Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
larunbata 2024ko azaroaren 23an
Miguel de la Quadra Salcedo: «Turismoa hautsi egin behar da»
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Jesuitetako ikasketek zenbateko arrastoa utzi dute zuregan?
Abenturarako grina liburuetatik edan omen zenuen.
Gaur egun fikzioko filmen bidez sartzen dira abenturetan.
Kirola ere liburuen munduan aurkitu al zenuen?
Xabalina jaurtitzeko teknika berezia artzain batek erakutsi omen zizun. Nola izan zen hori?
Eta marka hori baliorik gabe uztea nola hartu zenuen?
Kirola utzi eta bidaiatzeari ekin zenion, beraz. Nortasuna eraikitzen laguntzen dute bidaiek?
Baina zurea ez zen oporretan bidaiatzea, bidaiatzea zenuen bizibide. Nola egin zenuen kirolari izatetik kazetari izaterako bidaia?
Azkenean Television Españolak kontratatu zintuen atzerriko erreportari. Nolako azpiegitura zenuen lanerako?
Zentsurarekin inoiz arazorik izan duzu?
Gaur egun gerrako kazetaritza asko egiten da. Zu ere aritua zarenez, nola ikusten duzu gaurko gerrako korrespontsalen lana?
Eta gerra bat uler liteke telebista bidez iristen diren irudiak ikusi hutsarekin?
Errespetu hori transmititzeko nola jokatu behar luke gerrako kazetariak?
Eta Euskal Herrira datozen kazetariek?
Gaur egun modan dago agentzia bidez bidaiatzea. Agentzia bidez abenturan sartu daiteke?
Hego Amerika etxea baino hobeto ezagutzen duzu. Ameriketara euskaldun asko joan zen lehen. Nolako irudia dute han euskaldunei buruz?
Beste kulturekiko errespetua aipatu duzu. Posible da kultura guztiak mundu batean harmonian bizitzea?
Baina, galdera tipikoa: diru aberastasuna al da zoriona?
Nola izan gaitezke gu zoriontsuago?
Ez da kontsumismoa bakarrik, gure bizitza gero eta hermetikoagoa da, etxean sartu eta telebista ikusi, ordenagailua piztu...
Lehen kulturen arteko harmonia aipatu dugu. Baina zu laborantzako peritua zarenez, naturarekin harmonian bizi gintezke gero eta mundu asfaltatuago eta transgenikoago honetan?
Itzul gaitezen zure telebista programetara. Hurrengo urteko Ruta Quetzala Euskal Herrian bukatuko da. Zer Euskal Herri erakutsi nahi diezu gazteei?
Burdinaren arora bidaiatuko duzue beraz. Zure milaka abenturatan espazioan bezala bidaiatu duzu denboran. Mundu horiek deskubritzean, inoiz esan izan duzu «nik garai hartan, edo leku hartan, jaio nahi nuen»?
Nire guraso eta osabek ere jesuitetan ikasi zuten, eta jesuiten kolegio hori niretzat oso inportantea izan zen. Ruta Quetzal programetan jesuiten misio guztiak pasa ditugu; Paraguaitik hasi, Perun segi, Bolivia, Mexiko... Eta jesuiten misioek berebiziko garrantzia izan zuten munduarentzat, istorio horietan deskubritu dugu gero juduek kibutzetan kopiatu duten guztia, eta baita Errusian hartu zutena ere. Lehen komunismo saiakerak Hego Ameriketan egin ziren, eta haien asmatzailea, nahiz eta inork ez zuen esan, Loiolako San Inazio da. Europako pentsalari onenak han zeuden, Florentziakoak, Txekiakoak... Misioak ematera joanak.
Abenturarako grina liburuetatik edan omen zenuen.
Mutikotan nire aiton-amonen liburutegietan ibiltzen nintzen zalduneriako liburuen bila. Amadis de Gaula, Odisea, Iliada... horrelakoak irakurtzen nituen. Antzinako abenturak irakurri eta ezin izan dut gelditu horiek errealitate bihurtu arte. Adibidez, Julio Verneren liburu batean, La Jangadan, kontatzen da nola txalupatxo batean familia bat Amazonan barrena jaitsi zen. Gerora, nire emazte eta nire semearekin bidaia berdina egina naiz. Hiruak jaitsi ginen indioen kanoa batean Amazonan behera. Nik uste irakurketa oso garrantzitsua dela, eta gazteek zaindu beharko luketela.
Gaur egun fikzioko filmen bidez sartzen dira abenturetan.
Funtsezkoa ilusioa sortzea da. Baina zoritxarrez gaurko filmak, Harry Potterenak adibidez, txarrak dira, umeei hegan egiten erakusten dietelako, eta gero balkoitik egiten dute jauzi. Ez dago zertan ezer asmaturik. Historia dagoeneko idatzia dago, abenturak Pizarro, Marco Polo eta horienak dira. Gaur egun fikziora jotzen da, birtuala denak mundu irreal batean sartzen baitzaitu, eta hori da drogetarako lehen urratsa. Horretaz psikiatrekin hitz egin beharra dago, baina nik uste haurrek ez luketela telebistarik ikusi behar ondoan heldu bat eduki gabe. Zer gertatu da ordea? Galtzen joan dela Euskal Herrian lehen mantentzen zen zerbait, eta Ameriketan oraindik bizi dena: familia. Familia oso inportantea da, eta Europan krisian dago. Hori oso larria da aiton-amonak direlako gazteei mundu modernoaren aurkako txertoa sartzen dietenak.
Kirola ere liburuen munduan aurkitu al zenuen?
Bai. Gaztetan udak Hendaian pasatzen genituen, eta han frantsesa ikasirik, Ulissesen seme Telemakoren abenturak izeneko liburu bat irakurri nuen, Fenelonek idatzia. Hantxe deskubritu nuen joko olinpiarren mundua. Zer egin nuen orduan? Diskoa jaurtitzen hasi. Ondoren, Tuterako jesuitetan ikasi nuen xabalina botatzen, Mexikotik etorritako jesuita batek erakutsi zidan. Eta pixkanaka arima formatzen eta garbitzen zidan kirolean sartu nintzen. Gaur egun zoritxarrez erabat merkatura saldua dago kirola. Arima formatu ordez deformatu egiten du. Zirkoa bihurtu da.
Xabalina jaurtitzeko teknika berezia artzain batek erakutsi omen zizun. Nola izan zen hori?
Ermuko nire lagun batek, Felix Erauskinek, kontatzen zidan artzainek zer teknika erabiltzen zuten ardiak zaintzeko. Hurritz akuilu txiki batzuk botatzen zituzten estilo berezi batean. Botatzerakoan eskutan irristatzen uzten zuten eta hala askoz urrunago joaten zen makila. Baina, ez zen hori nire teknika bakarra, barra euskaldunaren teknika erantsi nion estilo horri. Nire familia Enkarterrietakoa zen, Somorrostro partekoa. Han barra batzuekin, palankariek, zuloa egin eta minerala ateratzen zuten. Tarteka lan egiten zutenen artean txapelketa batzuk egiten zituzten ea nork botako barra urrunago. Hori zen barra euskalduna. Eta haien teknika zen botatzean barrak hiru buelta ematen zituela bere baitan, bidean indar zentrifugoa indar lineal bilakatzeko. Horrela indar gehiago hartzen zuen. Bi teknika horiek xabalinara ekarrita munduko errekorra jarri nuen. Erik Danielsenek zuen lehenago, 81,30 metroko markarekin, eta nik 112 metrora bota nuen. Uda oro Hendaian egoten ginenez Hendaiako hondartzan entrenatzen nintzen.
Eta marka hori baliorik gabe uztea nola hartu zenuen?
Hain zen legala marka hura araudia hiru aldiz aldatu behar izan zutela baliorik gabe uzteko. Lehenik xabalinak ez zuela itzulirik eman behar idatzi zuten, eta hori gabe 95 metrora botatzen nuen. Eta gero xabalinaren puntak, jaurtitzeko eremutik hasita, une oro aurrera begiratu behar duela idatzi zuten. Hor izorratu ninduten. Gaur egun atletismoko araudia hartzen duenak ere hala idatzia ikusiko du.
Baina atletismoa utzi banuen ere, gerora balio izan dit xabalinak. Adibidez Amazonako indioen artean estatus handia nuen. Estatus hori sekula ez zuen txuri batek izan, nik nuen otordurik onena, amakarik onena, surik onena, hori guztia xabalinari eskerrak, urrutien nik botatzen nuelako.
Baina atletismoa utzi banuen ere, gerora balio izan dit xabalinak. Adibidez Amazonako indioen artean estatus handia nuen. Estatus hori sekula ez zuen txuri batek izan, nik nuen otordurik onena, amakarik onena, surik onena, hori guztia xabalinari eskerrak, urrutien nik botatzen nuelako.
Kirola utzi eta bidaiatzeari ekin zenion, beraz. Nortasuna eraikitzen laguntzen dute bidaiek?
Batek bere arima formatzen du hogei urtetik hogeita bostera, eta nik gazteei esango nieke beren oporretan, oso ongi dokumentatuta, baina bakarrik bidaiatzeko. Ez dezatela ekipaia gehiegirik hartu, ez badira bertako leku eta historiari buruzko liburuak. Nik Amazonan ikusi ditudan tribu guztiek, eta Iparraldeko eskimalek ere, Sinuitek, denek egiten dute hasierako bidaia bat. Pubertarora iristen direnean, beraien bidaia iniziaziokoa egiten dute, eta oso garrantzitsua da hori. Kristo ere hiru urtean desagertu zen, eta oinez ibili zen, hori da egin behar dena. Bestela ezin zara heldutasunera iritsi.
Baina zurea ez zen oporretan bidaiatzea, bidaiatzea zenuen bizibide. Nola egin zenuen kirolari izatetik kazetari izaterako bidaia?
Txilen baleontzi batean egin nuen lana. Baleontzian irabazitako diruarekin kamera bat erosi ahal izan nuen, eta hala pelikula bat egin nuen. Ez saltzeko grinarekin, egin eta hantxe edukitzeko baizik. Gero, Amazonan nengoela, hilabetean behin edo bi hilabetean behin idatzi egiten nuen Bogotara. Nire lehen artikuluak El Tiempo de Bogotan atera ziren. Eta diru horrekin pelikulak eros nitzakeen. Pelikula haietan grabatu nituen Amazonan ikusiak. Oraindik ere etxean artxibo handia daukat han grabatutako antzinako landareen kolekzioarekin.
Azkenean Television Españolak kontratatu zintuen atzerriko erreportari. Nolako azpiegitura zenuen lanerako?
Ni eta nire kamera bakarrik ginen. Telebistako lehen bost erreportajeak bakar-bakarrik egin nituen. Tripode bat nuen, kamera grabagailu bat, eta ez besterik. Telebistako ekipo osoa neroni nintzen. Vietnameko gerran hala jardun nuen, Eritreako gerran berdin, Mozambikeko gerran... Baina gerra horietan ikusi nuen nahiz eta objektiboa izan nahi nuen, eta botereari bezain bat elkarrizketa eskaintzen nizkion oposizioari, hori oso zaila zela, eta pentsatu nuen: "Ez, ez, hau bukatu da. Askoz gehiago betetzen nau historiari buruzko programak egiteak, Marco Polo eta abar". Politika utzi eta historiari heldu nion.
Zentsurarekin inoiz arazorik izan duzu?
Ez. Nik beti bi xasis nituen. Polizia etortzen zenean, irekitzen zidan kamera, "ea irudi horiek?" eta filmatu gabeko pelikula bat izaten nuen hor. Hori hartu eta botatzen zuten, baina nik grabatutako bestea nirekin gordean neraman. Trikimailu horiekin ez dut inoiz arazorik izan.
Gaur egun gerrako kazetaritza asko egiten da. Zu ere aritua zarenez, nola ikusten duzu gaurko gerrako korrespontsalen lana?
Gaur egiten den kazetaritza imorala da, pornografikoa. Teknologia hain da modernoa, tanke baten ondoan aurrera joan zaitezkeela eta hori zuzenean eman. Ez dut uste gerrako kazetariek ezertan lagundu dugunik, objektiboak izan nahi genuen baina ezinezkoa da. Zergatik? Galtzaileekin maitemintzen zarelako. Iraultza tripa hutsarekin egiten baita. Orduan alde bat hartzen duzu eta ez duzu balio telebistan kronika egiteko. Nola izan litekeen objektibo ez dakit, baina garai hartako egunkari batek, La tribune de Genèvek oso ongi egiten zuen. Bi orritan zabaltzen zuen albistea, erdian marra bat jarri, eta alde batera korrespontsal bat zegoen, beste aldera bestea. Israeleko gerran, bat zegoen Israelen korrespontsala zena, eta bestea Egipton korrespontsala zena. Orduan zerbaitetaz jakitun izan zintezkeen. Baina korrespontsal bakarrekin oso zaila da, ezinezkoa.
Eta gerra bat uler liteke telebista bidez iristen diren irudiak ikusi hutsarekin?
Ez, Irakekoaz inork ez du ezer ulertzen. Inork ez daki zer gertatzen den. Bagdad munduko hiriburua izan zen, eta askoz errespetu handiagoa eduki behar zaio. Mendebaldeko munduan ez da ulertzen Irak zer den. Noski egon zirela bidegabekeriak, Aladinok berak ere xiitak hil zituen, baina askoz errespetu handiagoa eduki behar da, ezagutu egin behar dira kultura horiek, eta ni esnatzen naizen oro ikaratuta gelditzen naiz Iraken gertatzen diren basakeriekin. Mesedez, fundamentalismoak txarrak dira, baina islama ez. Islama oso inportantea da. Gu zortzi mendez islamikoak izan gara.
Errespetu hori transmititzeko nola jokatu behar luke gerrako kazetariak?
Joan aurretik oso ongi dokumentatu behar du, ezin da hara iritsi lekua ezagutu gabe. Eta pentsatu botereko norbaiti elkarrizketa egiten badio oposizioko bati ere egin beharko diola. Entzun dadila bakoitzak besteari buruz esaten duena. Erbesteratuak ere kontuan hartu behar ditu.
Bestalde kazetari bat ezin da joan islamaren mundura, mundu arabiarrera, arabiera jakin gabe. Ezin da Txinara joan txinera jakin gabe. Hizkuntza da modu bakarra lekura iritsi eta barrenera sartzeko. Kazetari batek hizkuntza horiek beharrezkoak ditu. Ez baduzu arabiera hitz egiten, eta ez baduzu ulertzen eta errespetatzen legio musulmana, ezin zara kazetari ona izan. Ez dakienak ere ongi informatu lezake, baina dakienarekin gehiago fidatzen naiz ni. Zeren eta arabiera jakinik etxe barrura sar zaitezke eta batzuekin eta besteekin hitz egin inork itzulpena egin beharrik gabe.
Bestalde kazetari bat ezin da joan islamaren mundura, mundu arabiarrera, arabiera jakin gabe. Ezin da Txinara joan txinera jakin gabe. Hizkuntza da modu bakarra lekura iritsi eta barrenera sartzeko. Kazetari batek hizkuntza horiek beharrezkoak ditu. Ez baduzu arabiera hitz egiten, eta ez baduzu ulertzen eta errespetatzen legio musulmana, ezin zara kazetari ona izan. Ez dakienak ere ongi informatu lezake, baina dakienarekin gehiago fidatzen naiz ni. Zeren eta arabiera jakinik etxe barrura sar zaitezke eta batzuekin eta besteekin hitz egin inork itzulpena egin beharrik gabe.
Eta Euskal Herrira datozen kazetariek?
Euskal Herrira datorren kazetariak ere euskaraz jakin behar luke. Oso inportantea da hori. Ez gainera oraingo euskara jakin bakarrik, jakin behar du esaten "kontxo! Zuk Tolosakoa hitz egiten duzu, zu bizkaitarra zara, zu Donostiakoa, zu Iparraldekoa...". Beharrezkoa da hori.
Gaur egun modan dago agentzia bidez bidaiatzea. Agentzia bidez abenturan sartu daiteke?
Nik ez dut inoiz erreserbatu hotelik eta bidaia txartelik agentzien bidez. Beti aireportuan hartu izan ditut txartelak. Horrek ematen dio bidaiari magia. Turismoa hautsi egin behar da, eta esan: "Noiz ez dira joaten turistak leku hartara? Halako datatan; orduan joango naiz ni". Ni Kaxmirren neguan egon nintzen, udan houseboatak beteak zeudelako. Sekulako hotza egiten zuen baina ez zegoen inor. Magia hor dago. Machu Picchun ere gailurrean egin genuen lo. Ez du inork ere egin, guk egin genuen. Pena da gero baimena eman zigun turismo arduradun hori bota egin zutela. Baina ba al dakizu zer den Machu Picchuko egunsentian esnatzea? Hasieran ez duzu behe laino itsaso bat besterik ikusten, eta poliki-poliki aldentzen da behe laino hori, azaltzen dira Machu Picchu, Huayna Picchu... Hori betiko gelditzen zaizu barrenean.
Hego Amerika etxea baino hobeto ezagutzen duzu. Ameriketara euskaldun asko joan zen lehen. Nolako irudia dute han euskaldunei buruz?
Badago informazio okerraren moduko zerbait. Jendeak uste du euskalduna maila intelektual apalekoa zela, Nevadako artzainak zirela. Baina hori oraingoa da. Antzina familia handietako semeak joaten ziren, Euskal Herriko jauntxo asko. Adibidez Martin Loiolakoa, San Inazio Loiolakoaren iloba, Ibarratarrak, Oñatetarrak... Onenak joaten ziren, ilustratuen semeak, eta gainera inoiz aztertu ez den bertute batekin, elebidunak ziren. Elebidunak, beste kultura eta beste hizkuntza bat aurkitzean, esaterako Ameriketako indigenak, errespetatu egiten ditu. Aldiz, espainolak joaten zirenean gaztelera hutsaren jakitun, ez zuten errespetu eta arreta hori izaten indigenekin.
Beste kulturekiko errespetua aipatu duzu. Posible da kultura guztiak mundu batean harmonian bizitzea?
Ez badugu bestea zapaltzen, eta zer jana baldin badu, non dago arazoa? Baina ez da hori gertatzen. Ekuadorreko indigenen kasuan, esaterako, beraien ehiza eremuan sartzen dira petrolio prospekzioak egitera, eta sekulako leherketak egiten dituzte ehiza beldurtuz. Ez dute ulertzen zer esan nahi duen lurralde bakoitzaren subiranotasunak. Hori da larria. Eta gero, dirua dago atzetik. Gaur egun aberatsen eta behartsuen arteko amildegia aldi oro handiagoa da.
Baina, galdera tipikoa: diru aberastasuna al da zoriona?
Irribarrea baldin bada zorionaren neurgailua hemen ez gara zoriontsu bizi. Madrilen, Bilbon, kalean dabiltzan denak haserre ikusten ditut, lurrera so, aurpegi ilunarekin. Irribarrea beti dago mundu primitiboetan, eta hori da zoriona. Zoriontsuagoak dira.
Nola izan gaitezke gu zoriontsuago?
Beharrizanen teilatua jaitsiz. Gauza gutxiago behar baldin baditugu zoriontsuagoak izango gara, ziur. Galtzerdiak adabatu behar dira, ezin da hartu eta bota, hartu eta bota, eta erosi gehiago, eta gehiago... Kontsumismo hau gehiegizkoa da.
Ez da kontsumismoa bakarrik, gure bizitza gero eta hermetikoagoa da, etxean sartu eta telebista ikusi, ordenagailua piztu...
Izugarria da, ez dago komunikaziorik. Antzina etxeetan bazegoen mahai handi bat, non familia osoak jaten zuen. Orain aitaren lekua kendu egin dute eta telebista jarri. Eta aita zerbait esatera doanean, "aita ez hitz egin, ez hitz egin, ea zer dioen telebistak...". Nik telebista kendu eta sua jarriko nuke etxe guztietan. Lehen suaren inguruan, tximinia ertzean, jendea hizketan egoten zen, eta hori oso da garrantzitsua. Hemen ere gelditzen den baserritako gaztea oso ezberdina izango da besteengandik.
Lehen kulturen arteko harmonia aipatu dugu. Baina zu laborantzako peritua zarenez, naturarekin harmonian bizi gintezke gero eta mundu asfaltatuago eta transgenikoago honetan?
Gauza bat esango dizut: munduko ekologistarik handienak indigenak dira. Elkarbizitzen asmatzen baitute oso gutxi ematen duen lur batekin. Amazonan hiru urteko uzta jasoz gero beste leku batera joan behar duzu, lurra hondarra bihurtu delako. Laborantza handiak sartu nahi izan dituzte eta desastrea izan da. Eta ekologisten artean badago beste arazo bat. Beti lurra aipatzen dute, lurra, animaliak... Eta gizona? Baloreen eskalan lehenik gizonak behar du, gero ingurumenak, animaliak... Gizona ez da ahaztu behar, eta inongo ekologistak ez dio lehenik gizonari begiratzen. Niri gehiago gustatzen zait ekologista zientifikoei buruz hitz egitea ekologista politikoei buruz hitz egitea baino.
Itzul gaitezen zure telebista programetara. Hurrengo urteko Ruta Quetzala Euskal Herrian bukatuko da. Zer Euskal Herri erakutsi nahi diezu gazteei?
Burdinaren historia landu nahi dugu. Lehenik antzina hemen sartu zen burdin hura, burdinola zaharrak, erromatarrak baino askoz ere lehenago bukatu zena. Eta bidea artearen burdin modernoarekin bukatuko dugu. Burdinaren artea, Txillidaren baserrian dagoena. Perun ere Peruko minen historiak ikasiko ditugu.
Bestalde nahi nuke gazteek ikastea hemen nola egiten diren gaztak, nola egiten diren artzain-txakur lehiaketak. Bertsolariak, segalariak, laiariak, ea aurkitzen ditudan, hori baita herri batetik ikastea. Nik nahi dut gazteek jakin dezaten nolakoa den Euskal Herria, nolakoa den Peru, nolakoa Amazona, Cuzco... Mila Peru baitaude, eta Euskal Herrian bertan ere Araba ezberdina da Gipuzkoatik. Kanpokoek uste dute dena berdina dela. Bidaiarako prestatzeko nahi dut gazteei gutxieneko hiztegia ematea. Perun quechua klaseak hartuko dituzte, eta ehun edo berrehun hitz quechua erakutsiko dizkiegu. Hona ere gustatuko litzaidake gazteak gutxieneko hiztegi batekin etortzea, eta euskara eskolak hartzea, zoragarria litzateke, beharrezkoa.
Bestalde nahi nuke gazteek ikastea hemen nola egiten diren gaztak, nola egiten diren artzain-txakur lehiaketak. Bertsolariak, segalariak, laiariak, ea aurkitzen ditudan, hori baita herri batetik ikastea. Nik nahi dut gazteek jakin dezaten nolakoa den Euskal Herria, nolakoa den Peru, nolakoa Amazona, Cuzco... Mila Peru baitaude, eta Euskal Herrian bertan ere Araba ezberdina da Gipuzkoatik. Kanpokoek uste dute dena berdina dela. Bidaiarako prestatzeko nahi dut gazteei gutxieneko hiztegia ematea. Perun quechua klaseak hartuko dituzte, eta ehun edo berrehun hitz quechua erakutsiko dizkiegu. Hona ere gustatuko litzaidake gazteak gutxieneko hiztegi batekin etortzea, eta euskara eskolak hartzea, zoragarria litzateke, beharrezkoa.
Burdinaren arora bidaiatuko duzue beraz. Zure milaka abenturatan espazioan bezala bidaiatu duzu denboran. Mundu horiek deskubritzean, inoiz esan izan duzu «nik garai hartan, edo leku hartan, jaio nahi nuen»?
Ez, jaio, gurean eta orain. Sekula ez beste batean. Onena oraingoa da, aukera daukazulako nahi izanez gero harriaren aroan bizitzeko, eta nahi izanez gero etorkizuneko aroan.
Bertsoa
Doinua: Zer da gaur Donostian
Gaur egungo munduan
guztiak berdintsu
gabiltza, alegia,
inbidiaz itsu.
Ukatuz gero hainbat
beharrizan faltsu
ez geundeke hain ilun,
hain pozetik antzu;
baina egun nork izan
nahi du zoriontsu?
Nortasun agiria
Madrilen sortu zen 1932ko apirilaren 30ean. Baina Iruñean pasa zuen gaztaroa, eta jatorriak nahastuz, erdi bizkaitar erdi nafartzat du bere burua. Tuterako jesuitetan hazi, eta laborantza peritu bihurtu ondoren, kirolean lortu zuen arrakasta. Diskoa jaurtitzen Melbourneko (1956) eta Erromako (1960) joko olinpiarretan hartu zuen parte. Munduko errekorra ere jarri zuen xabalina jaurtitzen, nahiz gero balio gabe utzi. Ordurako bidaiatzen hasia bazen ere 1961ean lau urterako Amazonara joan zen bertako etnobotanika lantzera. TVEko Hego Amerikako lehen korrespontsala izan zen 1967an, eta gerrako kazetari ere bai Vietnamen eta Eritrean, besteak beste. Azken urtetan Ruta Quetzal BBVA programaren sortzaile eta zuzendari delako egin da ezagun. UNESCOk interes orokorreko izendatua duen programan, urtero mundu osoko ehunaka gazterekin Hego Amerika eta Espainia lotzen dituen bidaia bat egiten du, kultura ezberdinak ezagutu, ikasi, eta bizikidetza bultzatu asmoz. Hamaika prentsa artikulu, eta liburu bat baino gehiago idatziak dituen arren, telebistarako egindako erreportajeengatik jaso ditu sari gehienak. Che Guevararen heriotza erreportajearekin Kritikaren Nazioarteko saria irabazi zuen Cannesen, eta Telebistaren Nazioarteko saria Eritrearren ibilaldi luzearekin. Ezkondua dago eta seme baten aita da.
Pinocheten errukia
«Txilen erreportaje bat egiten ari nintzela Pinochet elkarrizketatu nuen. Pinocheti andre bati grabatutako negarrak eraman nizkion: ‘Nire semeak hamazazpi urte ditu, estadio nazionalean preso hartua dago...’. Hitz horiek jarri, eta malkoak entzutean estadio nazionalera sartzen utzi zidan. Kazetari bakarra izan nintzen estadio nazionalean sartzen utzi zutena. Han irudiak hartu nituen (Missing pelikulan ateratzen dira) eta epaiketa bat filmatu, faltsua izan zen baina. Behintzat mutikoa askatu zuten, eta etxera joan zen. Guri eskerrak bizirik segitu zuen, eta beste bizitza bat egin ahal izan du».
Munduko hiru korrikalari arrazak
«Badira munduan hiru korrikalari arraza handi. Euskal Herriko korrikalariak, Peruko Chaskyak, posta eramaten zutenak, eta Mexikoko taromarak, Sierra Madreko iparraldekoak. Horiek ere posta eramaten zuten, baina hirurehun kilometro egiten zituzten korrika, egun eta gau».
Farenheit 9/11
«Nik uste hori ezin dela eman iruditan. Kazetari batek muga non dagoen jakin behar du, eta mugatik pasatzen baldin bada Moore pasa den bezala, azkenean Bushi mesede ere egiten dio. Michael Moore tentu gehiagorekin ibili behar zen. Ezin da hainbeste kargatu alde batera horrek kontrako efektua sortzen baitu. Nik ikusi nuen, eta nire ustez pelikula horrek botoak eman zizkion Bushi. Pelikula hori gabe agian Kerryk irabaziko zuen».
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Estitxu Eizagirre
#2
Iñaki Barcena
#3
Jon Garaño
#6
Onintza Irureta Azkune
Azkenak
2024-11-23
Ioritz Gonzalez Lertxundi
Lanbroa
Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]
Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika
Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]
2024-11-23
iametza
21. #Euskarabildua24 hausnarketa: Miren Berasategi eta Maider Likonarekin
MULTIMEDIA - Hodeia ez da existitzen
2024-11-22
Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
2024-11-22
Xabier Letona Biteri
Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
2024-11-22
Andoni Burguete
Etekin egarriak itotzen duenean
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Planifikatzen ez duen Nafarroako Energia Planaren kontra alegatu dugu
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
2024-11-22
ARGIA
Languneko zuzendari Lohitzune Txarola
“Hizkuntza gutxituen pisu ekonomiko eta estrategikoa aldarrikatu nahi du Langunek”
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
2024-11-22
Estitxu Eizagirre
Biriatuko Arbolaren Besta hemen da
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
2024-11-22
Onintza Irureta Azkune
Euskarazko testuak ahots bihurtzen dituen patrikako gailu inteligentea merkaturatu dute
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
2024-11-22
Antxeta Irratia
“Feministon aurkako oldarraldia” gelditzeko indarrak batu dituzte Lizuniagan
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
2024-11-22
Gedar
Espainiako Gobernuak ez ditu harremanak apurtu Elbit Systems armagintza-enpresa sionistarekin
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
2024-11-22
Joan Mari Beloki
Errusofobia lehen eta orain (II)
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]
2024-11-22
Xabier Letona Biteri
Gemma Piérola
“Historiak ezin du ezikusiarena egin gu protagonista garen eguneroko arazo horien aurrean”
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
2024-11-22
Uxue Gutierrez Lorenzo
Añube
Elkar besarkatzeko musika
Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]
Eguneraketa berriak daude