Harrizko hesietan libre

  • Burga, Soalar eta Mauliz tontorrak zapaldu ditugu ia oharkabean, gure ibilbidean zehar. Baina bertara iritsi aurretik bi bailara eta beste hainbat auzo ezagutu ditugu: Berro eta Beartzun.
Elizondo eta Elbete herriak bereizten dituen Beartzun erreka pasa eta Elizondoko Santiago parroki ederraren atzean dagoen errepidea hartu dugu. Markak izango ditugu lagun ibilbide guztian zehar. Lehenengo gorri-zuriak, eta hori-zuriak ondoren. Elizatik 200 metrora Agerrea baserri ondotik pasa eta Etxaide baserrian pista utzita, eskuinetik, mendi bideari heldu diogu.

Besiegi errekako zubian geldialditxoa

Kontrabandorako paraje izandakoei so, lehenengo metroak irabazi ditugu. Lasai goaz, inguruko ardi, zerri, baserri eta bizibideaz hausnartuz. Laster gara Santa Engraziko ermitan. Gaur ardien babesleku, garai batean ingurukoen biltoki izana. Zuhaizpea abaro duen ermita utzi eta asfaltozko errepidean egin dugu aurrera. Ezkerrera Berro auzoa egonik, beherantz egingo dugu. Gasna egiten dutela ohartarazi digu idatziak, eta nahi izanez gero, erosteko moduan dago. Pisua izango dela eta, motxilan daramagun apurrarekin aurrera egitea pentsatu dugu. Bertako zubia etenalditxo bat egiteko aproposa da: nekeagatik baino, gure patxadaren seinale. Ordubete eskas besterik ez da ibilbideari ekin diogula eta Besiegi errekatxoa gurutzatu dugularik, goizeko hotzak hezur-mintzak sentiarazi dizkigu.

Baserri ederrei so

Aldapan gora goaz orain, eta pixkanaka, altuerarekin batera, bailararen ikuspegia hartuz goaz. Zuhaitz batean okilak lan pixka bat egina daukala ere ohartu gara. Ez dira baserritarrak, beraz, izerdia ateratzen duten bakarrak. Aurrera jarraituz, iturrian ahoa freskatu eta inguru hauetan berezi diren baserri ederrekin topo egin dugu. Ez da arrunta horrelako inguruetan, eta hain usadio zaharreko baserri ondoan, palmera zuhaitzarekin topo egitea. Balkoi ederra duen Baztaneko baserri ederrari argazkia ateratzeko bertako zakurraren baimena jaso ez badugu ere, argazki bakarren bat ostu, eta pozik goaz aurrera.

Bide zenbait badago ere, denek eramango gaituzte terreno zati guztiak harresiek ongi banatzen dituen Beartzun bailaratxo ederrera. Autoz Elizondora 10 minutu baino ez badaude ere, mendiz iritsita bestelako zirrara eragiten du toki honek.

Koartel zaharra

Hainbat txabola ikusirik, Elbeteko ikazkinak bizi zuen miseria gorriarekin oroitu gara (koadroan duzue istorioa). Ingurumarian Herioren hatsa sumatzeko beldur, pauso irmoan aurrera joatea izan dugu irtenbide.

Errekasto bat igaro eta Elizondotik datorren bide nagusian sartu gara. Bidean aurrera eginda, zenbait baserri ondotik igaro gara, Loiza eta Burgaren magaletan. Gutxira Guardia Zibilaren koartel zaharrarekin egingo dugu topo. Zer ez ote zieten egingo inguruko baserritarrei, iparraldea eta hegoaldea mendiz elkartzen zuten kontrabandistei? Bitartean, kurriloak ikusi ditugu beraien kontrabandoa egiten, eta zalantza dugu koartel zaharraren gainetik igaro direnean, izutu eta atzera ez ote duten egin!

Burga tontorretik Soalarrera, Soalar tontorretik Irlintzera

Basabarko lepoan izango gara, haize fina lagun, bi ordu eta erdiren buruan. 690 metrotan Elbete non dagoen azalduko digu bertako seinaleak.

Ordu laurden eskasean, Burga tontorrean izango gara, Baztango bailara osoa ikusteko moduan. Handik Soalar gainera, 20 minutu baino ez ditugu izango. Beherantz Irlintz lepoan, txabola bat dagoen tokian, Maulitz tontor borobildura iritsiko gara.

Elbete, Valle-Inclán idazleare bizitoki

Hemendik jarraitu beharreko bideak ez du galbiderik. Behean ikusi ditugu Elbete eta Elizondo. Autrin eta Oketa gainetatik jaisten jarraitu eta uso-postu batzuen bidetik Elbeten izango gara berehala. Jaurola etxearen ondoan emango ditugu azken pausoak: Ramón María del Valle-Inclán idazle espainiarrak bizitoki izan ohi zuen, ezin lasaiagoa den etxe ederra.

Agotak, aparteko kasta
Garai bateko agotak paraje hauetan bizi bide ziren. Aparteko tokietan bizi ere. Eliza eta toki publikoetan besteengandik berezita egoten ziren eta elkarrekin baino ezin zuten ezkondu. Oro har, artisauak ziren. Fisikoki ere ezberdinak omen ziren. Legendak dioenez, lehenengo agota Erromako soldadu baten semeak behar omen zuen izan, Jesukristo gezi batekin zeharkatu zuena, hain zuzen ere. Esan ohi da legenarrak kutsatutakoak zirela, albinoak zirela eta baita jentilen ondorengoak zirela ere. Kontu zaharra da bestetik, agoten odola hain beroa izanik, sagarrak ere beraien eskuetan xigortu egiten zirela. Horrexegatik ez zieten oinutsik ibiltzen uzten, belarrik erre ez zezaten. Jakiekin loturarik zuten ofizioak ere debekatuta zituzten. Egur lanean langile onak omen ziren eta baita txistulari zein bertsolari ere. Ehorzketak ere ohiko tokietatik berezita egiten zituzten. 1817an Nafarroako gorteek agotak beste hiritarren maila sozial berean jarri zituzten.

Ikazkina eta Herio
Antzinako garaietan, ba omen zen ikazkin behartsu bat Elbeten. Ahora eramateko moduko ogirik ere ez zuen izaten. Mendian bizi zen, berak egindako adar eta lastozko etxolan. Bere zorigaiztoaz ernegatzen eta bizitza hobea amestuz ematen zituen egunak.

Gau batean atea jo zuten bere etxolan. Jainkoa zela esan zion atearen bestaldeko ahotsak. Gauerako aterbe eske zebilen ahots errukarri hura. Halere, inguru haietatik aldentzeko oihukatu zion ikazkinak, haserretuta, inoiz ez ziola aterberik emango esanez. Bera Jainkoa bazen, ez zela zuzena argudiatu zion, batzuei horrenbeste eman eta besteak goseak hiltzen edukitzea...

Handik gutxira, Herio zela esanez, beste norbaitek jo zuen atea eta gauerako aterbea eskatu zion. Ikazkinak atea zabaldu eta goitik behera beltzez jantzita eta amaierarik gabeko begiekin begiratzen zion gizona topatu zuen. Irribartsu barrura sartzeko gonbita luzatu ostean, aterbea emateko gertu azaldu zitzaion ikazkina, denekin berdin jokatzen zuela argudiatuz, aberats zein behartsu. Herio sartu zen etxolan eta ikazkinak zuen apurra bien artean banatu zuen. Biharamun goizean, Heriok galdetu zion, joan baino lehen bere alde zerbait egiterik nahi ote zuen. Ikazkinak oparoago bizitzea nahiko lukeela erantzun zion, lotarako ohe biguna eta egunero zer jana izatea, alegia. Heriok, amaierarik gabeko begi haiekin aitortu zion, gaixo baten gelan sartzen zenean, ohe-buruan ikusten bazuen Herio, gaixoa hil egingo zela. Hala nola, Herio gaixoaren oinetan ikusten bazuen, edozer emanda ere gaixoa berehala sendatuko zela. Eta beste hitzik egin gabe, bat-batean desagertu zen.

Handik egun gutxira, erregearen emaztea oso gaixo zegoela jakin zuen ikazkinak. Gainera, emaztea sendatuko zuen edonor sendatzeko, erregea sekulako ondasunak emateko prest omen zegoen. Ikazkinak ez zuen denborarik galdu eta soldaduek oztopoak jarri bazizkioten ere, berehala sartu zen erreginaren logelan. Herio ohe-oinean zegoen. Hori horrela, ikazkinak belar arrunt batzuk eskatu zituen eta haiekin egindako edabea eman zion. Berehala sendatu zen erregina. Erregeak botere eta ondasunez hornitu zuen mediku ofizial berria. Kontseilari izendatu eta adiskide min egin zen erregearekin.

Oparotasun hartan pozarren, handik gutxira jauregiko lorategian pasioan zebilela, ikazkin izandakoari Herio gerturatu zitzaion. Berarekin eramango zuela arrapostu zion Heriok, ikazkinaren diosalari. Hori ez egiteko eskatu zion ikazkinak, miseriatik oparo bizitzera igaro berri zenean. Heriok, bere amaierarik gabeko begiekin begiratu ostean, irribarretsu ikazkinak esandako hitzak gogorarazi zizkion: Heriok denekin berdin jokatzen duela, alegia, aberats zein behartsuekin. Eta orain, bere txanda zen. Horrela bada, Heriok ikazkina eraman zuen, berak ez duelako inolako bereizketarik egiten.


Azkenak
Karbono biltegi izateari utzi dio Artikoko tundrak

AEBetako Ozeanoko eta Atmosferako Administrazio Nazionalaren (NOAA) ikerketaren emaitza zabaldu du Nature Climate Change aldizkariak: bereganatzen zuen karbono dioxido eta metano kopurua baino gehiago isurtzen du orain tundrak.


EAJk eta Juntsek energia enpresa handiei ezarritako zerga ezabatu dute

Euskal Herriko eta Kataluniako indar eskuindarrek bat egin dute PPrekin eta Voxekin, zerga ez luzatzeko.


2025-01-23 | Euskal Irratiak
Erizainen erdiak genero eta sexu indarkeria jasaten du lanean

Bi erizainetatik batek lanean eraso sexistak jasaten dituela azalerazi du Erizainen Ordenak joan den urte bukaeran egin ikerketak. 21.000 erizainek ihardetsi dute, sektore pribatu, publiko eta liberaletik. Hauetan 2.500 gizonak dira.


2025-01-23 | Julene Flamarique
2024an 361 kazetari atxilotu zituzten munduan

Asiak jarraitzen du izaten kazetari gehien atxilo dituen kontinentea: 2024an atxilotutako kazetarien %30 baino gehiagorekin. Txina, Israel eta Myanmar izan ziren berriemaile gehien espetxeratu zituzten estatuak iaz. Osotara, 200 kazetari baino gehiago hil eta ehunka zauritu eta... [+]


2025-01-22 | Julene Flamarique
‘Independentziara egunak’ antolatu ditu Ernaik Hego Euskal Herriko 75 udalerritan

“Independentziara egin beharreko bideaz” hausnartzea da helburu nagusia. Apirilaren 20an, Aberri Egunarekin batera,  Berriozarren ospatuko duten Gazteon Eskutik jardunaldia izango dute azken geltoki.


Esa-ko urtegiaren handitzea
Apurketaren mamua beti hor

Valentziako tanta hotzaren ondoren hondamendiaren itzala beste leku batzuetara ere hedatu da: zer gertatuko litzateke horrelako denborale erraldoi batek Esako urtegi handitua kolpatuko balu? Eutsiko ote lioke presak? Urak gainezka egingo ote luke? Galderak hor daude eta... [+]


2025-01-22 | Leire Ibar
Brasilgo suteek 2024an suntsitutako eremua Italiaren azalera baino handiagoa izan da

Brasilen suteek 30,86 milioi hektarea baso eta eremu natural suntsitu zituzten iaz, Italia osoaren azalera baino gehiago. Suteek %79ko igoera izan zuten 2023arekin alderatuta, Fire Monitorren ikerketa batek agerian utzi duenez.


2025-01-22 | Julene Flamarique
Gorriz margotu dute Iruñeko Erorien Monumentua, ‘Caídos eraitsi’ eta ‘Faxismoaren aurka lehen lerrora’ aldarripean

Astearte gauean egin dituzte pintaketak, bizilagunek azaldu dutenez. Fatxada nagusia, bertako ateak eta alboetako paretak margotu dituzte. Gazte Koordinadora Sozialistak urtarrilaren 25rako deitutako mobilizazioarekin bat egiten du aldarriak.


Groenlandia erosi nahi dute

Groenlandia, X. mendearen amaiera. Lehen esploratzaile eta kolono eskandinaviarrak uhartera iritsi ziren. Baina XV. menderako kokaleku horiek abandonatuta zituzten eta jatorrizko inuitak geratu ziren. Baina 1721an, Hans Egede misiolariak espedizio bat antolatu zuen eta kolonoak... [+]


2025-01-22 | ARGIA
140.000 eurorekin zigortu du Jaurlaritzak Zarauzko ikastola, ezarritako matrikulazio muga gainditzeagatik

Salbatore Mitxelena ikastolak 140.000 euro ordaindu beharko ditu, Eusko Jaurlaritzak Haur Hezkuntzarako ezarri dion matrikulazio muga gainditzeagatik, baina zortzi ikasleak mantenduko ditu, negoziazioen ondorio. Hezkuntza Sailaren erabakiak eta jarrerak salatu ditu ikastolak.


2025-01-22 | Julene Flamarique
Martxan da Errobiko hezegunea “Natur Erreserba Nazional” gisa izendatzeko proiektua

Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]


Mahai-ingurua | ELA · LAB · Steilas · ESK
Moldaketa, zail bezain ezinbesteko

Lehen aldia da Hego Euskal Herriko euskal gehiengo sindikalak armagintza industriaren moldaketaz taldean eta modu publikoan hitz egiten duena. Aurreko hilabeteotan mugimendu antimilitaristak bilera bana egin du lau sindikatuokin, produkzio militarra “sozialki... [+]


2025-01-22 | Inma Errea Cleix
Ez gara aire

Nafarroa Arenan Mitoaroa ikusten izandako lagun batek “telurikotzat” jo zuen entzun-ikusi-sentitutakoa. Niri ere hala iruditu zitzaidan telebista medio etxetik hauteman nuena.

Pentsa daiteke Mitoaroak piztutako grinak eta atxikimenduak proiektuaren ikusgarritasuna... [+]


Eguneraketa berriak daude