Landareak: Barrabilak loretan
Landareen munduan sendirik zabalenetakoa da orkidearena, 25.000 senide baino gehiago ezagutzen dira. Gure arteko orkideak loratzen hasi dira. Zibilizazio handienek bere izan dute orkideekiko gurtza: Txina, Mexiko, Grezia... Azken honetan Aristoteleren ikasle Teofrastok jaso omen zuen Orchys izena. Grekoz orkis hitzak barrabila adierazten du, orkidea lurtarrek duten sasierraboila parea eta lore gararen zakilaren antzagatik, itxuraz. Lurtarretaz gain, lurpekoak, epifitoak edo beste landareen gainean bizi direnak, litofitoak edo harkaitzaren gainekoak, saprofitoak edo inorkinaren bizkar bizi direnak ere badira... Munduko lur hotzenetan ez beste guztietan badira orkideak, milimetroko loreak dituztenetatik Machu Pichun lau metroko lore-garak ematen dituztenetarainokoak, nanoak eta tonak pisatu ditzaketenak.
Orkidea landareen artean aurreratuenetariko familia da. Ikaragarrizko espezializazioak landu ditu 65 milioi urtetako bilakaeran: polinizatzeko intsektu eme jakinen berdinak diren labeloa duten loreak, elikagaiak eta ura jaso eta egoki erabiltzeko sistemak... Horiek sendi honen oparotasunaren kakoak... Horiek eta onttoak eta hibridazioa. Bere artean hibridatzeko, sexualki nahasteko, izugarrizko erraztasuna dute orkideek. Ernalketaren ondoren lore bakoitzak milaka hazi emango ditu. Hauek ttiki-ttikiak dira, inolako janari erreserbarik gabekoak eta ernetu eta bizi nahi badute ontto batzuekin tratua egin beste aukerarik ez dute: gehienetan Rhizoctonia generokoa den onttoak landarea osatzeko adina elikagai gozo emango dio. Onttoek ekoitzitako azukreen nahi eta nahiezko parte hartze hau ezagutzen denetik lorategi botanikoetan eta bilduma pribatuetan ehunen bat mila hibridotik gora sortu da.
Aztekek bere txokolate famatua gozatzeko erabiltzen zuten bainila sonatua orkidea baten fruitua da, mundu osoan sendagai, Europan sexu grina pizteko edabetarako eta kafea ekarri aurretik ehotuta infusioan hartzeko, Filipinetan xextogintzan, Ginea Berrian musika tresnak egiteko, lurpean dituzten "barrabilak" jateko Iraken eta Ipar Ameriketan goseteetan eta Turkian beste gose baterako, afrodisiako... Dagoeneko geurean lehenak loratzen hasiak dira, urria arte bat ez bada bestea topatuko duzu.
Merino 2001. urtean atxilotu zuten, eta dispertsioa jasan du, zigorraren zati handi bat Euskal Herritik kanpoko kartzelatan igaro baitzuen baldintza “zailetan”. Orain, askatasuna berreskuratu du.
Urte berriaren hasierarekin, hainbat zerbitzu eta produkturen prezioetan igoerak izango dira. Elikagaietan, energia fakturetan, udal-zergetan eta etxebizitza gastuetan garestitze nabariak atzemango dira.
Euskal Herria nazio dela aldarrikatzeko ekitaldia egingo dute Donostiako Kursaalean. Astebeteko ekitaldi sorta izango da.
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
Ander Magallon, Mikel Irure eta Xabier Jauregi Metropoli Forala saioan egon dira maskulinitate berrien inguruan mintzatzen.
Getariako etxebizitza batean egin dio eraso, Segurtasun Sailaren arabera. Emakumea astero joaten zen terapia naturaleko kontsultara, eta Ertzaintza ikertzen ari da ea antzeko ekintzen biktima gehiago dauden.
Media.cat-ek egindako azken ikerketak agerian utzi du emakume kazetariek Katalunian jasaten duten sexu-diskriminazioa. Inkestatutako emakumeen %54,4k sexu-jazarpena jasan dutela eta %55,1ek sexu-generoaren araberako jazarpena izan dutela adierazi dute.
Sexu erasoak 1998an hasi ziren, biktimak 13 urte zituenean. 2003an kluba utzi bazuen ere, emakumeak iaz salatu zituen sexu erasoak, Mario Lopezek taldeko entrenatzaile gisa jarraitzen zuela. Orain 18 urteko espetxe-zigorra eskatzen du akusazioak, fiskaltzak baino lau urte... [+]
Hussam Abu Safiya medikua askatzeko eskatu du Osasunaren Mundu Erakundeak, eta bere aldeko kanpaina ere abiatu dute sareetan. Abu Safiya medikua ez da edonor; nazioartean erreferente bihurtu da, berak zuzentzen zuen ospitalearen aurka egindako erasoak kontatzen zituelako.
Garai aproposa izaten da urteburua iraganeko lorpenak goraipatzeko eta, are gehiago, etorkizuneko asmo-usteak aldarrikatzeko. Eta halatsu da Txinan ere, alafede. Bide batez, ez da harrigarria abenduko azken orduetan, aurreikusitako planari aurrea hartuz, Xinjiangeko Urumqi-Yuli... [+]
Urtezahar gauean petardo, bengala, traka, suziri eta bestelako gailu piroteknikoekin jolasean arituko dira asko eta asko aurten ere, horietako ez gutxi adin txikikoak. Eta errepikatuko dira istripuak, suhiltzaileen esku-hartzeak, eta burrunba gordin sufritzen duten ume, adineko... [+]
Suhiltzaileek beste sute bat itzali behar izan zuten abenduaren 27an Zubietako erraustegian.
Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]
Bizilagunekin plataformak gogor kritikatu du Donostia 2030eko munduko futbol txapelketaren egoitzetako bat izatea, Marokok, Portugalek eta Espainiak antolatuko duten edizioan. “Hiria munduko mapan kokatzea” eta “lehen mailako kirol ikuskizuna herritarrei... [+]
Nazioarteko ordainpeko streaming plataformetan, Amazon Prime Video eta Netflix izan ziren lehenak euskarazko edukiak eskaintzen, eta orain Max gehitu zaie (2024 arte HBO edo HBO Max izan dena). Pantailak Euskaraz-ek azpidatziak moldatu ditu, eta EITBk bikoizketak eskaini, eta... [+]