
barruan garuna
lepo gainean denok
daukagun laguna
gehiegik gutxiegi
erabiltzen duna

Andoni Egaña, 1997


Amodioa

Maitasunak be badau
mila esamesa,
hori egia ote dan
ez dogu erreza.
Pentsatuta bakarrik
sortzen jat estresa,
maitasunak ekarri
leike bai sorpresa:
batzutan dena da ta
gero ezebeza

Igor Elortza, 2003


Langileria

Gazteak ondo hartu
zaharrari entzuna,
nere bizitza dena
da lanean juna.
Jakina da zuentzat’e
etorri behar zuna
ez det esango lana
danik osasuna
baina hori da pobrean
aberastasuna

Joxe Agirre, 1998


Garapena

Gasolinarik ez da izango
esaten ari dirade,
baina ni ez naiz hortaz kejatzen
nahiz-ta hunkitu ni ere.
Lehen herri hauxe sano bizi zen
gasolinarikan gabe
petrola faltak egin gaitzala
galdu dugunaren jabe

Xalbador, 1973


Transmisioa

Nere arteko pasadizoa
esaten biet abitu,
zuri ez dizu kalte egingo
eta mesedez aditu
reuma gaiztoak harrapatuta
elbarri nintzan gelditu
neri gaitz hori eman zidanak
zuretzat ere baditu

Txirrita, 1936


Publizitatea

Janari bidez izaten dira
ganadu on, indartsuak,
eta nora jo jakin bear du
baserritar burutsuak
Berebiziko aragi pillak;
gadera esne putzuak,
oiek guziak berekin ditu

Fanderia'ko pentsuak


Azkenak
Behe Bidasoako eraso faxistak eta Devenir Europeo

Eraso faxistak, xenofoboak edo homofoboak gero eta ugariagoak dira Euskal Herrian ere, eta kezka barreiatu da han-hemenka. Behe Bidasoa da eraso horiek pairatzen dituen eremuetakoa, eta hor, zehazki, eraso edota ekintza gehienak Devenir Europeo (Europaren bilakaera) izeneko... [+]


2025-02-07 | Uriola.eus
Bi gizonek eraso homofobikoa salatu dute Bilbon

Lauzpabost pertsonak osatutako talde batek jo egin zituzten baita irain homofoboak egin ere.


Aktibismoan osasun mentala zaintzeko zenbait tresna

Aktibisten ezinegonak bildu, eta horiek kolektiboki lantzeko gida bat sortu dute zenbait aktibistek. Besteak beste, estresa, beldurra, frustrazioa eta nekea landu dituzte.


2025-02-07 | Euskal Irratiak
Ximun Fuchs
“Euskal irainak baitezpadakoak zaizkigu, elbarritu emozionalak ez gaitezen izan”

Le Tampographe Sardon enpresak salgai ezarria du 24 laidoko zigilu-kutxa. Sarean eskuragarri da. Ximun Fuchs aktoreak du hautaketa lana egin, irainak "lan tresna" baitira beretzat.


Argitaratu gabeko 36ko gerrako bideoak eskura jarri ditu Los Angelesko Unibertsitateak

Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.


2025-02-07 | Gedar
Txantreako Eunate ikastetxeko irakasle erasotzaileak alde egitea lortu dute ikasleek

Iruñerriko IAk azaldu duenez, irakasle horrek ikasleak sexualizatu eta bortxaketak justifikatu zituen. Aurreko ostiralean eserialdi bat egin zuten eta sinadura bilketa bat izan dute martxan, irakaslea botatzeko.


Erorien Monumentuko sinbologia faxista duten elementuak kentzeko eta interpretazio zentroa sortzeko lege proposamena aurkeztu dute

PSN, EH Bildu eta Geroa Bai talde parlamentarien sinadurarekin aurkeztu da gaur eta onartua izateko babesa izango du.


2025-02-07 | Aiaraldea
Amurrioko Udal Gobernuari entregatu dizkiete Aiaraldea Komunikabidearen dirulaguntza berrezartzearen aldeko 1.700 herritar eta eragileen atxikimenduak

Komunikabideko hainbat langile eta bazkide bertaratu ziren duela astebete Amurrioko Udaleko plenora, dirulaguntza bigarren urtez ezabatu dela salatzeko. Txerra Molinuevo alkateak ez zuen inolako erantzunik eman.


47 urteko gizon batek bere ama hil du Irunen

Atzo eguerdian labanaz eraso zion bere amari Irunen eta Donostiako Ospitalean hil da. Erasotzailea epailearen aurrean deklaratzeko esperoan dago.


Ipar Euskal Herriko lehen indarra izaten segitzen duela ohartarazi du ELBk, botoen %48 jasorik

Otsailaren 6 honetan zenbatu dituzte departamenduko laborantza ganberarako bozak. Biarnoa eta Ipar Euskal Herria biltzen dituen departamenduan lehen indarra izaten segitzen du agroindustriaren sustatzailea den FDSEAk baina indarra galdu du: %54tik %46ra pasa da.


2025eko urtarrila, mundu mailan inoiz erregistratu den urtarrilik beroena

Aurtengo urtarrila 1850. urteaz geroztik beroena izan dugu. Gainera, aurreko hilabeteen joera mantentzen du, azken hemeretzi hilabeteen artean, hemezortzigarrena da bero erregistroak apurtzen. 


Ehunka emakume hil eta bortxatu dituzte Kongoko Errepublika Demokratikoko espetxe batean

Nazio Batuen Erakundeak adierazi duenez, Goma hiria hartu ondoren hango espetxe batean zeuden ehunka emakume bizirik erre zituzten M23ko matxinoek, eta denak hil. Herrialdearen ipar ekialdean borrokan diharduten talde armatuek sexu indarkeria "arma gisa" erabili dutela... [+]


EITBko Euskara Batzordearen adierazpena

Idatzi honen bidez, EITBko Euskara Batzordeak eta azpian sinatzen duten EITBko organoek euren kezka eta gaitzespena agertu nahi dituzte azken hilabeteetan EITBko zuzendaritza-postuetarako abian ipini diren hautatze-prozesuak direla eta, gutxietsi egin baita euskararen... [+]


Euskal Herrian Euskarazek manifestazio nazionala deitu du apirilaren 6rako Baionan

Manifestazioa goizeko 11:30ean izango da, Justizia Jauregian. Mugimenduak euskaldunon eskubideen alde eta auziperatuekiko elkartasunean luzatu du deialdia. Auziperatuek iazko Euskararen Egunean Baionako Justizia Auzitegian "Justizia Euskararentzat" pintaketa egin zuten... [+]


Trumpen Gazarako proposatutako garbiketa etnikoak hautsak harrotu ditu nazioartean eta AEBetan

AEBetako presidentearen Gazako palestinarrak kanporatzeko asmoak aurkako erreakzio ugari eragin ditu nazioarteko nahiz herrialdeko politikan, baita Alderdi Errepublikanoan ere. Gehienek "garbiketa etnikoa" sustatzea egotzi diote, baina Trumpek bere asmoa berresten... [+]


Eguneraketa berriak daude