Niko Etxartek gauzak lasai-lasai egiteko fama du. Bere ibilbidea aztertzea nahikoa da horretaz jabetzeko. 30 urte baino gehiago igaro dira Euskal Herrian kantatzen hasi zela, 1972an egin zuen lehen kontzertua. Ordutik, sekula ez du bost urte igaro baino lehen bere izenean diskorik plazaratu. Dioenez ez da jabetu ere egiten denbora pasatzen denik. Beste kantarientzat kolaborazio hainbat eta Altzürüküko pastorala egiten zuen artean prestatu du Eperra, apurka-apurka, aita eta koinatarekin batera. Bere hitzetan, ez dute derrigor argitaratu behar zen diskoa egin, familian naturalki abesten zituzten kantuak, CD batean plazaratzeko gogoa zutelako eta batez ere aitak eskatzen zielako erabaki dute azkenik, argitaratzea. Ez dute horretarako entsegu berezirik egin, nahikoak izan dituzte, familiako biltzeetan egindako bazkari eta afari ondoak. Diskoa bere kasa sortu dela diote, era naturalean.

Disko honen historia duela 12 urte hasi zen, Etxarten aitak, Dominikak, erretiroa hartu zuenean. Prozesua luzea izan bada, nahita izan omen da luzea. "Nik, zortea dut, izan ere, aukera tekniko onak dituen estudioa dut. Kantu hauek guztiak zuzenean balira bezala grabatu ditugu eta mimo handiz gainera. Duela 6 urte sartu ginen estudioan eta behin kantua grabatu eta sei hilabete pasa zitezkeen hurrengoa grabatu arte. Hirurok elkartzeko modu bat izan da batez ere eta abentura zinez ederra izan da, merezi izan du", dio Etxartek.

Modu gordinean eta musikarik gabe, ahots hutsean, kantu laburrak egiten saiatu dira, melodian ongi sar zitezen eta luzeegiak izatea saihestu nahirik. Hala, euskal kantu, kopla, pastoral eta abarrek euren luzeragatik batzuengan sortzen duen asperdura aienatu nahi izan dute.


Diskoa grabatzen hasi aurretik, kantaldiak eskaini ohi zituen hirukote honek, Iparraldean. Emozio handiko kantaldiak izaten ziren, elizak betetzen zituztenak eta adin guztietako jendearentzat gustagarri zirenak. Batzuentzat nostalgiaz beteriko kantuak ziren, baina kantari zuberotarrak dioenez, gazteek ere topatzen omen zuten zer edo zer kantu horien atzean. Zuberotarrak zain ziren disko hau noiz kaleratuko eta kantaldi bakoitzaren ostean, horixe eskatzen zieten.

Jadanik heldu da diskoa eta oso pozik dira emaitzarekin. Hiru motako kantuak biltzen ditu: kantu zahar edo herrikoiak, xiberotar konpositore handiek utzitakoak eta hirukote honek sortutakoak.

Kantu herrikoietariko bat, diskoari izenburua ematen diona da hain zuzen ere, Eperra. Etxartek 1979an grabatu zuen lehenengoz disko hau Madrilen. Gerora, Anje Duhaldek Akelarre taldearekin abestu zuen eta hori da Hegoaldean hain ezagun den bertsioa. Horren ondotik berrogei bertsio inguru izan ditu abestiak, guztiak musikatuak. Disko honetan, lehen aldiz a capella abesten dute, jatorrizko bertsioan. "Nik abesti hori aitaren ezpainetarik ikasi nuen eta beraz oso garrantzitsua zen disko honetan berreskuratzea, 30 urte geroago" dio altzürükütarrak. Beste abesti batzuk xiberotar kantuaren ikono diren konpositoreenak dira. Hor biltzen dira Etxahun, Attuli edo Ligeixenak, besteak beste. Azkenik, diskoaren egileek nostalgiarik gabe sortutako xiberotar kantuak ere badira. Bizirik den zerbait bezala defendatu dute, ez monumentu bezala. Gehienetan hitzak Dominika Etxartek idatziak dira eta musika Niko Etxart berak edo Robert Larrandaburuk sortua.

Bildumak biltzen dituen 17 kantuetarik bada bat berezia: Pum ba Pa izena duena. Istorio polita du abesti honek. Dominikak, 16 edo 17 urterekin, taberna batean belarriz ikasi zuen abestia da, Italiako oihaneko langile batzuek abesten zutena. Ez da egiazko italieraz kantatua, aitak oroitzen duen moduan abestua da. Yoghurt moduan kantatzen dutela diote eta grafia ere hala mantendu dute. Oso laburra eta bizia da eta badirudi kantaldietan arrakasta handia izaten duela. "Xarma handia duen kantua da. Beti esaten da xiberotar kantua oso malenkoniatsua dela eta kantu honekin bestelako kantuak, alaiagoak ere badirela agertu nahi izan dugu", argitu digu.


Zuberotar kantuak izanagatik baina, ez dira xiberotarrentzat bakarrik pentsatuak. Nahiago dute artzainen kantatzeko era naturalaz edo borthü botzaz hitz egin edota Pirinioetako kantuaz. Kontzeptu horrek zentzu zabalagoa duela argitu digu kantariak eta Zuberoako ondarea Pirinioetan kokatu behar dela uste du: "Pirinio guztian erabiltzen da edo erabili izan da kantatzeko molde hori. Aragoin galdu egin dute, baina Biarnon oraindik ere bizirik da. Guk ez dugu museorako zerbait egin nahi izan, kanpora proiektatu nahi izan dugu. Biarnon eta Aragoin badugu entzulerik eta gure estilo hori maite dute, baita kontsumitu ere. Gure helburua da haiek ere gure bideari heltzea eta, euren modura, gauza bera egin dezatela".

Hego Euskal Herrira ere hedatu nahi dute euren kantatzeko modu berezi hori; izan ere, Hegoaldean ere, xiberotar sustraiak dituen abestia entzuteko publikoa badutelakoan dira eta euren kanta zaharrak mugaren bestaldera eramateko beldurrik ez dutela azpimarratu digu. Hala ere, askok, oraindik ere, museoko pieza gisa hartzen duela iruditzen zaio eta gehiago erabiltzen dutela zerbait egiteko materia bezala, adibidez musikatzeko.

Momentuz, disko hau defendatzeari ekingo diote, baina presiorik gabe. Horretarako, kantaldiak egingo dituzte mugaren bi aldeetan. Urtarrilaren 30ean Ligin izango dira, Zuberoan. Otsailaren 13an, berriz, Getxon egingo dute kantaldia, Imanoli egingo zaion omenaldian.

Etxartek, bestalde, Hapa Hapa taldearekin ere, rockaren eta bluesaren bidetik lanean jarraituko du. Gainera, talde honekin martxoan lan bat ateratzeko asmotan da. Lan hori grabatzeko ere denbora hartu duela aitortu digu eta orain bi lanak defendatzeko animo handiarekin dago.