Espainiarra ideia batek menderatua bizi izan da, nire iritziz zeharo kaltegarria, eta hori batasunari dagokiona da. Beste ezer hoberik ez dela sinetsi du eta batasun erlijioso, politiko edo beste edozein zeinukoa lortzeagatik itzelkeriarik handienak eta era guztietako jazarpenak buru daitezkeela pentsatu du. Amesturiko batasuna ez da erdietsi, baina -aldiz- etsipen kolektiboaren maila batera iritsi da, noizean behin berpizten dena.

Nire bizitzan zehar batasunaren izenean egin dena nahikoa da -ikerketa historiko gehiago egin gabe- batasunzale bat ikusten dudanean -erlijioso, politiko zein kulturala izan- hura nire areriotzat hartzeko. Zehazkizunaren, desberdintasunaren, eta -nahi bada- salbuespenaren defendatzailea naiz, eta uste dut gizakiak gauzen jatorri eta xedeen pluralismoko ideiaren argitan berreraiki beharko duela bere bizitza. Ez naiz politeista, ahal ez dudalako, baina antimonoteista nauzue eta politikoen nahiz irakasleen sermoiek -ezker edo eskuin kutsukoak diren ere- hotz uzten naute. Zertara heltzen gara ideia horiek eta horien korolarioak aplikatzean? Gizon eta emakume ergelak sortzera, batere interesik gabeak, koldarrak eta, aldi berean, espiritu inkisitorialekoak, ortodoxia batetik bestera igaroko direnak. Niretzat ez dago ezer higuingarriagorik sekta eta alderdi politikoen moral errepresiboa baino, dogma ukiezinei erantsita.

Aurreko hitzak nire egiten ditut, nireak ez direlako. Julio Caro Barojak idatzi zituen 1970 inguruan, eta Los Baroja liburu bikainean argitaratu zituen bi urte beranduago. Sarritan pentsatu dut nola arraio utzi zioten Don Juliori aipatutako testu horretako hainbat eta hainbat ideia bikain eta baieztapen gordin azaltzen. Garaiko zentsura toreatu zuen poligrafoak, itxura denez.

Diodan moduan, beraz, munduko kulturan sinesten dut, baina ez kultura bakar batean baizik eta kultura guztien batuketa bezala. Gauza bera aitor dezaket politikari eta giza zientziek zein aplikatuek adieraz dezaketen aldaera desberdinei dagokienez. Ez zait interesatzen uniformitatea, militar usain kirastua gogorarazten dit eta. Caro Barojak, dena den, espainiarren artean kokatzen zituen euskaldunak ere eta nik ez diot -sailkapen hori dela eta- aurka egingo, hildakoetako inor ez baita -orain arte bederen- defendatu ahal izan. Nolanahi ere, irakurleetakoren batek euskaldunak espainiarrak ez garela konbentzituta dagoela esango balit, barojarraren goiko adierazpenak euskaldunen kasuan ere bete betean aplika litezkeelakoan nagoela erantzungo nioke. Eta eztabaida, kasu horretan, edukiaz piz genezake, edukiontziaz aritu gabe.

Ez dut uste estatuak direnik munduko gizarte desberdinetarako irtenbidea. Badakit mintzatzen ari naizela txiki eta ahul izatezko eskema mugatu eta laburretik, baina egun ez da ezelako estatu zeharo unibertsala. Eta ez dut uste inoiz egongo denik, batasuna -nahiz eta nire hitzak gogorrak irudi daitezkeen- inoiz inon ezarri ahal izango ez delako, ez politiko ezta ekonomikoki ere; komunitaterik txikienak izan arren, batasuna kontzeptu helezina baita. Zorionez, denak desberdinak gara. Horregatik, espainiarrek, frantziarrek edo euskaldunek garbi eduki beharko lukete -nork bere burua sailkapen horretako edozein ataletan jar beza- indarraren erakuspen guztiak soberan daudela eta bide bakarra -elkarren ondoan bakean bizi ahal izateko- lankidetza dela. Eta bakoitzak bere txokotxotik -batzuena handiagoa besteena baino- lagun hurkoaren bizimodua ahalik eta hoberena bilakarazten jardutean guztiontzako garapen osoari urrezko zubiak ipiniko zaizkio.

Beti iruditu zait eskailerako auzokoekiko elkarkidetzari irtenbidea emanda gero kaleko lagunekikoarekin hasteko garaia dela; eta hortik aurrerako lasterketa ordura arte garaitutakoa bezain konplikatua dela. Baina ez zailagoa, batez ere ahaleginean borondatea jarriz gero. Bai, badakit handiagoekin egingo dugula topo bidean. Hain zuzen horrexegatik pentsatzen dut pentsatzen dudan moduan.