Juan Luis Goikoetxea: «Bizkaierak prestigioa ezagutu du azken hamabi urtean»


2021eko uztailaren 19an
Euskaldunaren anekdotak du izena argitaratu duzun liburuak. CD-ROMa ere osatu duzu, Iñaki Gaminde eta Udane Goikoetxearen laguntzaz. Anekdotak direla azpimarratu nahi izan duzu, ez direla ipuin...
Hori da. Liburuan kontatzen dena gertatua da, ez da asmatua. Idazlearen tentazioa ere bada, esaldia gehitzekoa, alegia. Esaldia gehitu bai, baina, hala eta guztiz ere, gertatua gehitu gabe. Kontalariari hitza hartu eta gaurkora ekarri dut nik. Hor badago norberaren eskua, jakina, baina normala da hori.

Idatzian datoz orain, liburuan, baina irratiz eman dituzu zuk lehenengo...
Bai, entzuleak entzun eta lehenengoan ulertzeko moduan. Irratian ez dago atzera joaterik, "ea ondo ulertu dudan...", ez, zuzenean jaso behar da mezua. Horretarako, errepikapena egongo da inoiz, idatzian behar ez dena. Ahozkotik belarrirako emanak dira anekdota hauek, nahiz eta liburuan idatziz agertu behar duten.

Egoki diozu liburuaren sarreran bertan: "Idatziz ahozkoari tolestu gatzaizkio"... Bestalde, anekdotak noizkoak diren aditzera eman nahian, diozu: "Gure aurreko euskaldunen berbak eta ekintzak, orduko gurdien irrintziak, amamaren moinoak edo mahaietako gose urteak ia desagertu direnean" gertatuak direla pasadizook. Garai bateko kontuak, beraz...
Batzuk bai, lehengoak dira, nik ezagutu ez ditudanak. Gerra nik ez dut ezagutu, adibidez. Gerrako kontuak direnean, Jon Lopategirenak sartu ditut, edo neure aitak kontatuak... Ezagutu ez dugun garaia da. Bada beste garai bat zaharragoa, karlismoraino doana. Frantziako gerrakoak kontatzen direnean, berriz, askoz atzerago goaz denboran. Hizkuntza ere askotan ordukoa da. Hor dauden esaldi batzuk orain dela ehun eta berrogeita hamar urtekoak dira. Ordutik datoz. Gertaerak hizkuntza bat dakar eta, horrekin batera, kultura bat. Bilboko Gran Via-n behia hartuta ibiltzea, adibidez, guri harrigarri egiten zaigu baina ez da urterik hori izan dela. Lastimagarria da mundu hori -gertatua, hizkuntza, kultura-, galtzea. Guk aita Zavalak idatziz egin duena, hain ondo egin duena, eta Iñaki Gamindek era digitalizatuan, egin behar dugu: jaso, bitartekoak ere baditugu eta. Horretan saiatu naiz ni, mundu hori kontatzen, umore ukitu batekin betiere.

Tartean sartu dituzu urruneko kontuak: AEBetako euskaldunen anekdotak, atzerrian ibilitako puntistenak eta abar.
Nekazari-giro hori ez beste ere nahi nuen. Globalizatuak garela esaten dugunez, Euskal Herriko bi munduak kontatzen ahalegindu naiz. Bestela, ematen du beti tribuan geratzen garela. Arlotekeria ere ez dut nahi izan eta, horretarako, hemengo gertaera bati Boise-n edo Hong-Kong-en gertatutakoa ezarri diot alboan. Gu munduko parte gara, ez besterik. Normaltzat hartu behar dugu hori. Katea telebistakoak mugitzen ditugu eta Irakeko gerratik Ondarroako arrantzaleetara pasatzen gara, eta Ondarroako arrantzalea Senegalgoa da eta horrela.

Herri-jakintzatik hainbat du liburuak. Edo etnografiatik, ahozko literaturatik... Zein zenuen liburu honen helburu?
Ezin gorderik edukitzen den zerbaiten berri eman nahia...

Liburuan bada esaera bat hori biribil esaten duena: "Batutzaileak hurrengo dau banatzailea"...
Gure amak erabiltzen duen esaera da hori. Diruagatik esaten da berez, baina kasu honetan beste zera bati dagokio. Bilketa lana egina nuenez, hurrengo galdera zen: "Eta zer egingo dut bilketa honekin? Ze modutara jendetaratu?". Hor Bizkaia Irratiaren eskaintza etorri zitzaidan eta, haren jarraipen, liburua eta CD-a egin ditugu. Liburuari dagokionez, edonork irakurtzeko moduko liburua egin nahi izan dut, eta badakit liburu honen irakurleen artean badirena inoiz libururik irakurriko ez dutenak ere. Ondo dakit hori, zazpi ezagutzen ditudalako!

Ahoz bildu dituzu anekdotak, baina bizkaiera literarioan eman dituzu idatzi behar izan dituzunean. Ze leku du bizkaierak euskaldunon gizartean?
Hemengo gizartearen azterketa egin beharko genuke horretarako, eta badakigu ze sakabanatuta dagoen. Sakabanaketa administratibo horrek eragin handia du hizkuntzan. Bizkaierak prestigioa ezagutu du azken hamabi urtean, prestigio naturala. Guk uste dugu horrek mesede handia egiten diola euskara batuari, bata bizirik egotean, bestea ere piztu egiten da eta. Batua ondo egoteak bizkaierari mesede egiten diola ez dago esan beharrik ere. Euskara bat da. Lehen egiten zen galdera: "Eguneroko komunikazioan, zergatik ez duzue erabiltzen zeuen hizkera, euskalkia?". Gaur egun, hori irabazi da. Joan den hamar urte honetan, batetik bizkaieraz idatzi dena dago eta, bestetik, ahoz, naturaltasunez, erabili dena. Larrabetzukoak Ondarroakoari Larrabetzuko euskaran egitea, hori irabazi da. Orain dela hamabost urte -ikasketak euskara batuan egindako belaunaldikoek-, batuan egingo zuten. Alde horretatik, naturaltasunean irabazi da. Bestalde, lehen isilik egon diren formak eta esapideak euskara batura etorri dira urte hauetan. Hori ere mesedeko da. Hala ere, beti dago mesfidantza bat, ze euskalkia beti euskalki izango da, eta euskara batua beti batu. Beti dialektika bat dago hor, eta bizkaieraz eta euskara batuan, bietan lanean dabilena deseroso dabil askotan. Erosoena "bat hartu eta kito!" esatea izango litzateke, baina nire joera dialektika horretan ibiltzea da: hemendik hartu, handik hartu... eta batzuetan deseroso da, ez gogo aldetik, corpus aldetik baizik: zalantza.

Komunikazioak dituen berezko zailtasunak batetik, eta hitzen formari buruzko zalantzak bestetik...
Bai, hitz batzuk hiztegian dira, baina beste batzuk, inoiz jaso ez direnak dira...

Eta nola eman horiek?
Baturantz eginda. Zalantza denean, baturantz jo beti. Euskara batua da gure eredua. Baina, lehia bat ere bada. Alegia, hitz bat guztiz euskara batura aldatu eta batzuetan zentzua galtzen du. "Beraz" esateko, adibidez, «halandaze» erabiltzen dugu bizkaieraz. Andolin Eguzkitzak halandaze, dena batera idazten zuen, baina Labayruk halanda ze erabiltzen du, hitz bitan... Zalantzak, beraz. Euskaltzaindiak erabakia duenean, hari jarraitu eta kito; hark agintzen duen forma da zuzena, baina inoiz idatziz jaso ez diren hitzak, nola idatzi? Orduan ez daukazu forma zuzenik eta letraz letra jardun behar du norberak: idaztea artisautza da orduan. Euskalkian idaztea artisautza da askotan.


Azkenak
2024-12-31 | Julene Flamarique
24 urteko espetxe-zigorra bete ostean libre da Guillermo Merino durangarra

Merino 2001. urtean atxilotu zuten, eta dispertsioa jasan du, zigorraren zati handi bat Euskal Herritik kanpoko kartzelatan igaro baitzuen baldintza “zailetan”. Orain, askatasuna berreskuratu du.


2024-12-31 | Leire Ibar
Prezioek gora egingo dute urte berriarekin batera

Urte berriaren hasierarekin, hainbat zerbitzu eta produkturen prezioetan igoerak izango dira. Elikagaietan, energia fakturetan, udal-zergetan eta etxebizitza gastuetan garestitze nabariak atzemango dira.


2024-12-31 | ARGIA
Apirilaren 11n egingo da Aberri Egun bateratua, Euskal Herria Baterak deituta

Euskal Herria nazio dela aldarrikatzeko ekitaldia egingo dute Donostiako Kursaalean. Astebeteko ekitaldi sorta izango da.


2024-12-31 | ARGIA
Gontzal Fontaneda euskaltzale gasteiztarra hil da

Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]


Eraikiz kolektiboa: “Gizonok matxismoaren aurrean ardurak hartzeko unea iritsi da”

Ander Magallon, Mikel Irure eta Xabier Jauregi Metropoli Forala saioan egon dira maskulinitate berrien inguruan mintzatzen.


2024-12-31 | ARGIA
Zarautzen terapia kontsulta duen gizon bat atxilotu dute, emakume bati sexu-erasoa egitea egotzita

Getariako etxebizitza batean egin dio eraso, Segurtasun Sailaren arabera. Emakumea astero joaten zen terapia naturaleko kontsultara, eta Ertzaintza ikertzen ari da ea antzeko ekintzen biktima gehiago dauden.


2024-12-31 | Leire Ibar
Kataluniako emakume kazetarien erdiak baino gehiagok jasaten du sexuagatiko diskriminazioa

Media.cat-ek egindako azken ikerketak agerian utzi du emakume kazetariek Katalunian jasaten duten sexu-diskriminazioa. Inkestatutako emakumeen %54,4k sexu-jazarpena jasan dutela eta %55,1ek sexu-generoaren araberako jazarpena izan dutela adierazi dute.


2024-12-31 | Julene Flamarique
Akusazioak hemezortzi urteko espetxe-zigorra eskatu du Mario Lopez Gernikako entrenatzaile ohiarentzat

Sexu erasoak 1998an hasi ziren, biktimak 13 urte zituenean. 2003an kluba utzi bazuen ere, emakumeak iaz salatu zituen sexu erasoak, Mario Lopezek taldeko entrenatzaile gisa jarraitzen zuela. Orain 18 urteko espetxe-zigorra eskatzen du akusazioak, fiskaltzak baino lau urte... [+]


Israelgo espetxerik ankerrenean atxiloturik dago Gazako azken ospitaleko zuzendaria

Hussam Abu Safiya medikua askatzeko eskatu du Osasunaren Mundu Erakundeak, eta bere aldeko kanpaina ere abiatu dute sareetan. Abu Safiya medikua ez da edonor; nazioartean erreferente bihurtu da, berak zuzentzen zuen ospitalearen aurka egindako erasoak kontatzen zituelako.


2024-12-31 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Obrak eta obrak, marra horia lausotzeko

Garai aproposa izaten da urteburua iraganeko lorpenak goraipatzeko eta, are gehiago, etorkizuneko asmo-usteak aldarrikatzeko. Eta halatsu da Txinan ere, alafede. Bide batez, ez da harrigarria abenduko azken orduetan, aurreikusitako planari aurrea hartuz, Xinjiangeko Urumqi-Yuli... [+]


Petardo eta bengalak, albo-kalteak dituen tradizioa

Urtezahar gauean petardo, bengala, traka, suziri eta bestelako gailu piroteknikoekin jolasean arituko dira asko eta asko aurten ere, horietako ez gutxi adin txikikoak. Eta errepikatuko dira istripuak, suhiltzaileen esku-hartzeak, eta burrunba gordin sufritzen duten ume, adineko... [+]


2024-12-31 | Usurbilgo Noaua
Beste sute bat izan zen erraustegian

Suhiltzaileek beste sute bat itzali behar izan zuten abenduaren 27an Zubietako erraustegian.


2024-12-31 | Josu Iraeta
Borroka luzearen ametsak, egiazko nahi ditut

Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]


Bizilagunekin plataforma munduko futbol kopa Donostian jokatzearen aurka: “Ez dugu gure aurkako golik ospatuko!”

Bizilagunekin plataformak gogor kritikatu du Donostia 2030eko munduko futbol txapelketaren egoitzetako bat izatea, Marokok, Portugalek eta Espainiak antolatuko duten edizioan. “Hiria munduko mapan kokatzea” eta “lehen mailako kirol ikuskizuna herritarrei... [+]


2024-12-31 | Sustatu
Max streaming plataforman ere euskarazko edukiak agertzen hasi dira

Nazioarteko ordainpeko streaming plataformetan, Amazon Prime Video eta Netflix izan ziren lehenak euskarazko edukiak eskaintzen, eta orain Max gehitu zaie (2024 arte HBO edo HBO Max izan dena). Pantailak Euskaraz-ek azpidatziak moldatu ditu, eta EITBk bikoizketak eskaini, eta... [+]


Eguneraketa berriak daude