Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
osteguna 2024ko abuztuaren 22an
Mikel Irastortza: «Urte hauetako hizkuntza politikak euskararentzako porrot izugarria ekarri du»
- Mikel Irastortza EHEko kideari elkarrizketa egiteko unean, erakunde euskaltzalea buru-belarri ari zen II. Hizkuntza Eskubideen Eguna prestatzen (Oiartzun, apirilak 17). Iazko abenduan 25. urtebetetzea ospatu zuen EHEk; elkarrizketan Irastortzak behin baino gehiagotan agertu duenez, euskalgintzaren ahaleginari zor zaizkio denbora horretan euskarak egindako aurrerapausoak. Ez asko, beraren ustez.
Buru-belarri zabiltzate II. Hizkuntza Eskubideen Eguna prestatzen…
Hizkuntza eskubideak zeharo lotzen dituzue ofizialtasunarekin.
Ofizialtasunaz berba egiten denean, beti datozkigu gogora Iparraldea eta Nafarroa. Eta EAE?
25 urtetan, EAEn egon diren Gobernuek hainbat lege eta arau sortu dute euskara normalizatzeko. Zergatik ez dute ba aurrera egin?
Hedabideen inguruan hausnarketa sakona egin duzue azken urteetan, baina orain hasiko zarete gaia indarrez plazaratzen. Badaude euskara hutsez diharduten komunikabideak, eta gehienbat erdaraz diharduten beste asko. Baina horien artetik ere, denek ez dute euskararenganako jarrera bera. Zein izango duzue bakoitzarekiko jokabidea?
Irakaskuntza aipatu duzu lehen. Urteetan zehar, matrikulazio kanpaina iritsi eta asko izan dira D ereduaren alde agertu direnak. EHE zen, berriz, A ereduaren aurka mintzatzen zen bakarra… EHE da euskalgintzaren l'enfant terrible? Irudi hori dago?
Euskalgintzaren barruan ere?
Batzutan ez zaio gehiegitxo eskatzen euskaldun xeheari, beren eskubideen alde borroka egiteko eskatzen zaionean? Justizia-administrazioaren aurrean, esaterako.
Bai. Iaz egin genuen lehenengo aldiz nazio mailan, eta oso balorazio ona egin genuen egunaz. Alde batetik jai giroa egotea nahi genuen, eta bestetik lanerako eta ideologizaziorako eguna izatea. Egia esan oso arrakastatsua izan zen. Lehen aldiz nazio bilkura bat egin zen Euskal Herrian hizkuntza eskubideen inguruan.
Hizkuntza eskubideak zeharo lotzen dituzue ofizialtasunarekin.
Guztiz lotuta daude. Azken sei edo zazpi urteetan EHEren ildo nagusia izan da, eta era berean euskalgintzak, momentu honetan, garatuta du diskurtso bat hizkuntza eskubideen eta ofizialtasunaren inguruan. Euskararen normalizazioan aurrera egin behar badugu, ofizialtasuna Euskal Herri osoan lortu beharra dago ezinbestez. Euskarak lege babes egokia behar du, lege bakar bat Euskal Herri osoan, eta horren oinarrian hizkuntza eskubideen bermea egongo litzateke. Momentu honetan hori da erronka nagusietako bat, normalizazio prozesuan geldotze bat gertatzeko arriskua dagoelako.
Ofizialtasunaz berba egiten denean, beti datozkigu gogora Iparraldea eta Nafarroa. Eta EAE?
Legeek gauza batzuk esaten dituzte, baina Euskal Herrian ez dago ofizialtasunik euskararentzat, praktikan, inongo lurraldetan. Erronka ez da Iparraldean edo Nafarroa osoan legeak ofizialtasuna aitortzea eta gaurko legearen arabera gauzatzea hori »hala ere, gertatuko balitz aurrerapausoa izango litzateke, noski». Euskal Herrian mendeak dirauen hizkuntza ordezkatzeko prozesua dago, eta gaur egungo legeak prozesu horren barruan daude. Beraz, ez dugu uste espainiarren edo frantziarren legedien arabera aldarrikatu behar dugunik ofizialtasuna. Noski, dauden agintariei hizkuntza eskubideak benetan bermatzea eskatu behar diegu, baina guk dioguna da Euskal Herriak bere legea behar duela euskararentzat, Euskal Herrian eraikitako legea.
25 urtetan, EAEn egon diren Gobernuek hainbat lege eta arau sortu dute euskara normalizatzeko. Zergatik ez dute ba aurrera egin?
Guk ez diogu erabat ez dutela aurrera egin. Baina zalantzarik gabe, 25 urte atzera eginez gero, ikusiko dugu orduan eta orain, nahiz eta modu desberdinez, botere publikoek ez diotela lehentasunik eman euskarari. Eta alderdiek eta eragileek ere ez. Aldaketa egon dela egia da, baina aldaketa hori urte hauetan guztietan egin den borrokagatik gertatu da bereziki. Eta administrazioak 25 urtetan eta hiru lurralde hauetan hartutako neurriak ez dira euskarak behar dituenak. Are gehiago, urte hauetako hizkuntza politikak euskararentzako porrot izugarria ekarri du. Esaten da aurrerapausoak daudela, normalizazioa bide honetatik lortuko dela… Hori mezu potoloa da; hitzez borondatea azaltzen da, baina praktikan ikusten da aurrerapauso horiek ez direla benetakoak. Eta baditugu oso adibide argiak: administrazioa bera, Osakidetza, Ertzantza, eskola… Esaten da euskarazko matrikulazioak gora egin duela. Egia da, baina kontuan izan behar dugu Euskal Herri osoan, datozen hemezortzi urteetan, 260.000 haur inguru eskolatik erdaldun irtengo badira, proportzioan ez baina kopuru absolutuetan gehienak hiru lurralde hauetatik aterako direla, biztanle gehien dagoelako. Eta hala hasiko bagina eremuz eremu aztertzen… Gure ustez, arduragabekeria izugarria egon da eta dago.
Hedabideen inguruan hausnarketa sakona egin duzue azken urteetan, baina orain hasiko zarete gaia indarrez plazaratzen. Badaude euskara hutsez diharduten komunikabideak, eta gehienbat erdaraz diharduten beste asko. Baina horien artetik ere, denek ez dute euskararenganako jarrera bera. Zein izango duzue bakoitzarekiko jokabidea?
Uste dugu hedabideen esparrua oso garrantzitsua dela hizkuntza batentzat, bai normalizazioari dagokionez, bai zapalkuntzari dagokionez. Euskarazko hedabideak urte hauetan ugarituz joan dira, baina oso leku txikia dute esparru orokorrean, eta benetan eragina dutenak, hizkuntza-ohiturei dagokienez, erdal hedabideak dira. Bestetik, erdal hedabideen artean badaude erabilera maila desberdinak, eta hori ere kontuan hartu behar da. Azkenik, bereziki garrantzi handia du jarrerak. Hainbat hedabidek euskararen kontrako erasoak babesten ditu, eta euskararen normalizazio prozesuaren kontrako lan ideologikoa egiten du; beste batzuek, berriz, euskara gutxi erabilita ere »edo apenas erabilita», aldeko jarrera dute. Guztiei begira eragin behar da, baina jarrera horrek ere garrantzia izan behar du. Orain hasi gara lan-ildo hau kanpora zabaltzen, eta hainbat hedabiderekin, borondate ona somatzen diegun horiekin, bilera sorta egin dugu azken hilabeteetan, zer hizkuntza politika duten jakiteko. Aurrerago geure iritzia emango dugu horren inguruan, eta ikusiko dugu nola jokatu. Euskararen kontrako jarrera duten eta gainera euskarari sarbidea emateko inongo borondaterik ez duten hedabideei, berriz, presio egin behar zaiela uste dugu.
Irakaskuntza aipatu duzu lehen. Urteetan zehar, matrikulazio kanpaina iritsi eta asko izan dira D ereduaren alde agertu direnak. EHE zen, berriz, A ereduaren aurka mintzatzen zen bakarra… EHE da euskalgintzaren l'enfant terrible? Irudi hori dago?
A ereduaren kontua dela-eta, eztabaida hori gainditutzat ematen dugu, bai barne mailan eta bai, gure ustez gero eta gehiago, gizartean. Eztabaida ez da dagoeneko A ereduak (edo B, edo G…) euskalduntzen duen ala ez; argi dago ezetz. Eztabaida da eskolak Euskal Herrian ez duela euskalduntzen, oro har hartuta, eta euskaldundu egin behar duela, hau da, haurrak euskalduntzea funtsezkoa da etorkizuneko Euskal Herria euskalduna izan dadin. Beraz, gaurko hezkuntza sistema ez bada baliagarria hori bermatzeko, eredu horiek aldatu behar dira, eta euskaldunduko duen eredu bakar bat sortu. EHE, duela zortzi urte-edo, A ereduaren inguruko mezua zabaltzen hasi zen, "analfabetorik ez" eta horrelako leloak erabiliz; horrek hautsak harrotu zituen. Sekulako eztabaida sortu zen, baina ordura arte ereduen inguruko eztabaidarik ez zegoen; lan bakarra D ereduaren aldeko lana zen. Eztabaida hori abiatu zen, eta gaur egun beste maila batean gaude; euskalgintzak bakarrik ez, eragile sindikal eta politikoek ere onartzen dute ereduek ez dutela euskalduntzen. Beti esaten dugu geuri dagokigula paretari lehen zuloa egitea. Norbaitek hasi behar du lehen kolpeak ematen eta hori da gure egitekoa. Agian bat baino gehiagori ez zaio gustatuko, baina…
Euskalgintzaren barruan ere?
Ez, uste dut ezetz. Uste dut ezinbestekotzat jotzen dela lan hori betetzea. Euskalgintzan bada elkarte pilo bat, eremu pilo bat dago lanerako, eta bakoitzari esparru bat dagokio. EHEk berea du, eta ez dago inongo arazorik.
Batzutan ez zaio gehiegitxo eskatzen euskaldun xeheari, beren eskubideen alde borroka egiteko eskatzen zaionean? Justizia-administrazioaren aurrean, esaterako.
Euskararen eta hizkuntza eskubideen defentsa eremua oso zabala da, eta aukera asko ematen ditu. Ezin zaio jende guztiari eskatu jarrera bera izatea. Ez zaude prest epaiketa bat eteteko itzultzailea ipini dizutelako? Ederki. Baina prest zaude erdaraz heldu zaizun zitazioa ez onartzeko, prest zaude beste bide batzuk jorratzeko nahiz eta epaiketa eten ez? Ez da dena ala ezer ez, eta hala behar du, bestela zaila izango da euskara normalizatzea. Konpromiso mailak daude, eta garrantzitsua da ahalik eta jende gehien aritzea euskararen defentsan.
"Elebitasuna urte hauetan guztietan zabaldu den gezurra da"
Askotan leporatzen zaio EHEri euskara eta politika, edo euskara eta ideologia, gehiegi nahastea.
Kontua da euskara eta politika erabat nahastuta daudela. Euskarak bizi duen egoera eta euskararen etorkizuna Euskal Herriak bizi duenarekin guztiz lotuta dago, eta hori ezin da saihestu. Azken urteotan, nik uste, lortu egin da hori gainditzea, baina hala ere sektore askotan zabalduta dago ideia hori: euskara eta politika ezin dira nahastu, euskara beste kontu bat da… Hara, Euskal Herriak bizi duen prozesuak euskarari eragiten dio. Kontuan izan behar dugu euskarak bizi duen egoerak arrazoi politikoetan duela jatorria eta, beraz, euskararen normalizazioan eman beharreko pausoak politikoak izan beharko direla.
Zuen mezu ideologikoaren muinetako bat elebakartasuna da. Horrek ere harrotzen ditu hautsak…
Elebitasuna, "saltzen" den moduan, ez da posible. Jendarte bat ezin daiteke bizi bi hizkuntzatan maila berean. Bestelako kontua da herritarrek bi hizkuntza jakitea, edo hiru, edo lau… eta erabilpenen bat ematea horiei. Baina jendartea, bere osotasunean, hizkuntza batean biziko da. Euskal Herria norbanako eleanitzak dituen gizarte elebakarra izatea da gure helburua. Elebitasuna urte hauetan guztietan zabaldu den gezurra da, hizkuntza politika jakin batzuk justifikatzeko mezu gisa, beti ere elebakartasuna inposaketa bat izango balitz bezala agertaraziz. Eta ez da hala.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#2
El Salto-Hordago
#3
#4
Euskalerria irratia
#5
Behe Banda
Azkenak
2024-08-21
Manex Usarralde Garmendia
Euskal preso politikoei espetxe politika arrunta aplikatzeko eskatu dio Sarek Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Giza Eskubideen Sailari
"Jarrera proaktiboagoa" eskatu dio Eusko Jaurlaritzaren Justizia Sail berriari Sarek, abuztuaren 20an egindako prentsaurrekoan. Espetxeetako normalizazioa "oraindik urruti" dagoela salatu dute, ikusita 148 presoetatik "ehun preso baino gehiago" egon... [+]
2024-08-21
Julen Ugartemendia Carcedo
Energia-enpresa nagusiek biodibertsitateari eragindako kalteen %47 ezkutatzen dute, EHUren ikerketa baten arabera
"Irudia zuritzeko" estrategiak erabiltzen dituzte energia arloko enpresa nagusiek. Ekintza positiboak azpimarratu eta inpaktu negatiboa "estaltzen" dutela ondorioztatu du ikerketan parte hartu duen EHUko doktoregai Goizeder Blancok.
2024-08-21
ARGIA
Udaltzaingoak kaleko saltzaileekin duen “jarrera oldarkor eta bortitza” salatu dute Bilboko konpartsakideek
Udaltzaingoaren azken egunotako "gehiegikerien" aurrean, Bilboko Konpartsen Federazioak elkartasuna adierazi die manteroen kolektiboko lagunei, Areatzan egindako elkarretaratzean.
2024-08-21
Euskalerria irratia
Eneko Etxeberria: “Hitz bakarrean, inpunitatea bilatzen du Gobernuak”
Maiatzaren 30ean Nafarroako Gobernuak zenbait biktimaren aitortza egin zuen eta senitartekoek Sekretu Ofizialen Legea bertan behera uzteko eskatu zuten. Horien artean, Mikel Zabalza eta Mikel Arregiren familiak. ‘Naparraren’ anaiak ere egina du eskaera hori. Eneko... [+]
2024-08-20
Julen Ugartemendia Carcedo
AEBek diote Israelek onartu duela “trantsizio proposamena”, baina Hamasek kritikatu du baldintzak aldatu dituztela
Hamasek salatu du talde islamistak aurretik onartutako akordio proposamenetan Israelgo lehen ministro Netanyahuk baldintza berriak jarri dituela. Iran su-etenaren alde agertu da, baina Israel “zigortzeko eskubidea” aipatu dute, uztailaren 31n Hamaseko buruzagi Ismail... [+]
2024-08-20
Manex Usarralde Garmendia
Emazteari eraso zion ertzainak tratu txarrak ea lehenagotik ematen zizkion ikertzen ari da Fiskaltza
Ertzaina emakume bezala erregistratu zen Trans Legearen bitartez, baina inori ez zion aldaketaren berri eman. Fiskaltzak uste du indarkeria matxista leporatzetik libratzeko asmoarekin aldatu zuela sexuz.
2024-08-20
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Kongok espero du tximino baztangari aurre egiteko adina txerto emango dizkiola Mendebaldeak
Kongoko Errepublika Demokratikoa ari da gehien jasaten tximino baztanga edo mpox-en epidemia. Urtea hasi zenetik 16.700 kasu atzeman dituzte, eta ia 600 pertsona zendu dira herrialdean; gehien-gehienak, haurrak.
2024-08-20
Julen Ugartemendia Carcedo
Hainbat gizon atxilotu dituzte asteburuan indarkeria matxistagatik
Tuteran 30 urteko gizon bati 23 urteko bikotekideari erasotzea leporatu diote, eta Ondarroan 31 urteko gizon bati lankide bati ukituak egitea, herriko osasun etxean. Bilboko jaietan bi sexu eraso salatu dituzte, eta Donostian 20 urteko gizon bat atxilotu dute, hiriaren... [+]
2024-08-20
ARGIA
Osakidetzan tratamenduari ekin nahi dioten transek psikiatriatik pasa behar dutela salatu dute
Hainbat kolektibok salatu du Gurutzetako ospitaleko Genero Identitatearen Unitatean arreta jasotzen duten transei lehen harrera psikiatrikoko profesionalek egiten dietela, horrek transak patologizatzen dituela eta harrera endokrinoak egin beharko lukeela. Harrera endokrinoak... [+]
2024-08-20
Euskal Irratiak
Bigarren etxebizitzen kontrako aldarria entzun da Miarritzen
Etxebizitzen %20 baino gehiago jadanik bigarren etxebizitzak dira Ipar Euskal Herrian. Larrialdi klimatikoaz sentsibilizatzeko lau hilabetez, Nantesetik abiatu Alternatiba txirrindula itzulia, kostaldean zen aste buruan.
Eguneraketa berriak daude