Zein zaila den euskalduna izan eta gure lana aintzakotzat hartua izatea Euskal Herrian eta euskaldunen artean!

Hala ere, ezin esan munduari bizkar emanez bizi garenik, ezta gutxiagorik ere! Baina zein erraz bueltatzen ditugun begiak eta goraipatzen ditugun kanpokoak, eta, aitzitik, zein erraz ahanzten ditugun eta gutxiesten ditugun etxekoak… urrutiko intxaurrak hamalau, nonbait!

Gainera, gertakizunen joan-etorrien gurpil ero horretan geroz eta laburragoa da gure oroimena. Duguna »merezi duguna edo ez, hori zuk erabaki», beti horrela izan balitz bezala bizi dugu, sarri. Gehienetan, ordea, borroka luzeen eta lorpen zailen emaitza da. Eta borroka horiek ez dira sekula anonimoak, izenik gabeak; borrokalari horietako bat dugu, hain zuzen, Elbira Zipitria.

Elbira Zipitria Irastortzak Gipuzkoako lehen euskal etxe-eskola sortu zuen 1946. urtean, Francoren diktadura garaia puri-purian zela.

Ez zen hori izan, ordea, euskal irakaskuntzan egin zuen lehen lana, 1936ko gerrak eten baitzuen muñoatarren ikastolan hasia zuen hezkuntza ibilbidea.

Beraz, kontuan izanik Elbira Zipitriak Espainiako gerra aurretik, eta, batez ere, gerra ondorengo ikastolen hasieran izan zuen eragina, esan daiteke hura izan zela euskal eskolaren gerra aurreko eta gerra ondorengo mugimenduak lotu zituena.

Halaber, etxe-ikastolen esperientzia hark ahalbidetu zuen, gerra aurreko belaunaldiaren ekarpenari eta 60ko hamarkadan eratu zen ikastolen mugimenduari eman zion loturari esker, euskararen eta euskal kulturaren proiektua bere osotasunean eta jarraipen historikoarekin garatzea.

Garai hartan, Euskal Herriak eskola librea, modernoa, euskalduna, europarra, berria... behar zuen, eta, behar horretatik abiatuz, Elbirak jakin zuen ikastola izango zenaren lehen hazia ereiten; gerra ondorengo hezkuntza sistema ilunean bere lekua egin zuen.

Elbira Zipitria Euskal Irakaskuntzaren alde borrokan aritu zen bere bizitza osoan, euskaraz irakasten zen lekuetan egin baitzuen lana beti. Gainera, hizkuntzaz euskalduna zen eskolaz gain, edukiz eta formaz berezia izango zen irakaskuntza izan zuen helburu.

Ezbairik gabe, ikastolen mugimendua herri zahar honen historian gertatu den fenomeno sozial garrantzitsuenetakoa eta aberatsenetakoa izan da; herri ekimenetik sortu zelako eta, oztopoak oztopo, ekarri interesgarria egin diolako herrigintzari, hitzaren zentzu zabalenean.

Kontuak atera eraikitzen ari garen Euskal Hezkuntza Sisteman horrek guztiak eskaintzen duen oinarria. Eta ez gara gu izango, bederen, mugak ipiniko ditugunak: gertatu ote da neurri horretako mugimendu pedagogikorik eta sozialik Europan?
Lan eskerga hori egin zuen arren, zer gertatu da Elbirarekin eta egin zuen ekarriarekin Euskal Herrian? Zergatik ez dugu ezagutu gure prestakuntza pedagogikoan nazioarteko beste pedagogoen ondoan?

Batzuek pentsatuko dute emakumea zelako gertatu dela hori, besteek euskalduna zelako, besteek zuen izaera zuelako… bakoitzak hel diezaiola nahi duen hariari. Kontua da ia oroimenaren bidezidorretan barna galdu dugula.

Guk, gure txikian, ilunetik argira ekarri nahi izan dugu Elbira Zipitria. Eta lan horretan poliedroak hainbat alde dituen emakumea aurkitu dugu. Abertzalea, euskaltzalea, fededuna, klase kontzientzia handikoa, eta frankismoaren urte beltzenetan isilpean eta ausardiaz jokatu zuena.

Poliedro horretan guk, batik bat, hezkuntzaren aldeari begiratu diogu. Haatik alde asko geratu dira aurkitzeke.

Desadostasunen gainetik bakoitzari berea zor zaiolakoan gaude. Horregatik, Elbira Zipitria, ilunetik argira lanarekin herri oroimenetik berreskuratu nahi izan dugu. Balio beza lan honek euskaldunok Euskal Herriko historia idazten dugunean, Elbira Zipitria eta bere gisan hainbeste eman zuten euskal pertsonaia historikoak ez ahanzteko eta merezi duten lekuan ipintzeko.