Zer aurpegi du bertsoak?


2021eko uztailaren 19an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Bertsorik gabe nolako Euskal Herria genuke? galdera izan du abiapuntu Koldo Izagirre idazleak erakusketa harilkatzeko. Horregatik, bertsolaritzak beste alorretan egindako ekarpenak daude bertan ikusgai. Eskulturan, teknologia berrietan, publizitatean, argazkigintzan... Bertsoen balioari beste arteena gehitzen zaio. Hitzen artea begiekin ulertzeko modua da erakusketa. Irudiak erakarri, eta bertsoetara garamatza, gai bakoitzari buruz esanak irensteko gose.

Iragana eta oraina bat dira erakusketan, bertsoak natural elkartzen ditu, horren adierazgarri, orain 25 urte Xalbadorrek petrolioari botatakoak duen gaurkotasuna (ikus hurrengo orrian).

Erakusketa hainbat esku eta ikuspegiren emaitza da. Gidoia Koldo Izagirrek egin du, Amets Arzallus izan du lagun bertsoak aukeratzerakoan eta jolas didaktikoak prestatzen, Gurutze Susperregik eraman ditu ordenagailura jolasak eta Kepa Gonzalezena da film laburra.

Bertsoa gizarteratzeko, eskolentzat unitate didaktikoarekin osatua dago erakusketa. Horrela, erakusketara etortzerako, klasean lantzen dituzte ikasleek edukiak.
Bertsoa zuzeneko jarduna izanik, aurrera begira erakusketa bat-batekotasunarekin lotzeko aukera egongo da, aretoan bertan bertsolariak kantuan jarriz.

Hona erakusketaren atalak banaka:


Zahar eta gazteen lokarri

Katea ez eteteak arduratu izan ditu beti bertsolariak. Txirritak kantatua da: «Gu hasi gera hostoa joaten/arbola zaharrak bezela/poz bat daduka nere bihotzak/gazteak badatozela». Bertsozaleak ohituta daude Alaia Martin gaztea Manuel Lasarteren ondoan ikusten (beheko irudian). Edo Xanpun zena eta Xabier Silveira elkarri zirika entzuten. Erakusketan horren lekuko dira argazkiak, eta bertsoek azaltzen dute belaunaldiak nola kateatu diren, euren arteko kontrastea, miresmena eta talka.


Txalapartatik Internetera

Topikoak Harri Aroari lotzen badu ere, bertsoak beti erreparatu izan die bere garaiko asmakizun teknologiko puntakoenei. Txirritak bertsoz esplikatu zuen Ernest Werner berak baino ulergarriago, tren elektrikoaren funtzionamendua. Irratia, ordenagailua, autoa... Azalpen zientifikoak eta punta ateratako interpretazioak jaso ditugu bertsotan. Erakusketak interpretazioa indartuz, marrazkitara eraman du bertsoek iradokitakoa.


Herriko gaien ahotsak

Bertsolariak bizitzari kantatzen dio. Eguneroko bizitzako gai sakon eta xelebreak, etxekoak eta mundukoak ematen ditu, askotan elkarri josita. Bertsolariak ez dira orojakileak, eta entzuleak ez du eurengandik aparteko informazio edo jakintzarik espero, baina bai gaiekiko etengabeko gogoeta eta zeharkako begirada ez galtzea. Denek ikusten dugunari buelta ematea, edo ohi baino argiago agertzea. Horretarako, kantatu adina entzun behar dute bertsolariek, eta besteren esanak eta esperientziak bertsotara eramaten asmatu. Horregatik, bertsoa sentimendu kolektiboen interpretazioa da eta bertsotan jasotzen dugu garaiko jendeak zuen mundu ikuskera. Erakusketan, mundu ikuskeraren ardatz diren gai orokorrak lantzen dira bertso eta argazkitan. Arrazakeria, inmigrazioa, droga, amodioa, lana, injustizia, sexua... Ikusi ahala hormak kantatuko dizkigu.


Publizitatea bertsoz

Errimak eta neurriak oso baliabide eraginkorra egiten du bertsoa publizitaterako. Ohiko publizitatean ere, euskaraz zein erdaraz lelo errimadunak egiten dira sarri. Betidanik erabili izan da bertsoa salmentarako. Pentsuak eta traktoreak direla, tabernak eta ile apaindegiak, kultur produktuak edo kirol enpresak eta baita banku eta erakunde ofizialek ere, denek erabili izan dute bertsoa euren publizitate mezua zabaltzeko. Ea erakusketako zein iragarkik konbentzitzen duen ikuslea.


Bertsoaren kaleak

6 minutuko film laburra ari du hiru telebistetan. Bertan, bertsolariei jarritako gaiak nahasten dira hauen eskultura eta plazekin. Bertsolariak pertsonaia historiko direnaren seinale.


Ikuslea bertsolari

Bertso makinaren laguntzaz, bertsolari bihurtuko da ikuslea. Horrela, puntuari erantzungo dio, edo bertsoaren oinak bere lekuan jarriko. Hanka luzea mozten ere ikasiko du eta memoria landu, behin entzundako bertsoa errepikatuz. Egunkariko denbora-pasak bezain erraz eta dibertigarri.

Bertsoak


Ispilua

Norbanakoek neri begira
zer nolako apurua!
Nor bere barrua sentitzea
ez al da hori helburua?
Neri begira dagon pertsonak
gauza bat du segurua
bere azala ikusiko du
baina ez bere burua

Maialen Lujanbio, 2003


Burua

Batzutan da argia
bestetan iluna
batzutan pilakoa
bestetan astuna
kanpotik ilea du
barruan garuna
lepo gainean denok
daukagun laguna
gehiegik gutxiegi
erabiltzen duna

Andoni Egaña, 1997


Amodioa

Maitasunak be badau
mila esamesa,
hori egia ote dan
ez dogu erreza.
Pentsatuta bakarrik
sortzen jat estresa,
maitasunak ekarri
leike bai sorpresa:
batzutan dena da ta
gero ezebeza

Igor Elortza, 2003


Langileria

Gazteak ondo hartu
zaharrari entzuna,
nere bizitza dena
da lanean juna.
Jakina da zuentzat’e
etorri behar zuna
ez det esango lana
danik osasuna
baina hori da pobrean
aberastasuna

Joxe Agirre, 1998


Garapena

Gasolinarik ez da izango
esaten ari dirade,
baina ni ez naiz hortaz kejatzen
nahiz-ta hunkitu ni ere.
Lehen herri hauxe sano bizi zen
gasolinarikan gabe
petrola faltak egin gaitzala
galdu dugunaren jabe

Xalbador, 1973


Transmisioa

Nere arteko pasadizoa
esaten biet abitu,
zuri ez dizu kalte egingo
eta mesedez aditu
reuma gaiztoak harrapatuta
elbarri nintzan gelditu
neri gaitz hori eman zidanak
zuretzat ere baditu

Txirrita, 1936


Publizitatea

Janari bidez izaten dira
ganadu on, indartsuak,
eta nora jo jakin bear du
baserritar burutsuak
Berebiziko aragi pillak;
gadera esne putzuak,
oiek guziak berekin ditu

Fanderia'ko pentsuak


Azkenak
2024-07-12 | Gedar
Pertsona bat atxilotu dute Gasteizen, faxista bati aurre egiteagatik

Orgullo Cazurro talde faxistako kide bati kontra egin zion atxilotuak, eta bideo batean jaso zuen hori. Guardia Zibilak atxiki du berriki, eta badirudi "gorroto-delitu bat" egotzi diola.


2024-07-12 | Euskal Irratiak
Cyclopotes elkartea: Ikusmenik gabeko jendeen inklusioaren alde, bizikletaz ibiltzeko

Angeluko Cyclopotes elkarteak ikusmen-gabeko jendeer parada ematen die bizikletaz ibiltzeko. Tandem club des déficients visuels du zinezko izena elkarteak eta 2004ean sortu zen. Joan den astean Amikuze eta Oztibarren gaindi pasa dute aste osoa, egun guziez ibilbide... [+]


Donostian 300 pertsona baino gehiago “muturreko bazterkeria egoeran” bizi direla salatu dute

Donostian, 300 pertsona baino gehiago “pobrezia eta muturreko bazterkeria egoeran” bizi direla salatu dute Kaleko Afari Solidarioak (KAS) eta Hiritarron Harrera Sarea taldeek. “Michelin izarrak dituzten zortzi jatetxe dituen hirian eta Basque Culinary Center... [+]


Etxera dira jada Tsunami auziko Suitzako erbesteratuak

Ostiral goizean ekitaldi politiko bateratua egingo dute Gironan, Herrialde Katalanetan. Puigdemont faltako da, ezin baitu itzuli.


Maximo Aierbe hil da, Euskaldunon Egunkariaren sortzaileetakoa

Bere sorterri Ataunen hil da Maximo Aierbe Muxika, 74 urterekin. Euskaldunon Egunkariaren sortu aurreko eta ondoreneko urte malkartsuetako eginahaletan parte hartu zutenek gogoratuko dute proiektu berriaren akziodun bila hainbeste lan egindako gizon hura. Disziplina eta... [+]


2024-07-11 | Uriola.eus
Gentrifikazioaren aurka, pisu turistiko bat okupatu dute Bilbon

Bilboko AZET plataformak pisu turistiko bat okupatu zuen atzo, auzoaren turistifikazioa salatzeko.


Fronte Herritar Berria garaile atera da, eta hirugarren kokatu da eskuin muturra

20:00etan atera dira lehen datuak, harridura orokorra eraginez: zundaketa guziek lehen kokatzen zuten eskuin muturreko RN hirugarren atera da eta ezkerreko FHB Fronte Herritar Berria garaile. Gehiengoan edota gehiengo osoan ikusten zen RN Batasun Nazionalarentzat zaplaztekoa... [+]


Anibal direktiba
Urriaren 7an Israelgo Armadak bere soldaduak eta zibilak ere hil zituen, ‘Haaretz’-en arabera

Israelgo egunkari Haaretz-ek hilabeteetako ikerketa egin du Israelgo Armadak iragan urriaren 7an Hamaseko erasoari nola erantzun zion aztertzeko. Armadako soldadu eta ofizial ugarirekin hitz egin du eta ondorioa argia da: Israelek Anibal direktiba indarrean jarri zuen, aurretik... [+]


Kanak gazte bat hil du Frantziako Poliziak, maiatzaz geroztik protestetan hildako zortzigarrena

Frantziako Estatuaren aurkako protestak aitzina doaz Kanaky irlan eta errepresioak ere ez dauka etenik. Uztailaren 10ean tiroz hil du errepide blokeoan zegoen Rock Victorin Wamytan gaztea. Independentisten artean ezaguna den familia batekoa da gaztea: 1998ko Noumeako Bake... [+]


Protestak eragin ditu Sharifeh Mohammadi sindikalista kurdua hiltzera kondenatu izanak Iranek

Langile eskubideen aldeko ekintzaile Sharifeh Mohammadiri heriotza zigorra ezarri diote. 2023ko abenduaren 5ean atxilotu zuten aktibista matxinada karguak egotzita.


Podemoseko 69 diputatu zelatatu zituen Espainiako Poliziak

“PPko polizia patriotikoak” Barne Ministerioaren datu-baseen bitartez, Podemoseko politikariak espiatu zituela informatu du El Paísek, horien artean Pablo Iglesias, Yolanda Díaz, Ione Belarra edo Irene Montero. Espainiako Estatu osoko autonomia erkidego... [+]


“Itxaropen haizea dakar Fronte Herritar Berriaren dinamikak”

Iñaki Echanizek irabazi du Zuberoa, Nafarroa Beherea, Hazparne eta Biarnoko zati bat barnebiltzen dituen laugarren hautesbarrutian. 2022an bezala, garaile atera da, ezkerreko Fronte Herritar Berriaren izenean.


2024-07-11 | Nicolas Goñi
Gazteen artean, ezker-eskuin banaketa politikoa genero ikuspegitik ere aztertu daiteke

Azken bi hamarkadetan, herrialde garatuetako belaunaldi gazteetan zabaldu da generoen arteko urruntze ideologiko bat. Gizon gazte gero eta gehiagok ideia kontserbadoreak edo eskuin muturrekoak onesten ditu eta emakume zein pertsona ez-bitar gazte gero eta gehiagok bere burua... [+]


“Janaria mintzaira bat da, epistemologia alterno bat”

Iruñerrian ondo ezagutzen dute, baina ni neu txundituta geratu nintzen Ana Laura Duarteren janari-instalazioak ikusi nituenean, lehenik Iruñeko Ziudadelan eta handik astebetera Uharteko parke batean, ekainaren erdialdean. Instalazio efimeroak izan ziren biak ala... [+]


Eguneraketa berriak daude