Eskualde euskalduna da Goierri, ezagutzari dagokionez (% 68,2 euskaldunak). Euskaldun horien artean erdarara jotzeko joera zenbateraino zabaldua den kontatzen ez gara hemen hasiko. Eskualde honetako bi herritan (Zaldibian eta Ordizian) elkarrizketak egin eta euskara aztertzen aritzean, ordea, adinekoen euskara aberatsetik gazteen jardunera dagoen higaduraz jabetu gara. Ezagutza maila altua dago bi herriotan (% 87,2 Zaldibian eta % 59,7 Ordizian) eta, beharbada, horrexegatik jo dugu hutsune edo gabezi horiek nabarmentzera. Tuteran edo Maulen, ez genukeen berdina egingo.

Asko hitz egin da azken aldian hizkuntzaren kalitateaz, ezagutzaren igoeraz, eta baita erabileran den hutsuneaz ere. Gu baino adituagoak badira horren inguruko kezka eta eztabaida mahai-gainean jarri, eta gogoeta egin dutenak. Labetik atera berriena, K. Amonarrizek, A. Egañak, eta J. Garziak aurten argitaraturiko Euskararen kalitatea: zertaz ari garen, zergatik, eta zertarako ikerketa izango da. Guk geuk, ordea, Goierri aldean egindako bi azterlan hauek erakutsi digutenari patxadaz erreparatu, eta kezka horiekin bat datozen hainbat kasu jaso ditugunez, hemen emango ditugu batzuk aditzera.

Ondoko erdaretatik harturiko baliabideak erabiltzeaz gain, gaztelaniak kutsatutako euskararen adibideak ere barra-barra entzuten ditugu; euskara txarraren adibide, adineko batzuek esan diguten moduan. Gaztelaniaren egitura hartu eta euskaran erantsi; hori da adibide hauetan, eta beste askotan, Goierri aldeko gazteen euskaran jaso duguna:

Bazoaz Legorretara, eta hala entzungo diozu bertako gazte horri: Kriston golpea eman naiz. Ordiziara inguratu, eta euskaraz ari badira, ez da harritzekoa horrelakoak entzutea: Juten gea partidue ikustea? Eta Zaldibiara bertara etorrita: Atzo Eroskin ikusi nizun.

Hizkuntza erabili egin behar da, noski. Erdarakadak handik, batukadak hemendik, erabiliaren erabiliaz gozatuko dugu herriko euskararen jarioa ere. Baina... eskualde honetan bertan, belaunaldi batetik bestera gertatu den jauziak zer pentsatua eman digu, eta hortik gure kezka hau.

Adinekoekin izandako elkarrizketetatik harri-bitxiak jaso ditugu. Beraien etorriak lilura sortu digu. Barru-barrura ar bat sartu ere bai, beraien hitz egiteko modu horretara gerturatzeko. Lexiko, egitura, edo esapide aberats guztien gainetik, ordea, aiton-amona hauen jarrerak liluratu gaitu: hizketarako patxada horrek, elkarrizketaren hariari etenik gabe eusteko gaitasun horrek, urteen joan-etorriak ondutako naturaltasun horrek... eta noski, barne-jario aberats horrek.

Izan ere, goraxeago aipatu ditugun adibideak gazteon hanka-sartze esanguratsu eta oso grafikoak dira, baina ez dira arazoaren muina. Presaka bizi garen garai honetan hizketarako ere ez dugu betarik hartzen. Gauzak nola esaten ditugun baino zer esaten dugun axola zaigu, komunikazioa da garrantzitsua, elkar ulertzea, eta kito. Horregatik, hiztegitik haratago doazen hutsak, ahuleziak, zulo beltzak ari gara sortzen gazteok euskaraz.

Bestalde, eta ahulezia horiei erantzuteko balio dutelakoan, adinekoen jario horretatik baliabide asko har ditzakegula uste dugu. Teknologia berrietarako hiztegia jasotzeko ez digu balio, agian, baina sintaxi-egituretarako, esamoldeetarako, hiztegi arrunterako... iturri emankorra dugu adinekoen euskara hau.

Hala ere, hizkuntzen gainbehera euskararena bakarrik ez delakoan gaude (euskara, ondoan dituen hizkuntza handiagoek mehatxatzen badute ere). Ikusi besterik ez dago telebistan erabiltzen den gaztelania, ingelesa berdin... Hizkuntza hauek osasuntsu daude hiztun kopuruari dagokionez, baina zoritxarrez, presakako mundu honetan denen kalitatea eta aberastasuna doaz beherantz. Eta gure txikitasunetik nola egin aurre horri?