Hasten den 2005eko urtea trantsizio eta froga urtea izanen dugu Iparraldean, euskararen aldeko politikari doakionez. Izan ere, joan den abenduan Frantziako Barne ministroaren etortzearekin ofizialki sortu da euskararen aldeko Erakunde publikoa »IPE edo GIP izenez ezagutua». Trantsizio urtea izanen da zeren eta lehen aldia baita hizkuntz politika gogoetatu eta bideratzeko erakunde publikoa ibiliko dela Ipar Euskal Herrian. Eta froga urtea, zeren eta hasi bezain laster korapilo eta erronka handiak topatuko baititu, irakaskuntza alorrean besteak beste.

Baina nondik heldu da delako IPE hori? Parte handi batez, euskalgintzako herri mugimenduen hamar urteko lan, mobilizazio eta presioaren fruitua dela erran daiteke. Hamar urte luze horietan hizkuntza politika baten beharra sozializatu, hautetsi eta agintariak konbentzitu eta indar harremana sortzearen ondorioz iritsi gara puntu honetara. Egia erran hamar urte hauetan Ipar Euskal Herriko jendarteak aldaketa sakonak bizi izan ditu, esperimentu berriak egin eta egitura bereziak sortu. «Euskal Herria 2010» gogoeta amaitu ondoren, ateratako norabideak lantzeko sortu zen Garapen Kontseilua eta handik laster Hautetsien Kontseilua. 96an bi egitura horiek Lurraldea izeneko Antolakuntza eskema landu eta adostu zuten, hizkuntzari buruz kapitula bat barne zuelarik.

Hizkuntza politika baten lehenengoko oinarriak pausatuak ziren. Antolakuntza Eskema lantzerakoan, euskalgintzako mugimenduek egitura berezi baten beharra azpimarratu zuten, hizkuntza politika gune bakar batetik kudeatzeko, frantses antolamendu juridiko-politikoaren zatiketa gainditzeko. Maila batean entzunak izan ziren, Hizkuntza Kontseilua egitura sortzeko deliberoa hartu baitzen orduan.

Lau urtez etengabeko sokatira burutu ondoren, 2001eko uztailean lehen aldikoz, erakunde eta euskalgintzako mugimenduetako ordezkariak biltzen zituen Hizkuntza Kontseiluko biltzar nagusi sortzailea bildu zen. Egiturak gogoetak egiten ahal zituen baina ez zuen erabakitzeko botererik ez eta aurrekonturik ere politika bat martxan emateko. Aparte, Estatu, Erregio, Departamendu eta herrietako ordezkariak informalki biltzen ziren urtean bizpahiru aldiz, oroz gainetik diru laguntzak banatzeko. Sistemak ez zuen etorkizun handirik. Eta orduan, batzuek arrakasta gutirekin eta ulertuak izan gabe, 1994an proposatu zuten hizkuntz politikarako erakunde publiko baten urratsa askorentzat logikoa bilakatu zen.

Erakunde horren sortzea aurrerapauso garrantzitsua bada ere, zalantzak eta arrangurak ez dira falta. Holako egitura baten ibilarazteko beharrezkoa den lehen gauza dirua da baina aipaturiko bi milioi euroko aurrekontua izan ordez, 1,7 milioikoa izanen du IPEk, Estatuak bere ekarpena murriztu ondoren. Bigarren elementua, agintari politiko nahiz administrazioko arduradunen borondatea da, hitzetatik ekintzetara pasatzerakoan soilik neurtzen ahalko dena. Baina dagoeneko frantses Hezkunde Nazionaleko errektoreak han-hemenka errepikatzen du ez duela bertako hautetsiekin eskolen mapa adosteko inongo asmorik. Hizkuntza politika bati begira hain estrategikoa den irakaskuntza alorrean gatazka sortuko balitz, dispositibo osoa hankaz gora geldituko litzateke, beste arloetan ere elkarlanerako giroa ozpinduz.

Bi elementu horiei beste bi mehatxu gaineratzen zaizkie. Lehena, hizkuntzaren lege bermerik eza. Orain arte, koofizialtasuna euskalgintzako mugimenduen aldarrikapena zen baina luze gabe IPEko arduradunen kezka bizia bilakatuko da, oinarri juridiko minimorik gabe ezinezkoa baita edozein politika publikorik eramatea. Bestalde, azken hamar urteetan ederki frogatu bezala, gogoetatu eta adostu ziren Ipar Euskal Herri mailako politikak bideratzerakoan berezko instituzio baten falta agerian gelditu da, hots, erabaki gune eta diru emaileen sakabanaketak inertziak areagotu eta denbora galtze ikaragarriak eragin ditu. IPE, erakunde desberdinetako gune amankomuna izanik ere, haien interes, erritmo eta izaera desberdinak nahi eta nahi ez kontutan hartu beharko ditu. Ipar Euskal Herria kudeatuko lukeen instituzio baten tresna izango balitz askoz ere emankorrago litzatekeela pentsatzea ez da aurreiritzi ideologikoa.

Eraikitzen ari den eszenatoki berri honetan euskalgintzako herri mugimenduek sekulan baino erneago egon eta baturik jokatu beharko dute, Hiru sareta izeneko aliantza estrategikoa osatu duten ikasbideetako guraso elkarteek erakusten duten bezala. IPErentzat aholku lana bete eta horretarako zer nolako hizkuntza politikari buruzko gogoeta sakonak egin beharko dituzte. Halaber zainketa lana burutu beharko dute, IPEk hartuko dituen erabakiei begira. Azkenik berezkoa duten funtzio nagusian jarraitu beharko dute, hots, herri dinamika bi mailatan sustatzea: alde batetik aldarrikapen ildoan, euskarak eta euskal hiztunek behar dituzten neurriak plazaratuz eta bestalde azken urteetan bildutako esperientzien ildotik -Bai Euskarari akordioa eta beste-, hizkuntzaren berreskurapen prozesuan gero eta sektore zabalagoak inplikatuz.