Ihesi: Ahüzki-ko iturria
Arbailako basoa ipuinetakoa da, euskal kondairak dioenez (ikus koadroa). 13.000 hektareako baso hau, garrantzi komunitarioko lekuen zerrendan sartua dago. Ez galdu seinalea, basoan harrien gainean pintatua ikusiko dugu horiz, ez kasurik egin gainontzeko koloretako seinaleei. Beherantz dezente jaitsi ondoren, Elzarreko ordokira iritsiko gara.
Zelai ederra da Elzarrekoa. Bertan egoten dira ardiak bazkatzen, maiatzetik aurrera belarra goxoagoa baita zonalde baxuagoan. Ardiek bazkatutako belarraren arabera, gasnaren zaporea aldatu egiten da, bertako artzainak azaldu digun moduan. Bertako biztanleen jarduera ekonomiko nagusiak abeltzaintza eta nekazaritza dira. Gazteek, nahiago dute inguruko hirietara alde egitea, bestelako bizimoduaren bila. Biztanle kopurua etengabe jaistea dakar honek. Elzarreko ordokiaren atzeko basoan, oreinen orroa entzuten da. Ehiztariak ere han dabiltza, Patrolean hara eta hona basurde bila, pista zabala baitago ordokira eramango gaituena. Baina ordokia eskuinera dago eta gure ibilbidea ezkerrerantz doa, pistan bertan ikusiko dugu seinalea.
Pixkanaka gorantz, basoan gaude berriz ere, pagadian. Bidetik atera gabe, Istaurdi-pea izeneko artzain bordara iritsiko gara. Bertan egoten dira ardiak maiatza bitarte. Bidea jarraituaz, hurrengo errebueltan alde batera utziko dugu pista nagusi hori. Ezker aldera hartuaz, mendian sartuko gara. Hauxe izango da igo beharko dugun aldaparik gogorrena, ordu laurdeneko gauza. Eta berriz ere Pirinioak aurrez aurre ditugu, zuri-zuri, eta lurrean eguzki loreak eguneko azken eguzki printzak harrapatu nahian dabiltza. Orain aldiz, Bohokortia mendia ezker aldera izango dugu, dagoeneko itzulia egina baitugu. Pistatxoa jarraituaz, aterpetxera iritsiko gara, gainaldean Ahüzkiko iturria dugula. Nahi izanez gero eta indarrak soberan baditugu, frontoi ederra daukagu aterpetxearen alboan pilotan aritzeko.
Zuberoan azpi euskalkiak badirela onartzen badugu, bi azpi euskalki eta nafarrera hitz egiten direla esan dezakegu. Lehen bi azpi euskalkiak bereizten dituen lerroa, Madalena muinotik hasten da eta Arbailako oihanaren hegoaldeko ertzeraino doa. Muga horrek bereizten ditu iparraldeko eta hego aldeko azpi euskalkiak. Iparraldeko azpi euskalkia ekialdera hedatzen da, Zuberoa ofizialetik kanpo, Eskiula eta ondoko auzo euskaldunak hartuaz. Ipar ekialdeko zuberera ondoko herrietan entzun genezake: Pagola, Urdiñarbe, Altzürüku, Sohuta, Urrustoi-Larrabile, Barkoxe eta Eskiulan. Hegoaldeko zuberera, berriz, ondokoetan: Larraine, Altzai-Altzabeheti-Zunharreta, Montori eta Santa Grazin. Nafarrera edo amikuzera, ipar-mendebaldeko Zuberoan mintzatzen da. Amikuzeko nafarreraren azpi euskalkia, lau herritan hitz egiten da: Domintxine-Berroeta, Etxarri, Arüe-Ithorrotze-Olhaibai eta Lohitzüne-Oihergin.
Nahiz manexoi -xiberotarrentzat, gainontzeko euskaldunak- oso ulergaitza zaigun euskalki hau, zuberera eta batua ez daude elkarrengandik hain urrun. Lexikoan erdararen eragina nabaria da, batez ere biarnesarena -okzitanieraren dialektoa- eta frantsesarena.
Hona hemen zuberotarrek aholkatzen digutena Ahüzkiko ibilaldia egiterako orduan:
Abiatü beno lehen, aroaren berri har ezazü: 08 92 68 64 zonbakiala deitzez. Ürzoka denboran (ürrieta) edo sühaka sasuan -ürrietaren 15a eta martxoaren ürrentzea artean- ez da konbeni ibilaldi zonbait egitea. Bazterrak xahü etxeki behar dira bai eta kartieleko jenteak errespetatü. Hala, kihilla bat zabaltü ondoan, ez ahatz arrazerratzea, kabaleak ez lotsaraz eta zure ondarkinak zureki arra-ekar etzazü. Hunki jin Xiberoan!
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
Pippi Kaltzaluzeren istorioak lehenengoz kaleratu zirenetik 80 urte bete direla-eta, leku berezia eskaini diote Boloniako Nazioarteko Haur eta Gazte Liburu Azokan. Azkarra, independentea, errebeldea, lotsagabea, menderakaitza, apur bat basatia, sormen handikoa, ausarta eta... [+]
Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako trans pertsonei zuzendutako protokolo asistentziala eguneratzea da helburua. Lehen Mailako Arretako Taldeak (LMAT), trans pertsonentzako Lehen Mailako Arretako Zerbitzu berriak (tLMAZ) eta Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean dagoen Genero... [+]
Jaurlaritzak ziurtatu du itxaron-zerrendak bi hilabetetik behera jaitsi direla azken hiruhilekoan. Manu Lezertua EAEko arartekoak, berriz, beste datu bat nabarmendu du herritarren kexei buruzko urteko txostenean: Osakidetzari dagozkion kexak %70 igo dira, eta batez ere... [+]
Gozamen aparta bezain deskribatzeko zaila dakar, norbaiten hitzak irakurri edo entzun ostean, zera pentsatzeak: “Horixe zen neu aurreko hartan azaltzen saiatu nintzena!”. Idazlea eta itzultzailea da María Reimóndez, eta galegoz aritzen da, hizkuntza... [+]
Ugaritu diren “txiringito pribatuei” muga jartzeko asmoz, unibertsitate berriak sortzeko baldintzak gogortu nahi ditu Espainiako Gobernuak. Euskal Herrian polemika artean jaio zen azken unibertsitate pribatuak adibidez, Gasteizko Euneizek, gaur gaurkoz ez ditu... [+]
Juan Bautista Bilbao Batxi idazleak barku batean egiten zuen lan, eta bere bidaietako kronikak bidaltzen zituen Euzkadi egunkarira. Horri esker, XX. mende hasierako mundu osoko kronika interesgarriak ditugu, euskaraz. 1915eko ekainean, hain zuzen, Murtzian egin zuen... [+]
Segurtasun falta dagoen irudipena handitu dela azaldu du Eustaten azken txostenak. Gurean, Trapagaranen, Segurtasuna orain, delinkuenteen aurka manifestaziora deitu dute herritar batzuek.
Bi izan dira sentsazio hori zabaltzeko arrazoiak. Batetik, udalak Udaltzaingoaren... [+]
Haurtzaroaren amaiera eleberri distopikoa idatzi zuen Arthur Clarkek, 1953. urtean: jolasteari utzi dion gizarte baten deskribapena. Eta ez al da bereziki haurtzaroa jolasteko garaia? Jolasteko, harritzeko, ikusmiratzeko eta galdera biziak egiteko unea. Ulertzeko tartea zabalik... [+]
Badira etxebizitzak saltzeko atarietara harpidetuta daudenak, etxe bat erosi nahiko luketelako. Tarteka etxeak ikusteko hitzorduak ere egiten dituzte, eta seguru nago saltzaileak badakiela pertsona horiek ez dutela etxea erosiko, ez bisitan etxeari aurkitzen dizkioten baina... [+]
Berriki zabaldu da Gazako lurralderako Egiptok egindako hirigintza-antolaketa plana. Marrazki batean jaso dira etorkizuneko kale, eraikin eta iruditeria, oraindik metraila eta lehergailuen usaina darion errealitate baten gain. Hirigintza proposamena, beste bonba jaurtiketa bat... [+]