Landareak: Barrabilak loretan
Landareen munduan sendirik zabalenetakoa da orkidearena, 25.000 senide baino gehiago ezagutzen dira. Gure arteko orkideak loratzen hasi dira. Zibilizazio handienek bere izan dute orkideekiko gurtza: Txina, Mexiko, Grezia... Azken honetan Aristoteleren ikasle Teofrastok jaso omen zuen Orchys izena. Grekoz orkis hitzak barrabila adierazten du, orkidea lurtarrek duten sasierraboila parea eta lore gararen zakilaren antzagatik, itxuraz. Lurtarretaz gain, lurpekoak, epifitoak edo beste landareen gainean bizi direnak, litofitoak edo harkaitzaren gainekoak, saprofitoak edo inorkinaren bizkar bizi direnak ere badira... Munduko lur hotzenetan ez beste guztietan badira orkideak, milimetroko loreak dituztenetatik Machu Pichun lau metroko lore-garak ematen dituztenetarainokoak, nanoak eta tonak pisatu ditzaketenak.
Orkidea landareen artean aurreratuenetariko familia da. Ikaragarrizko espezializazioak landu ditu 65 milioi urtetako bilakaeran: polinizatzeko intsektu eme jakinen berdinak diren labeloa duten loreak, elikagaiak eta ura jaso eta egoki erabiltzeko sistemak... Horiek sendi honen oparotasunaren kakoak... Horiek eta onttoak eta hibridazioa. Bere artean hibridatzeko, sexualki nahasteko, izugarrizko erraztasuna dute orkideek. Ernalketaren ondoren lore bakoitzak milaka hazi emango ditu. Hauek ttiki-ttikiak dira, inolako janari erreserbarik gabekoak eta ernetu eta bizi nahi badute ontto batzuekin tratua egin beste aukerarik ez dute: gehienetan Rhizoctonia generokoa den onttoak landarea osatzeko adina elikagai gozo emango dio. Onttoek ekoitzitako azukreen nahi eta nahiezko parte hartze hau ezagutzen denetik lorategi botanikoetan eta bilduma pribatuetan ehunen bat mila hibridotik gora sortu da.
Aztekek bere txokolate famatua gozatzeko erabiltzen zuten bainila sonatua orkidea baten fruitua da, mundu osoan sendagai, Europan sexu grina pizteko edabetarako eta kafea ekarri aurretik ehotuta infusioan hartzeko, Filipinetan xextogintzan, Ginea Berrian musika tresnak egiteko, lurpean dituzten "barrabilak" jateko Iraken eta Ipar Ameriketan goseteetan eta Turkian beste gose baterako, afrodisiako... Dagoeneko geurean lehenak loratzen hasiak dira, urria arte bat ez bada bestea topatuko duzu.
Gure hizkuntzaren aurkako beste eraso bat jasan behar izan dugu Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuaren eskutik; PAI programan euskararen aurkako aldaketa bat egitera behartu gaituzte. Azken urteotan, legeak hala aginduta, D ereduko ikastetxe berriek PAI programa sartu... [+]
Gastronomy Open Ecosystem (GOe) eraikinaren lanak azken etapan sartu dira dagoeneko, Joxe Mari Aizega Basque Culinary Centerreko (BCC) zuzendariak azaldu duenez, astelehenean Donostian egin duten bisita instituzionalean.
Irurtzunen jokatu da Nafarroako Eskolarteko Txapelketaren 39. edizioa. Sei bertsolari gaztek hartu dute parte txapelketan, eta horietatik, Arantzako Kattin Madariagak jantzi du txapela. Txapeldunorde, berriz, Kattalin Lizarraga izan da. Biak izanen dira Nafarroako ordezkari... [+]
NBEren esanetan, gatazka hasi zenetik gutxienez 13 milioi sudandarrek euren bizilekuetatik alde egin behar izan dute, eta biztanleriaren erdiak elikagai eskasia du. RSF Laguntza Azkarrerako Indarrak talde paramilitarrak asteburuan egin dio eraso Darfur eskualdeari, eta... [+]
AINE Noain-Elortzibarreko talde independentea, Harana Gara eta Aldatu Elortzibar egongo dira udalaren agintean, eta azken horretako Luis Mayak hartuko du aginte makila. Martxoaren 31n iragarri zuten mozioa aurkeztuko zutela, UPNren kudeaketaren "noraeza" eta... [+]
Iradokitzailea delakoan edo, muga-zergen gatazkaren harira norbaitek berriro zirkulazioan jarri duen Maoren 1953ko bideoaren garai hartakoa da milioi bat igerilariren txantxa. Alegia, orain harekin bat egiten omen duen Xi Jinping jaio zen urtekoa.
Ostegun gauean emakume bat bortxatzea egotzita atxilotu zuten gizon bat larunbatean. Gizona kasua argitu arte zaintzapean dago. Mobilizazioa egin du Itaiak astelehenean 18:30ean, Baionako Herriko Etxean, eta horren erantzukizuna azpimarratu du.
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Gipuzkoako sorrera prozesuari buruzko bere doktore tesia aitzindaria izan zen, lurralde historikoen bilakaera ulertzeko. Deustuko Unibertsitateko irakaslea, historialari askorentzat eredu izan da bere lan egiteko eta irakasteko modua. Igande honetan hil da Elena Barrena Osoro... [+]
Gernikako "gazte langileen interes eta beharrei" erantzungo dien proiektu bat martxan jarriko duela adierazi du Egurre Gazte Asanbladak. Eraikina duela hamar urte itxi zuten, eta salatu dute Gernikako Udalak hiru legegintzaldi daramatzala esanez liburutegi bat jarriko... [+]
89 urterekin hil da, Liman, eta idazle perutarraren seme-alabek eman dute haren heriotzaren berri. Gaztelaniazko literaturaren egilerik ospetsuenetakoa izan zen, eta 1960ko eta 1970eko hamarkadetan Latinoamerikan literaturak izan zuen loraldian paper garrantzitsua jokatu zuen... [+]
Euskal Herriko Kontseilu Sozialistak (EHKS) antolatuta, egun osoko jardunaldia egin dute igandean, Bilboko Campos Eliseos antzokian. Hainbat hitzaldik osatu dute egitaraua, eta jardnualdia amaitzeko Bigarrenez Aresti etorkizunaren aurrean antzezlana estreinatu dute.