Probestu plazako iturrian bidoia goraino betetzeko. Errepidean behera abiatu eta, 300 metrora, ezkerreranzko bihurgune itxiaren ostean bide ertzeko hesiaren tarte batetik eskuinera egingo dugu. Jaitsiera laburra baina zoragarria da zuhaixkek bildutako tunel moduko batetik. Amaieran topatuko dugun zubia gurutzatu eta ezkerrerantz segi. Biluztutako soroen artetik doa bidea orain. Hurrengo bi bidegurutzetan eskuinera egingo dugu. Aurreraxeago errekasto bat topatuko dugu eta horri jarraituz egingo dugu bidea lau bat kilometroan. Erreka ikusi, ez da ikusten; bailaraxkaren zuloko landaredi oparoak salatzen du. Erreparatu gure eskuineko mendi magalaren eta ezkerrekoaren arteko kontrastea. Lehendabizikoa iparraldera begira dago eta zuhaitz lerdenak ditu, hostogalkorrak asko; bigarrena egutera da, hegoaldera begira dago eta sastraka eta zuhaixka iharra du gehiena.

Hirugarren kilometroa bete ahala zubia, ataka eta eroritako borda batzuk pasako ditugu. Bidea gorantz doa baina nola errekaren hegitik goazen, malda gozoa da. Bosgarren kilometroan ezkerretik jarraituko dugu. Geroxeago erreka gurutzatu, urte sasoiaren arabera bustialdia hartu, eta aldapa pikoa hasiko da. Eskuineranzko bihurgunean hartu arnasa oraindik puska bat geratzen da eta.


Biskasa izeneko paraje ainube horretan topatu genuen Valerio Hualde nabaskoztarra negurako egurretan ari zela. Zerramotorraren harrabotsa isiltzean agurtu eta bota berri duena zein zuhaitz den galdetu genion. Illona »mendilerroari izena ematen dion zuhaitza, euskaraz iarroa» dela erantzun zigun eta irri karkailetan hasi zen negua gogorra izango ote dugun galdetzean. Ez zaio gaizki etorri izango bildutako egurra! Gero azaldu zigun nola Kontzejuak baimena ematen dien herritarrei etxeko sutarako egurrez hornitzeko. Hori bai, norberak egin behar du entresaka dagozkion bost tonak hartzeko. Denetik botatzen omen dute, gehiena iarroa, haritza eta pagoa. Arnasa bere onera ekartzean berriz bideari eutsi genion.


Ezkerreranzko bihurgune batean bukatzen da aldatsaren zati latzena. Gero bidegurutzean zuzen jarraituko dugu mendi-lepora iritsi arte. Lepo honetatik hegoalderantz Illon mendilerroaren ikusmira ederra daukagu.

Beherantz egingo dugu erdiko bidetik, ganaduarentzako ataka pasa eta eskuinerantz jarraituko dugu. Adi ezkerrean paralelo datorren errekak sortutako meandroei, aski bitxiak dira eta. Bide honek Nabaskozetik Coronas gainera eta handik Burgira doan errepidera eramango gaitu. Han eskuinera hartuz gero, maldan behera Nabaskozera itzuliko ginateke. Aukera ona da hori itzuli guztia egiteko sasoia, gogoa edo denbora ez dutenentzat.

Gu gorantz abiatu gara bizi antzean, asfaltoak bidean gora egitea asko errazten du eta. Coronas gainean neska-mutil bikotea topatu dugu atseden hartzen, beraiek skate-rollingekin igo dira. Guk ere kera egin dugu bertako orientazio mahaiari bistadizoa emateko aitzakian. Egun argietan sortaldera begiratuz Collarada eta Pala de Ip ikusi omen daitezke hemendik; gaur sinesteak ere lana ematen du.


Etorri garen bidea utzi eta eskuinetik mendian gora abiatuko gara berriz "Erronkariarren artzaibidetik" »zeinu zuri-gorriz balizatua». Bideko ezusteko handienetakoa topatu dugu bat-batean: Jeremiah Johnsonena dirudien txabola. Barrura sartzeko tentazioa izan dugu baina geldialdi gehitxo lirateke hain tarte txikian eta gora segi dugu. Hurrena ehiza postu batzuk topatu ditugu errenkadan. Asper-asper eginda diruditen ehiztariek ezer ez dela pasa esan digute, "birigarroren bat; besterik ez!".

Mellua izena du alderdi honek eta hemen jaiotako errekak Burgiko haitzartera amiltzen dira. Ezpela nagusi da bidearen alde bietan, tartean pinuak, ametzak eta iarroak ere badira. Hurrengo bidegurutzean eskuinera egin dugu eta kostata heldu gara soilgune eder batera, hor zelaia da bidea. Hemendik Borreguil mendiaren (1.423m) iparraldeko mazela ederki ikusten da. Pinuaren berdeak eta hostogalkorren hori-gorriztak tapiz zoragarria egiten zuten orduan. Orain pinuak ez beste denak biluzik egongo dira, edo zuriz jantzita.

Mendi magalean Beata Borda dago eta horren atzetik basoan sartzen den bidetik jarraitu behar dugu artzaibidea utzita. Kilometro neurgailuak hamasei pasatxo markatzen du pare honetan. Basoan sartu ordez soilguneko ertzera jarraitu eta denbora-pasa aritu gara Legarozko dolmena zeinek lehenago aurkitu. Trikuharriak ezpelek osatutako uztaia du inguruan, gordeta dago, eta nekez topatuko genukeen parean duen hormigoizko seinale txikiagatik ez balitz.


Zerbait jan ondoren kontrabidea desegin eta basoko gerizpera sartu gara. Orbel gainean kilometro inguru gorantz ibili ondoren bideak behera egiten du beste kilometroa, pinuditik Ollateko zelai ederrera arte.

Hesitutako putzua eta ganaduarentzako aska daude zelaian. Eta aurreraxeago Ollateko trikuharria. Hau ere Brontze Arokoa da eta ezpelen zaintzapean dago. Inguruan beste bi trikuharri daude, baina hurrengo batean zer bilatua izate aldera Nabaskozera jaistea erabaki dugu. Honaino heldu bazarete bale zarete! Igo beharrekoak igota, beheitirantz gozatzea gelditzen da.


Trikuharria pasa eta berehala eskuinerantz jaisten da bidea. Hasieran aldapa latza da eta bidea estua. Gainera harri handi samarrak daude tarteka eta komeni da abiadura handiegia ez hartzea. Gero bidexka pista bihurtzen da. Vallau borda inguruan gora egiten du bideak, baina aldats laburra da. Illon mendilerroaren iparraldea alderik-alde ari gara pasatzen. Gure eskuinean Benasa haitzartea gero eta sakonagoa da. Eskuineko amildegiaren ederra arbolatik arbolarako tartean nabari dugu begi ertzetik. 180Nkko bi bihurgune datoz jarraian: lehena eskuinera eta bigarrena ezkerrera. Aprobetxatu abiada moteldu beharra eta gelditu hor. Bigarren errebueltaren kanpoaldean, zuhaixka artetik, Benasako haitzartea patxadaz gozatzeko talaia naturala duzue. Naturgune babestua da inguru hau eta hegazti mota anitzek egiten du habia amildegiko zirrikituetan. Guk dozena erdi putre ikusi ditugu gainean jiraka, ez da harritzekoa, bertatik-bertara dago Arbaiungo arroila eta han munduko sai arre talde handiena bizi da. Okila ikusi ez dugu egin baina aditu bai: kax, kax, kax...

Jaitsiera bukatu aitzin bidegurutzean eskuinera hartu eta udan errekako urez betetzen den igerilekua pasako dugu. Errepidera irtendakoan berriz eskuinera jo eta kilometro eta erdi egin beharko dugu Nabaskozera iristeko.

Herrira sartu ordez aurrera jarraitzen baduzue Santa Maria ermitara iritsiko zarete berehala. Eliza erromaniko ederra da. Erreparatu atearen gaineko orla ajedrezatuari -Jacako estilokoa- eta teilatuaren hegalpeko mensulei, figura apaingarriei -aurpegiak, piztiak...-.