Laurehun orrialdeko ikerlan mardula osatu duzu.

Eta kanpoan utzi dudana! Batez ere mugatu naiz argitaratutako gauzetara, niretzat oso inportantea delako lana publikatuta egotea. Hortaz, liburuan agertzen den %95a publikatutako gauzak dira, eta gainerako %5 hori batez ere bertsolarien lanekin osatu dut. Bertsolaritza jaso dut literaturaren forma bat dela iruditzen zaidalako niri, eta jaso behar zen, gal ez zedin. Beste herri literaturarik ez dut jaso, ez, baina bertsolaritza bai, batez ere egile bat dagoelako argi. Xalbador, esate baterako. Agian ez zuen idatzi, baina, beno, pertsona ezaguna da, idazle baten rola betetzen duena.

Nafar guztiak hartu al dituzu gogoan?
Hori beste kontu bat da. Pamielara nire lan hau eraman nuenean, esan zidaten: euskara eta Nafarroa baldin bada aitzakia, behe-nafarrera utz ezazu kanpoanà Mugaren bat jarri behar zen, eta muga hori neurri batean isildu gaituztenei erantzuna baldin bada, haien parametroa edo neurria jarri behar zen lanean. Nik konpartitzen ez dudan parametroa izan arren. Horregatik, Axular aipatzen dut, niretzat lapurtarra den arren. Mikelestorena oso inportantea da hemen, Mikelestorena Gipuzkoara begira bizi zen lesakarra izan arren. Ezin da ulertu Mikelestorena XVIII. mendean Gipuzkoan batez ere Larramendiren inguruan zegoen tradizio literarioa kontuan hartu gabe... Nafarroa gezur handi bat da. Esan nahi dut, Euskal Herriaren barruan gaur egun oso garbi ager daiteke Nafarroa forala, bai, baina historian zehar Baztangoek batez ere Lapurdi aldera jo izan dute, eta Aezkoakoek Behe Nafarroara, eta Erronkarikoek bere momentuan bai Erriberara, bai Zuberoara... Alegia, hor badaudela mugimendu, hartu-eman eta eragin batzuk, eta euskaran ere bai, noski. Garbi dagoena da ezin dela hitz egin Nafarroa abstraktu bati buruz. Nafarroa Euskal Herriaren barruan dago, eta Nafarroako literaturaren historia Euskal Herriko literaturaren historiarekin batera doa. Nafarroan garrantzitsua izan zen Campion, eragile izan zelako pizkundean, baina Campionek ez zuen Nafarroan bakarrik eragina izan, Euskal Herri osoan baizik.

Zein dira zure lanean onartu behar izan dituzun mugak?
Nafarroako literaturaren historia egin zuten horientzat eginiko erantzuna baldin bazen nirea, euskara isildu duten horientzat, horien hizkuntzan eman behar zitzaien. Batetik, erdaraz eta, bestetik, beraiek ulertzen duten Nafarroari buruz. Haientzat Urdazuri Nafarroa baldin bada, historiak Axular jaso beharko du -nire iritziz obraz lapurtarra den arren, Saran aritu izan zelako- eta ez Etxepare -haien iritziz frantsesa delako, nire iritziz nafarra den arren-. Niri gustatuko litzaidake muga hori gainditzea eta hemen dauden datu inportanteenak Euskal Herriko literaturaren historia "kanonikoan" sartzea.

Zenbat euskal idazleren lana aipatzen duzu?
Aurkibide onomastikoan seiehun idazle inguru aipatzen ditut. Alde batetik, katakonben garaia ikusi dut, Campion iritsi arteko garaia. Bonaparte aipatu ohi da, baina Bonapartek lan filologikoa-edo egin zuen batik bat, eta ez zuen eragina izan herrian; Campionek egindakoak ere ez, baina bai behintzat noble edo burges klaseetan. Beraz, esan daiteke Campion arte katakonbetan geundela.

Nolakoa zen katakonben garai hori?
Badira saio batzuk, niretzat oso inportanteak, eta badago tradizio bat, oso txikia bada ere. Eta tradizio hori Sancho Eltsorekin hasi zen, XVI. mendean; gero, urte gutxi batzuetara, baditugu poeta batzuk, Iruñean apezpikuak antolatutako lehiaketetan poemak aurkeztu zituztenak. Lehiaketa bat antolatzen bazen, horrek esan nahi du poeta talde bat bazegoela. Garai bertsuan, Martin Isastik 1620an bere Compendio historial de Guipúzcoan euskarari buruz hitz egiterakoan aipatzen du: "... Entre los escritores vascongados más importantes hay que mencionar al pamplonés Miguel de Sueskun...". To! Eta Miguel de Sueskun horri buruz ez dakigu ezer, besteak aipatzen duena bakarrik! Jakinik Sancho Eltsoren liburua ez zaigula iritsi, Martin Isastik hori aipatzen badu, hemen Iruñean zerbait bazegoela esan nahi du.

Euskarazko liburu gehiago argitaratu zen?
Jakina. 1621ean eta 1624an Gares ondokoa zen Beriainek bi liburu plazaratu zituen. Horrek esan nahi du bazegoela halako tradizioa, literarioa ez bada editoriala behintzat. XVIII. mendean, Larramendiren eraginez, jesuiten eskolaren inguruan sekulako mugimendua egon zen hemen, inork aipatzen ez duena. Eta nire ustez, Sarako eskola aipatzen den bezala, aipatu beharko litzateke Iruñeko eskola hori ere, hor elkartu baitziren Mendiburu -euskal literatura klasikoaren barruan ia inportanteenetakoa-, Mikelestorena famatua... Kardaberaz Loiolan zegoen, baina liburu gehienak Iruñean argitaratu zituen. Liburuak publikatzeko kudeaketa lanak arabar batek egiten zituen, Lamiz izenekoak, eta horrek ere idatzi zituen euskaraz hainbat poema eta beste. Beraz, giro handia zegoen. Lizarraga ospetsuak ere jesuitetan ikasi zuen Mendibururekin, hor bazegoen eskola literario bat, hemen prosa modernoaren aurrekari zuzena izan zitekeena, XVIII. mendean Espaniako Carlos III.ak jesuitak bere lurretatik bota ez balitu, eta hauek guztiak 1765ean Italiara joan ez balira. Lizarraga Elkanokoak orduan utzi zuen ordena; bere herrira itzuli, eta han idatzi zituen 7.000 inguru eskuizkribu, poliki-poliki publikatzen ari direnak. Eta Elkanoko euskaran idatzi zituen guztiak.

Hor moztu zen Nafarroako tradizio literarioa, beraz?
Eta 1765 urtetik Campion etorri arte itxaron behar izan genuen, ehun urte baino gehiago! XIX. mendean Campionekin hasi ziren gauzak aldatzen.

Euskararen berpizkundea hasi zen orduan?
Uste dut Nafarroa neurri handi batean aitzindaria izan zela horretan: lehendabiziko euskara elkartea Nafarroan sortu zen, lehendabiziko lore-jokoak Elizondon izan ziren eta gero Gipuzkoara eta Bizkaira esportatu ziren. Nolanahi ere, Larramendik XVIII. mendean egin zuen lana egin zuen Arturo Campionek XIX. mendean.

Campion nahiko baztertua ez al da gelditu?
Lan ikaragarria egin zuen Arturo Campionek, baina esango nuke gaur egun deserosoa dela ezkerreko nazionalistentzat, ez zuelako zuzenean erabateko independentzia aldarrikatzen, Espainiaren barruan ere ondo egon gintezkeela-edo zioen. Ez da erosoa EAJrentzat, Sabinoren laguna ez zelako eta tesi "nabarristagoak" aldarrikatzen zituen, ez egungo nabarrismoaren zentzuan baina. Eta gaur egungo nabarristentzat ere ez da erosoa, euskaltzalea zelako. Beraz, inorentzat ez da eroso.