Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteazkena 2025eko urtarrilaren 01ean
Lionel Joly: «Jendeari galdetu ze hizkuntzatan hitz egin duen halakorekin duela bost minutu, eta ez daki»
Martinez de Lunarekin batera, euskararen normalkuntzaren barne mekanismoez ondo jabetu gabe jokatzen dugula uste duzu... Zein dira barne mekanismo horiek?
Hego Euskal Herrian egiten diren ikerketek gizartearen argazki egitea dute helburu. Adibidez, hartzen duzu Euskararen Jarraipena izeneko inkesta eta ezagutza, erabilera eta jarrerak landuko dira bertan betiere. Aldiz, mekanismoak ez dira aztertzen. Jarrerak ikertzen direnean, jarrera baikor horiek benetakoak ez direla konturatzea da barne mekanismoaz jabetzea. Alegia, pertsonak pentsatzen duela esaten duena ez da benetan pentsatzen duena, ez da bere ekintzetan agertuko dena. Horretaz ari gara barne mekanismoak hizpide hatzen ditugunean...
Hitzaldian diozu ikaragarria iruditu zitzaizula soziolinguistikari buruz Euskal Herrian dagoen ikerketa kopuru handia. Ikerketa ez ezik, baita ekintza eta erakunde mordoa ere.
Hasteko, okzitaniarra naiz, Avignon-en sortua, eta hango egoera oso da ezberdina. Hona heldu eta ikerketa pila batekin egin nuen topo: gobernuak agindutakoak ziren batzuk eta gizarte mugimenduek egindakoak beste batzuk. Ikertzaile pila bat ere bazen, teoria aldetik ere bazen aukera! Gizarte mugimenduak ere hainbat dira; eta Bat aldizkaria, SEI soziolinguistika klusterra… Gauza asko, beraz. Bestalde, heldu nintzenean ikusi nuen euskara batua bazela, eta hori, egoera diglosikoa bizi duten herrietan arazo bat da hizkuntza bateratua ez izatea. Abiapuntu baikorrak ziren.
Ikerketa horietarik asko, gainera, euskaraz garatzen direla azpimarratu zenuen...
Deigarri izan zitzaidan, dudarik gabe. Oso gauza garrantzitsua duzu hori. Are gehiago, Robert Lafont okzitaniarrak dio jauzi kualitatiboa dela hori; alegia, egoera diglosikoan hizkuntzarekiko errebindikazioa hizkuntza gehiengotuan egitetik hizkuntza gutxituan egitera iragatea, jauzi kualitatibo handia dela oso. Okzitanieraren kasuan ez da horrelakorik egin behin ere!
Ez dago arrosarik arantzarik gabe. Kritika ere egiten diozu ikuspegi "eder" horri. Besteak beste, euskara ikasten dutenen porrot handia eta ikerketek ageri dituzten emaitza "baikorrak" aipatzen dituzu...
Kanpotik heltzen zarenean aurreko horiek denak ikusten dituzu eta baikor irizten diozu egoerari. Gero, egoera zenbat eta hobeto ezagutu eta konturatzen zara egoera ez dela hain baikorra. Batua, adibidez, bada hizkuntza bateratua, baina gorabeherak dira oraindik. Batua normalizazioaren abiapuntutzat hartu da, besterik ez zegoelako. Gogoetarik ez dela egin uste dut, eta errazena horixe zelako hartu dela iruditzen zait. Bestalde, ikaste porrot handia ere hor da, eta batuaren kontua ezagututa, erraz ulertzen da. Ikastegian ikasten duzuna eta kalean egiten den euskara bat ez badatoz, kalean egiten dena ez duzu ulertuko. Eta alderantziz, ikastegikoa ere ez duzu kalean entzungo. Ondorioz, ezin izango duzu zure euskara maila garatu. Egoera honetan oso zail da ikastea. Bestalde, barne mekanismoek ere ez dute laguntzen.
Adibidez?
Adibidez, ETBn euskaraz egitea beti zailtasun edo lana da. Hartu albistegia, bai ETB1n eta bai ETB2n. Euskaldunak, euskaraz egingo du ETB1n, eta gaztelaniaz ETB2n. Igor Astarloak, adibidez. Berarentzat lana izan da, bitan jardun behar izan duelako. Gainera, ETB2 begiratzen duenak ez du ezer ikasten euskaraz, ez entzuten du, ez harremanik du; ezta pasiboa ere. Beste mekanismo barneratu bat: euskarak gizartean duen hizkuntza zailaren ikurra. Ikaste prozesua zaildu baino ez da egiten horrela...
Zenbateraino da inportante hemen egiten diren lanak atzerrian egiten direnekin konparatzea?
Alde batetik, jauzi kualitatiboaren kontua aipatu dut lehen. Urrats positiboa, dudarik gabe. Baina badu bere alde iluna ere. Kanpoan gutxi irakurriko dela, alegia, hizkuntza gutxituan delako. Aldiz, hemengoen barne mekanismoak direla eta, kanpotik errazago ikusten dira horiek, hau da, norberak hain barneratuak dituen mekanismo horiek. Zenbait ikerketa oso interesgarri litezke Euskal Herriarentzat baina beste ikuspegi batetik ere landu beharko lirateke, kanpotik, esan nahi dut, eta beste zientzia batzuetatik ere bai. Ikerketa horietarik batzuk motz geratzen dira. Soziologia matematikoa, Txepetxen teoria eta beste, mugatuak dira feed back gabe geratzen direlako. Eta sakondu beharko lirateke.
Nola asmatu, orduan?
Euskaraz jardunda. Indarrak mugatuak dira eta ez dira alferrik galdu behar. Are gehiago gaurko egunean, nork bereari besterik ez dio begiratzen eta. Gizartea aldatu egin da. Euskaraz egitea nahitaezkoa da. Beste lekuetan zer egiten den ere jakin behar da, eta besteetan ere jakin beharko lukete hemen zer egiten den: harremanak ezinbesteko dira. Ikerketa asko eta ezberdinak egiten dira hemen baina ez dira bata bestearekin alderatzen. Beti argazki egiten ari gara, barne mekanismoak aztertu gabe. Gauza handia litzateke ikerketak bata bestearen ondoan jarri eta konparatzea. Horretan saiatu naiz ni, ez besterik egiten, zeudenak konparatu eta ondorio ateratzen baizik.
Irakurri dizudanez, bat egiten duzu hizkuntza kontu "afektiboa" dela diotenekin. Afektiboa, arrazoizkoa gabe.
Claude Piron-ek garatutako pentsamendua da. Esperantoaren aldekoa da Piron, eta itzultzaile lanean jarduna zenbait lekutan. Egun, esperantoak ez du prentsa onik baina tira. Bere liburuetako batean dio zera hori: hizkuntza arrazoitik kanpo dagoela, kontu afektiboa dela. Berak dio umea botere batez jabetzen dela gauzak izendatzen ikasten duenean. Hori ez dela arrazionala dio. Gurasoek ere diote: "Ez, da hola esaten, beste hala esaten da". Kasu horietan arrazoiak ez du balio. Batzuetan, era batera hitz egin behar da, beste batzuetan beste era batera, honekin horrela, harekin beste era batera… Hizkuntza irrazionala dela, barruko gauza dela dio Piron-ek. Agiriak izenpetzea gauzen gainean botere izatea da. Gauzak, nolabait, egia, errealitate bihurtzen dira. Atera kontuak, erlijio askotan hitza da lehenengo gauzetarik bat; horrela da hemengo erlijio nagusietan eta beste askotan. Maia Kitxuen Popol Vuh-n ere lehenengo esaldian agertzen da hori.
Egiten diren ikerketak egiten direla, behin eta berriz ageri dira emaitzok: ezagutza, gora; erabilera, ez behar beste; jarrerak, oso aldekoak beti. Nola zehaztuko zenuke hori?
Ezagutza, erabilera, jarrerak, errepresentazioaren adibide dira. Errealitateari hurbiltzeko gizakiok baliatzen dugun modua. Izan ere, ez gara errealitatera zuzenean hurbiltzen, errepresentazio batzuen bidez baizik. Hori esanda, esango nuke, ezagutzari buruz, hasteko, Araban eta leku erdaldunetan igo dela gehien. Horietan, jendeak oso erraz esaten du euskaraz badakiela. Normala ere bada hori, euskararen kalitate txarra oso normalizaturik dagoelako, eta bestetik, leku horietako hiztunek harremanik ez dutelako hizkuntza normalarekin. Irakasleek ere gabeziak dituzte leku horietan, askotan. Bestalde, orain dela 25 urte ikerketa zientifikoak egiten hasi zirenean, adinekoek euskaraz ez zekitela esaten zuten, txikitandik buruan sartu zizkieten kontuengatik, hau da, euskara arloteen hizkuntza zela eta antzekoak, edo jakin beharreko eredua ez zekitelako, euskara batua, alegia. Beraz, orain errazago esaten du jendeak euskaraz badakiela. Lehen baino errazago...
Eta erabilerari buruzko kontuak?
Erabilera? Gero eta euskaldun gehiago, omen, baina ez dakite ondo, kalitate falta dute, eta ez dute erabiltzen. Jendeak badaki, omen, baina ez du erabiltzen. Nola jakin badakiela? Ezin jakin! Erabilera beherantz doala esango nuke. Leku euskaldunetan ere, behera ari dela. Lehen, euskaraz bakarrik funtzionatzen zutenak ere, euskaraz eta gaztelaniaz ari dira gaur egun. Leku erdaldunetan euskararen erabilerak gora egin du pixka bat, eta euskaldunetan alderantziz. Baina barne mekanismoak ekarri behar ditut berriz aipura: askotan, jendeari galdetu ze hizkuntzatan hitz egin duen halakorekin duela bost minutu, eta ez daki. Alternantziagatik, askotan. Galdetu eta jendeak ez daki. Beraz, normalean ze hizkuntzatan hitz egiten duen galdetzeak ez du balio. Zer edo zer aterako da, baina ez zuzen zer erabiltzen duen, baizik eta berak zer pentsatzen duen erabiltzen duela. Askotan egin dut froga, eta hiztunak ez du asmatzen, errepresentazioa erabiltzen du: horri buruz berak pentsatzen duena.
Jarrerak ditugu hirugarren...
Horixe da interesgarriena. Zer galdetzen zaio hiztunari ikerketa kuantitatiboetan? Galdetzen zaio zer pentsatzen duen pentsatzen duenari buruz. "Zer pentsatzen duzu pentsatzen duzula?" Horregatik agertzen dira kontuak oso baikor.
Jendeak hizkuntzari erruki diolako, beharbada...
Ikur da hizkuntza. Jarrera positiboak bereganatzeko moldea erabiltzen du jendeak. Ez da hizkuntza arazoa bakarrik. Pierre Bourdieuk ere esan zuen: hizkuntza ez da denona, baina jarrera, aldiz, bai. Hizkuntzarekiko jarrera ikurra bereganatzeko era da. Donostiako zenbait ikastetxetan euskararekiko jarrera baikorra dutela diote gazteek, aldeko jarrera, baina haien ekintzari begiratu eta horrelakorik ez da ageri. Euskara arrantzaren gainean hitz egiteko dute, edo herrietan bizi direnekin hitz egiteko, baina ez ikastetxean bertan bata bestearekin hizketan jarduteko. Hor euskara ez da ondo ikusia. Hizkuntzari irudiak lotu dizkiote, gaztelaniak irudi on eta ederrak ditu lotuak. Euskararen erabilerarekin bat egiteko, gazte horiek bat egin behar dute zenbait irudirekin: arrantzalearekin, baserritarrarekin, edo antzekoekin…
Euskararen kalitate txarra normalizatuta dagoela idatzia duzu…
Normalizatuta, bai. Askotan entzun dut nire euskara maila ona dela, adibidez, hain ona ez bada ere. Inkestak egiterakoan, galdeketan zentzurik ez duen euskaldun mota bat sartzen da: euskaldun hartzailea. Aipatzeak berak, egiazko bihurtu du euskaldun mota hori. Jendeak "hartzaile" irakurri eta dio: "Horixe jarriko dut: hartzaile". Eusko Jaurlaritzak hizkuntza agiriak ematen ditu. Agiri horietako batzuk patetikoak dira guztiz, hori lortzeko behar duzun maila, esan nahi dut. Agiri horietako batek, ezagutza jakintza maila bat duzula ziurtatzen dizu. Maila?! EGA dela eta, jakin nahiko nuke: horren pareko bat jarri ingelesez edo frantsesez, eta esan: "Horixe da jakin behar dena irakaskuntzan jarduteko, edo administrazioan lan egiteko". 250 hitzeko idazlana egin behar duzu delako agiriaren azterketan. Gainera, zenbait akats onartzen dizkizute, bat edo pare bat, izan edo ukan nahastea gorabehera. Horrelakorik frantsesez edo ingelesez egin eta barre egingo lukete. Ni seguru nago zailago dela Hizkuntza Eskolan ingelesezko edo frantsesezko bosgarren maila gainditzea, euskarazkoa gainditzea baino.
Edo telebistari begiratu. Ikusi ETB1n Barnetegia! ETB2n onargarri litzateke, azken finean, ikaste prozesua ETB2n bultzatzeko modua litzateke, orain modan dagoen errealitatea agertzearekin batera… Baina hori ETB1n ematea? Azkenean, gaztelania sartzen da ETB1n, eta euskara txarra. Ez dugu Basetxea-z eta horietaz jardungo… Horietan teorikoki euskaraz ondo egiten dute… Baina Barnetegia ETB1n? Egoeraren isla da. Edo Miren Azkarate euskaltzainak orain dela pare bat urte elkarrizketa batean esandako hura: "Ibarretxeren euskarari 9 bat emango nioke".
Edo telebistari begiratu. Ikusi ETB1n Barnetegia! ETB2n onargarri litzateke, azken finean, ikaste prozesua ETB2n bultzatzeko modua litzateke, orain modan dagoen errealitatea agertzearekin batera… Baina hori ETB1n ematea? Azkenean, gaztelania sartzen da ETB1n, eta euskara txarra. Ez dugu Basetxea-z eta horietaz jardungo… Horietan teorikoki euskaraz ondo egiten dute… Baina Barnetegia ETB1n? Egoeraren isla da. Edo Miren Azkarate euskaltzainak orain dela pare bat urte elkarrizketa batean esandako hura: "Ibarretxeren euskarari 9 bat emango nioke".
Telebista aipatu duzu, gure zorioneko ETBa, eta segi dezagun hortik. Zer diozu Harry Potter-en filmaren emanaldiarekin gertatu zenari buruz?
Hasteko, EITBn norbait beharko lukete egiten dutena soziolinguistika aldetik aztertzeko. Albistegiak ematen direnean, adibidez, azpitituluen erabilera, Barnetegia eta antzeko programen balioa… Harry Potter dela eta, pentsatu behar zuten zer gertatuko zen. Norbait behar dute hizkuntza aldetik egiten dutena aztertzeko. Lehen ere esan dugu, jendearen jarrera dela eta, jarrera aldekoak dituela jendeak, nahiz eta ekintzak bat ez datozen. Jarrerak baikor dira, baina maila teorikoan. Gizarte egoera orokorra ere hor da: telebistak bizitza errazaren irudia agertzen du: dena da erraza, izan telesaioetan, etxe erosoak, jende dotorea, goi mailakoa, hala moduzko arazoak dituenak… Erraztasuna da eredu. Hizkuntzari dagokionez, filmak euskaraz ikusteko ohiturarik ez omen dago. Tira, ETB1n gutxi ematen dira, eta ezin esan. Orduan, errazago da gaztelaniaz ikustea. Erraztasuna. Jendeak beste era batera nola esan ez pentsatzeagatik, erdarara jotzen du. Ama hizkuntzan ere gertatzen da hori: hiztegia oso mugatua du belaun berriak. Frantzian ere horixe da kasua, ikaragarri mugatua da hiztegia, mugatua egiturak, mugatua... Eta hizkuntza mugatuak pentsamendu mugatua dakar.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
Bizi Baratzea
#3
Mikel Garcia Idiakez
#5
Azkenak
2024-12-31
Julene Flamarique
24 urteko espetxe-zigorra bete ostean libre da Guillermo Merino durangarra
Merino 2001. urtean atxilotu zuten, eta dispertsioa jasan du, zigorraren zati handi bat Euskal Herritik kanpoko kartzelatan igaro baitzuen baldintza “zailetan”. Orain, askatasuna berreskuratu du.
2024-12-31
Leire Ibar
Prezioek gora egingo dute urte berriarekin batera
Urte berriaren hasierarekin, hainbat zerbitzu eta produkturen prezioetan igoerak izango dira. Elikagaietan, energia fakturetan, udal-zergetan eta etxebizitza gastuetan garestitze nabariak atzemango dira.
2024-12-31
ARGIA
Apirilaren 11n egingo da Aberri Egun bateratua, Euskal Herria Baterak deituta
Euskal Herria nazio dela aldarrikatzeko ekitaldia egingo dute Donostiako Kursaalean. Astebeteko ekitaldi sorta izango da.
2024-12-31
ARGIA
Gontzal Fontaneda euskaltzale gasteiztarra hil da
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
2024-12-31
Euskalerria irratia
Eraikiz kolektiboa: “Gizonok matxismoaren aurrean ardurak hartzeko unea iritsi da”
Ander Magallon, Mikel Irure eta Xabier Jauregi Metropoli Forala saioan egon dira maskulinitate berrien inguruan mintzatzen.
2024-12-31
ARGIA
Zarautzen terapia kontsulta duen gizon bat atxilotu dute, emakume bati sexu-erasoa egitea egotzita
Getariako etxebizitza batean egin dio eraso, Segurtasun Sailaren arabera. Emakumea astero joaten zen terapia naturaleko kontsultara, eta Ertzaintza ikertzen ari da ea antzeko ekintzen biktima gehiago dauden.
2024-12-31
Leire Ibar
Kataluniako emakume kazetarien erdiak baino gehiagok jasaten du sexuagatiko diskriminazioa
Media.cat-ek egindako azken ikerketak agerian utzi du emakume kazetariek Katalunian jasaten duten sexu-diskriminazioa. Inkestatutako emakumeen %54,4k sexu-jazarpena jasan dutela eta %55,1ek sexu-generoaren araberako jazarpena izan dutela adierazi dute.
2024-12-31
Julene Flamarique
Akusazioak hemezortzi urteko espetxe-zigorra eskatu du Mario Lopez Gernikako entrenatzaile ohiarentzat
Sexu erasoak 1998an hasi ziren, biktimak 13 urte zituenean. 2003an kluba utzi bazuen ere, emakumeak iaz salatu zituen sexu erasoak, Mario Lopezek taldeko entrenatzaile gisa jarraitzen zuela. Orain 18 urteko espetxe-zigorra eskatzen du akusazioak, fiskaltzak baino lau urte... [+]
2024-12-31
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Israelgo espetxerik ankerrenean atxiloturik dago Gazako azken ospitaleko zuzendaria
Hussam Abu Safiya medikua askatzeko eskatu du Osasunaren Mundu Erakundeak, eta bere aldeko kanpaina ere abiatu dute sareetan. Abu Safiya medikua ez da edonor; nazioartean erreferente bihurtu da, berak zuzentzen zuen ospitalearen aurka egindako erasoak kontatzen zituelako.
2024-12-31
Mikel Aramendi
ANALISIA
Obrak eta obrak, marra horia lausotzeko
Garai aproposa izaten da urteburua iraganeko lorpenak goraipatzeko eta, are gehiago, etorkizuneko asmo-usteak aldarrikatzeko. Eta halatsu da Txinan ere, alafede. Bide batez, ez da harrigarria abenduko azken orduetan, aurreikusitako planari aurrea hartuz, Xinjiangeko Urumqi-Yuli... [+]
2024-12-31
Mikel Garcia Idiakez
Petardo eta bengalak, albo-kalteak dituen tradizioa
Urtezahar gauean petardo, bengala, traka, suziri eta bestelako gailu piroteknikoekin jolasean arituko dira asko eta asko aurten ere, horietako ez gutxi adin txikikoak. Eta errepikatuko dira istripuak, suhiltzaileen esku-hartzeak, eta burrunba gordin sufritzen duten ume, adineko... [+]
2024-12-31
Usurbilgo Noaua
Beste sute bat izan zen erraustegian
Suhiltzaileek beste sute bat itzali behar izan zuten abenduaren 27an Zubietako erraustegian.
2024-12-31
Josu Iraeta
Borroka luzearen ametsak, egiazko nahi ditut
Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]
Bizilagunekin plataforma munduko futbol kopa Donostian jokatzearen aurka: “Ez dugu gure aurkako golik ospatuko!”
Bizilagunekin plataformak gogor kritikatu du Donostia 2030eko munduko futbol txapelketaren egoitzetako bat izatea, Marokok, Portugalek eta Espainiak antolatuko duten edizioan. “Hiria munduko mapan kokatzea” eta “lehen mailako kirol ikuskizuna herritarrei... [+]
2024-12-31
Sustatu
Max streaming plataforman ere euskarazko edukiak agertzen hasi dira
Nazioarteko ordainpeko streaming plataformetan, Amazon Prime Video eta Netflix izan ziren lehenak euskarazko edukiak eskaintzen, eta orain Max gehitu zaie (2024 arte HBO edo HBO Max izan dena). Pantailak Euskaraz-ek azpidatziak moldatu ditu, eta EITBk bikoizketak eskaini, eta... [+]
Eguneraketa berriak daude