Nelson Mandelak espetxean 25 urte bete zituenean, batean eta bestean irakur edo entzuten zen ea nola egon zitekeen pertsona horren luze espetxean. Euskal Herrian ere, 1977an Espainiako espetxeak hutsik geratu zirenean, berehala hasi ziren betetzen berriz. Pasatu ziren hamar urte, eta denbora izugarri luzea zen espetxean egoteko. Hamabost urte ere pasatu ziren, eta hogei. Eta ia 25 ere bai euskal presoren bat espetxean dagoenetik. Jon Agirre preso aramaioarrak 63 urte beteko ditu datorren martxoan eta maiatzean 24 urte espetxean dagoela. Antonio Tejero Molina teniente koronela bere guardia zibilekin Espainiako Kongresura sartu zen garaian espetxeratu zuten.

Espetxean denbora gehien daraman bigarren euskal presoa da. Eta euskal presoetatik, bigarren adinduena da: Rego Vidal donostiarra bera baino hiru urte lehenago jaio zen, 1939an. Biak daude gaixorik eta biak euren etxetik ehunka kilometrora.

Urte hauetan guztietan hamaika espetxetako ziega eta korridore ezagutu ditu aramaioarrak: Carabanchel, Puerto I, Alcalá-Meco, Herrera de la Mancha, Langraitz, Ocaña, Sevilla, Tenerife, berriz Alcalá-Meco, Valdemoro, Tenerife (berriz), Huelva eta egun Malagako espetxean dago, espetxeko erizaindegian.

23 urte hauetan beti egon da lehen graduan, hau da, espetxeko ohiko bizitzan dagoen erregimenik gogorrenean. Baina preso gisa bizi izan duen guztiaz gain, Agirrek badu adinaren zama eta horrek berarekin dakarren guztia: bizitzan zehar zaindu izan denak ere 63 urterekin ageri du bizitzaren higadura mailaren bat eta Agirreren azken 24 urteak ez dira izan zaintzeko aproposenak, baldintzarik onenetan ere espetxea ez delako osasunaz arduratzeko lekurik egokiena.

Jon Agirre Aramaion jaio eta bizi izan zen, baina espetxeratu aurreko urteetan Arrasaten bizi zen; bietan du familia, Arrasaten eta Aramaion. Mari Terek, bere ahizpak, animatuago ikusten duela dio, oraintsu egon da eta irailean baino hobeto ikusi du: «Herriko mugimendu hauekin, badakizu, animo handiarekin dabil». Arrasaten bere Euskal Herriratzea eskatzeko talde zabal eta jendetsua sortu da eta bere egoeraren berri zabaltzen ari da, bai Deba Goienan, bai Euskal Herrian: «63 urte ditu, ia 24 daramatza espetxean eta larri dago gaixo; beraz, lehen urrats batean Euskal Herriko espetxe batera ekarri beharko litzateke, eta ondorengo batean baldintzapeko askatasunean jarri», hori da bilgune honen helburua. Herri ekimenekoek diotenez, «Jonek duela hamar urte bete zituen zigorraren hiru laurdenak eta, hala ere, 2006ko ekaineko San Juan egunetan utziko dute aske, zigor osoa bete ondoren». Espetxe zaintzako aurreikuspena behintzat hori da.


Dituen gaixotasun desberdinen pilaketak jadanik osasun egoera larrian utzi du. Diabetesa du, hiperkolesterola, hipertentsioa.... dagoeneko gaixo kronikoa da, bere adinean aske dagoen beste asko bezala. Zainduz gero bizitzeko moduko gaitzak dira, baina egoki eta oso gertutik zaindu ezik, ondorioak azkartu eta larritu egiten dira. Diabetesa gaitz baskularra da (arterietan eragin handia duena) eta horrek hainbat lesio ekar diezaioke: giltzurrunekoak, kardiobaskularrak, begietako basoetakoak, hanketako zirkulazio txarra... Azken finean, gorputzak egiten dituen zenbait erregulazio ez dira behar bezala egiten eta horrek epe ertainera oso ondorio larriak izan ditzake, aipatutakoez gain agian arriskutsuenetakoa bihotzeko infartoa.

Baina Agirreren gaitz zerrenda ez da hor bukatzen: bizkarrezurrean ernia bat du, bizkarrezurreko nerbioa ukitua du eta, beraz, min handia izateaz gain, sarritan ez ditu behatzak eta oinak sentitzen. Bisitetara gurbildun gurdiarekin ere joan izan da, eta dagoeneko asteroko bisitak bertan behera utzi ditu erizaindegitik lokutoriora ezin delako jaitsi. Hilean behineko vis a vis-arekin dago (aurrez aurreko bisita). Ebakuntza behar du. Baina gehiago ere bada: artikulazio sakroiliakoa ankilosatua du eta mokorrean, bizkarrezurrean eta belaunetan artrosia. Mokorreko higaduraren ondorioz, ezin da ondo ibili eta mina eragiten dio izter eta ipur masailean.

Urte eta erdiko espetxealdia du, tunelaren bukaeran argia ikusteko moduko denboraldia bere bizitzaren herena baino gehiago espetxean igaro duen presoarentzat. Estatuaren krudeltasunaren lekuko ere bada. «Hala ere luze da -dio Mari Tere ahizpak-. Ea lehenago askatzen duten eta lasai bizi daitekeen Arrasaten edo Aramaion, bietan izango baitu bizilekua».