Hernani: Mendi kaskotik arima den errekara
Plaza nagusian bertan, udaletxea eta XVI. mendeko eliza ditugu historiaren lekuko. Oraingo udaletxea 1890ean inauguratu zen, eta estiloz eklektikoa da. Arkupean, hiribildurako sarrera nagusietakoa zen atea du. Hamaika sute eta sarraski jasan ditu Hernaniko udaletxeak. Lehenengo Karlistaldian gudatalde karlistak sartu ziren lehenik herrian, eta isabeldarrak ondoren, Udal Artxibategiari su emanaz. Bigarren Karlistaldian, berriz, Santiagomenditik karlistek botatako granada batek suntsitu zuen 1679an eraikitako udaletxe osoa, liberalek areto nagusian zeukaten bolbora lehertarazi baitzuen. 229.085 pezeta kosta zen berria eta hori ordaintzeko 500 pezetako bonoak atera eta sagardoaren eta xaboiaren gaineko zergak jarri zituzten.
Kaskoak sorrerako egiturari eusten dio: aurrez aurreko bi kale luze zituen, Nagusia eta Kardaberaz, harresiaz babesturiko etxeekin. Eta zeharkako bat, egun Zapa izenekoa. Herrirako sarrera ate bat gorde da Zapa kantoian.
Kale Nagusian behera, etxeek historiako hainbat garaietara eramango gaituzte: Kale Nagusiko 13 zenbakiak XV-XVI. mendeko eredua irudikatzen du, sarrera nagusian arku zorrotza duela.
15 zenbakidun Aierdi jauregia eta 17 zenbakia den Eginoko jauregia, XVIII. mendekoak dira.
Kale honek ere Zinkoenea errotondara garamatza, eta hemen San Agustin Komentuaren eskuineko bidea hartuko dugu.
Bidea zuzen jarraitu aurrera, eta Etxeberri auzoan dorreak diruditen etxe-bikietara joko dugu. Etxe multzoan goraino igo, eta azken blokeen atzetik barandaila berdedun goranzko bidea hartuko dugu. Lehen bihurgunean eskuinerantz doan bidezidorra hartuko dugu. Istant batean Montebideo gainean egongo gara. Ezkerrerantz jota, kalparretik gailurrera iritsiko gara.
Montebideotik Hernani izango dugu begi-gozagarri. Goia jo dugula esateko Gipuzkoako Foru Aldundiaren geodesia ukitu eta zelaian aurrera joz eskuinera jaitsi gara, hesolak saltatuta bidera sartzeko. Maldan behera, Buskando baserria jo dugu, bidera atera zaigula dirudi ia. Aurrera jarraituz, hiru bide elkartzen dituen gurutzera iritsi gara. Han, pare-parekoa hartuko dugu Galarretara iristeko. Aldapa gora honetan Beracorte baserria agurtuko dugu eta bideari jarraiki, Ospitaleetarako errepidera aterako gara. Kontu handiz, ertzetik jaitsiko gara Galarretako errotondara. Zebrabidetik errotonda gurutzatuz, Chillida-Lekurantz joko dugu, eta 200 metrora ezkerrera sartuko gara, Jauregi aldera. Jauregi etxearen atzeko zelaian jokatzen diren sega apustuetatik ezagutuko duzue, akaso.
Bide nagusiari jarraituz, lehen bidegurutzean ezkerrera hartuko dugu, kartelek Elutxeta sagardotegia, Saretxo golf-txikia eta Santa Barbara diotenera. Kontuz eskuineko bidetik Lasartera erori. Baina aurrera jo baino lehenago, Ingelesen Harria edo Koronelarria (ikus argazkia) eta Pitikar baserria ikusiko ditugu.
Garai batean soldaduek basetxetzat zuten Pitikarretik, Lasarte eta Hernani arteko merkatal mugimendua zaintzen zuten. Diotenez, gutxienez hogei zaindari zeuden bertan. Karlistek honen berri jakinda lortu zuten liskar odoltsuen ondoren, baserriaren jabe egitea. Etxe azpiko arkuek eta fatxadak ematen digute izan zuen garrantziaren zantzurik.
Hernaniko bidean sartu berriz eta hurrengo bidegurutzean Saretxo ezkerrera utziz, bide nagusia jarraituko dugu maldan behera. Aurrerago ura edango dugu iturrian, gaurkoz azkeneko aldiz. Santa Barbara mendiaren matrailari begira egingo dugu bide zati hau, eta hurreratuz joan ahala, konturatuko gara jendea ari dela sokatik zintzilik Santa Barbararen zimurretan gora egin nahian.
Hurrengo bidegurutzean, indarrek esango digute ezkerreko bidetik Santa Barbara puntara igo, gure norabideari eutsiz herrira jaitsi edo eskuinera dagoen Elutxeta sagardotegian indarrak hartu. Igotzeak merezi du, Bigarren Karlistaldian (1872-1876an) eraiki zen gotorlekua baitugu zain. Bertan buru den baseliza 1955ean egin zen, XVI. mendea baino lehenagokoaren ordez.
Hernanirantz jaisteko maldaren bukaeran, ezkerreko bidezidorra hartuko dugu. Erraz aurkituko dugu: Gurutzbideko VII. gurutzea dago bertan, eta eskuineko aldean dagoen geziak ere markatzen du "Hernani". Bidezidorrak Agerre baserri aurrera garamatza, eta seinaleek dioten bezala, ezkerrera joko dugu.
Santa Barbarako lakua inguratuko dugu eta malda jaitsiz, Alberro sagardotegiko bidegurutzera iritsiko gara. Galarretatik datorren errepidea kontu handiz zeharkatu, eta kotxea utzi dugun Txantxilara iritsiko gara.
Gose pixka bat eginik, sagardoaren usainari segiz Osinaga bailara zeharkatzera abiatu gara. Horretarako, udaletxe atzeko eskailerak jaitsiko ditugu, Portu auzora. Eskailera atzean, Leoka labanderiak garai bateko emakumeen bizimodua ekarri digu gogora.
Portu auzoaren izenak adierazten duen bezala, ibai garraiorako kaia izandakoa da. Portuko jarduerak garrantzia itzela izan zuen XVI. mendera arte eta baita geroago ere, nahiz azken urteetan batez ere Errege Ontzitegietarako egurra garraiatzen aritu zen. Auzoaren bukaerako Shangai taberna ezkerretara utziko dugu. Kartelek ongi markatzen digute "Sagardotegiak" non dauden.
Bidean aurrera jarraitu, eta ez entretenitu lehen zubi eskegian, gerora nahikoa gozatuko dugu eta. Aurrerago Itsasburu sagardotegia ikusiko dugu. Erreka bazterreko bide honek Hernaniren kontrastea erakusten digu: Zikuñaga-Eziago-Ibarluzeko industriguneak ezkerreko aldean; baratzeak eskuinean; atzean, itzal eginez, Oindi eta Adarra mendiak ditugula. Aurrera jota, Loidi etxe pareko zubitxoa pasa orduko, eskuinera pilotariek aurten hartu duten Olaizola sagardotegia eta Otsua-Enea ditugu. Lehengo bideari eutsiz Altzueta sagardotegia, Iparragirre, eta bidearen bukaeran Elorrabi pasatuko ditugu. Badugu non bazkaldu!
Elorrabi etxe atarian bertan ezkerrera biratu, eta bigarren zubi esekia ikusiko dugu. Oraingoan bai, atzera-aurrera zeharkatuz sentitu dezakegu egurraren kirrinka eta soken balantza. Izokinek bezala errioan gora egin dugunez bazkaritarainoko bidea, izokinek presa nola saltatzen duten ikustera joan gaitezke. Horretarako, zubi esekiaren ezkerretara ateratzen den bidezidorra jarraituko dugu. Kontuz presa ondoko kaiolan erori gabe!
1993an Gipuzkoako Foru Aldundia hasi zen izokinak birpopulatzen, Bidasoatik ekarritako alebinekin. Urteekin, desagertzear zen Atlantikoko izokina berreskuratzea lortu da. Alebin horiek itsasora joan ziren eta gero berriro ere Urumeara itzuli arrautzak jarri eta ugaltzera. Orduan berreskuratu zen izokinaren ziklo naturala.
Urtero Urumeatik gora doazen izokinak kontatzen ditu Foru Aldundiak, Elorrabin duen kaiolan. Denboraldi hasieran kaiola ireki eta bertara sartzen dira izokin batzuk, errekan gora egin ahal izateko. Izokinak kontatu ondoren, kaiola ireki eta izokinak aske uzten dituzte. Egindako bilakaera bistakoa da: 1993 urtean hiru izokin heldu sartu ziren Urumean. 2004an, berriz, 64. Gehiena 2002an sartu zen, 184 izokin.
Urumean askatutako izokinak urte bat edo bi bizitzen dira itsasoan eta 3-7 kilo pisatzera iristen dira, itsasoan egindako denboraren arabera. Ondoren Urumea errekara itzultzen dira, urte hasieratik ekainera bitartean. Azaroan erruten dituzte arrautzak, eta bertan ematen diote amaiera bizitza zikloari.
Baionako zitadelan proiektu berriak ditu armadak. Eraikin berriak egin nahi ditu eta horretarako oihanaren zati bat deseginen dute eta ura atxikitzeko bi gune ere sortu nahi dituzte.
Turkiar-estatubatuar aktibista irailaren 6an hil zuten Beiti herrian, Nablus hiriaren ondoan, Zisjornadian, Palestinako Lurralde Okupatuetan. Orain forentseen azterketek iradokitzen dutenez, Israelgo soldatuek zuzenean egin zioten tiro aktibistari.
Foru Gobernuak aitortu du motibazio politikoko biktimak direla hirurak. Hiru aitortza berri horiekin dagoeneko 36 pertsonari estuaren biktima izatea ofizialki aitortu die gobernuak.
Ostiral honetan betetzen dira 50 urte ETAk, 1974ko irailaren 13an, Madrilgo Rolando Kafetegian bonba bat lehertarazi eta hamahiru pertsona hil zituela. Ofizialki 2018an onartu zuen erakundeak ETAren egiletza, bere burua desagertze bidean jarri zuenean.
Faxisten aurka protesta egiteagatik auzipetu zituzten Lizarrako bi kideak. Asteazkenean, epaiketaren egunean, Lizarraldeko Kontseilu Sozialistak elkarretaratzea egin zuen epaitegi aurrean. Voxeko faxistak jarrera probokatzailearekin agertu ziren bertara, eta Guardia Zibilak... [+]
“Españolismoaren eta faxismoaren normalizazioan” Hispanitatearen egunak jokatzen duen papera salatzeko urriaren 12an Tafallan mobilizatuko da Ernai. “Gu, Nafarroako etorkizuna gara, haiek, aldiz, iragana. Faxismoak herri honetan lekurik ez duela argi... [+]
Gasteiztarrarekin bederatzi dira ihesaldian parte hartu zuten identifikatutako pertsonak. Guztira, Nafarroako DNA Bankua sortu zenetik 43 pertsonaren datuak lortu dituzte.
Zaurgarritasun ekonomikoaren baldintzak betetzen dituzten arren, Santander bankuak ordainketak epe batez etetea ukatu die bi familiei.
Badakigu gerra bat noiz hasten den, baina ez noiz amaituko den. Hainbatetan entzun dugu esaldi hori, eta topikoa dirudi, baina arrazoirik ez zaio falta, gaur egun munduan barrena bizirik segitzen duten gatazka ugariei erreparatuz gero. Gauza bera esan liteke 1936ko uztailaren... [+]
60 bat zentimetroko diametroa duen amonite bat aurkitu du mendizale talde batek Arabako herriaren inguruetan. "Aurkikuntza handia" dela azpimarratu du Arabako Foru Aldundiko Kirol eta Kultura diputatu Ana del Valek.
Espainiako Estatuko espetxeetatik Euskal Herriratu gintuztenetik Zaballako espetxean komunikazioaren alorrean gabezia ugari topatu ditugu. Aurrez aurreko gutxiago eta laburragoak dauzkagu, lokutorioko bisitak baldintza tekniko kaxkarretan gauzatu behar izan ditugu eta telefono... [+]