Andoni Egañaren sormen tantoak

  • Sortzailearen eskuko-minak, bertsolaritzak egin dituen jokaldi estrategikoak, eta beste hamaika gantxo, jokaldi denak ikusiak uste zituenarentzat.

2021eko uztailaren 20an

Bertsolaritza barrutik eta larrutik ezagutu nahi duenak «ideiategi» brilantea du maisuaren eskutik. Liburuak ematen dituen pistak garatzea eta aplikatzea norberaren lana da, bertso eskolako ikasleena, ikerlariena... Egañak azaltzen duenez: «Nik, liburuan izpi batzuk baino ez ditut jaurti. Izpi horietan edo beste batzuetan norbaitek jarri beharko du fokoa». Poetika, psikologia, antropologia, pedagogia, soziologia, ekonomia... mila arlo dira bertsolaritza igurzten dutenak. Liburuko sarreran aitortzen duenez, «norbaitek, albo-alorretatik, bertsogintzak zer eskain diezaiokeen ikertzen hasi nahi balu gonbitea luzatzen ahalegindu naiz».

Gantxoa

Bertsolaritza horren zabaldua izanik, truko denak ikusi dizkiola pentsa dezake euskalzaleak, baina oso gutxi daude garatuta bertsolaritzak eskaintzen dituen baliabideak. Egañak, bertsolaritzaren barruko hamaika korapilo azaltzeaz gain, bertsolaritzak aztergai dituen gaiak eta beste eremuetan aplikatzeko modukoak dituen balioak ere azaltzen ditu liburuan. Hona hemen batzuk:
Ahozko komunikazioan trebatzeko, aparteko eskola da bertsolaritza: «Egungo hezkuntza-sistemaren gabezia zenbait berdintzeko moduko ikasgaiak beregana ditzake bertso-eskolara edo bertso-udalekuetara doan gaztetxoak. Jarioa hobetuko du eta jarioari diskurtsoaren baliabideak erantsi behar zaizkiola sumatzen hasiko da, jendaurrean lotsatu gabe kantatzen eta hitz egiten ikas dezake, argudioak asmatzen ikasiko du eta aurkariarenak desegiten, zein esamodu diren eraginkor eta zein ez den antzemango du makalagatik, gorpuz-mugimenduen garrantziaz jabetuko da...» azaltzen du liburuan.

Diskurtsoak sortzen ikasteak komunikabideetan lan egiteko tresnak ematen ditu: «Bertsolaria ohitua dago denbora laburrean edozein ideia formulatzen, edertzen eta jaurkitzen. Azken batean, zenbateko aldea dago ba, egunkarirako zutabe, irratirako kolaborazio eta hiru bertsoko sorta baten artean?».

Memoria lantzea da beste balio bat, eta bertsoak zaharretxeetan ariketa gisa landu behar direla proposatzen du txapeldunak liburuan: «Sortzeko gai direnek sor ditzatela hobetoxeago ala okerxeago. Ez direnek ikasi eta buruan gorde, gero kantatzeko. Alde ederreko motibazioa litzateke aiton-amonentzat, gaztaroan ikasi zituzten pasadizoak berriz gogora ekartzea, biribil, karratu, hiruki... ezer esaten ez dieten sekuentziak ikasten ibili ordez».

Eta bertsotan aritzeak jarrera bat erakusten duela ere azaltzen du: «Hitza hitzari, ziria ziriari, argudioa argudioari... baina elkarrentzako lanean» aritzen dira oholtza gainean bertsolariak, elkar haustera joanez gero, ez dela emaitza onik lortzen ikasita daudelako. Oholtzaz kanpoko lanetarako, «akaso, plazako ibiliak geuk uste baino gehiago irakatsi izan digu» ondorioztatzen du Egañak. Lasarteko bertso eskolara joan zeneko kontakizuna ere horren adibide da: «Ikastaroa amaitzearekin lagunarteko afaria egitera joan ginen. Gogoan dut Gregorio Ordóñez hil zuten eguna zela. Afalondoan, bertsotan egin genuen, jolasean; gero ordea, isilune batean, atentatuaren gaia atera zen. Miresgarria gertatu zitzaidan, gaia ateratzeko ausardia lehenik eta batzuen eta besteen argudiatu eta eztabaidatzeko modua gero. Esaten eta entzuten ohitutako jendea zen. Entzuten eta erantzuten zaildua. 10/8ko neurrian bakoitzak bere ametsak zenbateraino beteko zituen ez nekien orduan; bertso-eskolaren ibilian izugarri ikasi zutela ez neukan zalantza izpirik ordea».

Txokoan

Ibon Sarasolak egin zizkion zuzenketak liburuari eta harrituta geratu omen zen bertsolaritzaren barruko hainbeste gogoetarekin. Egañak erantzun duenez, «ni ere harritu egiten nau oso hurbileko pertsonek, bertsolaritza beti oso gertuan izan dutenek, bat-batean deskubrimendua egiteak. Harritu eta harrotu egiten nau, neurri batean, maisu-maistrek bertsolaritza hezkuntzarako tresna izan daitekeela sinesteak, kultur munduko jendeak betiberdin, betiaxal, erdi-fraide ez garela ari onartzeak».

Etxekoa izaten da, noski, bertan duenaz jabetzen azkena. Zentzu horretan, duela pare bat urte Jon Sarasua, Joxerra Garzia eta hiruek, lau hizkuntzatan argitaratu zuten liburua du gogoan Egañak: «Bi helburu genituen nagusiki: kanpoko ikertzaileei eta inprobisatzaileei gurearen berri ematea batetik. Eta bestetik, gure inguruko bertsozale ez zirenei egiten genuena kontatzea. Uste dut lehenengo helburua lortzetik hurbilago ibili ginela bigarrenetik baino. Urrutietara lehenago iritsi ginen, bertara baino». Kulturaren muineko batzuek ondo jabetu gabe bertsolaritzaren balioaz, eta politikariek apustu sendorik egiten al dute bertsolaritza iraunarazteko? Egañaren hitzetan, «izen handikoen artean, batzuk badira bertsozale bertsozaleak ere: Sabin, Tasio, Imanol, Xabier... Agintariak orohar ez du kultura, ez lehengai eta ez lehen gaia. Eta bertsolaritza ere ez, jakina. Bertsolaritza ez omen dago Kulturaren Euskal Planean. Ez dakit. Ez dut irakurri. Nahiago nuke balego... eta irakurria baneuka. Iritzia eskatu izan baligute denboraz eta artez, uste dut gure ekarpena egiteko arazorik ez genukeela izango».

Sakez egindakoak

- «Buruz goitik beheraino egindako bertsoan, silaba batek huts egitea aski da bertsoa bera goitik behera amiltzeko. (...) egina ahaztu egin daiteke eta egiten ari zarena ez».

- «Ernetasuna da bertsolaria bertsolari egiten duena. (...) Bertsolaria zer entzungo egongo da beti, esamolderen bat, hitzen bat, arrazoiren bat... bere almazenean sartu eta han pilatzeko».

- «Prestatu beharra dagoela inork ez dizu ukatuko. Inork ez daki, ordea, bertsogintzarako nola prestatu».

- «(Bertsolariak) Ez du hasi behar bat-batean argi adierazteko gai ez dena esaten. Eta ez du hasi behar bat-batean ulertuko ez diotena esaten ere».

- «(...) errimatu, neurtu eta kantatzeaz gain zerbait aurkitzen ez duenak nekez eutsiko dio bertso-lanari. Zerbait horri deitu nahi duzuena: kultur-proiektua, nazio ikuspegia, lagunartea, txaloa, soldata... Seguraski denetik pixka bat izango da».

- «Zabarrak gara bertsolariak gure 'obra'-ri dagokionez. Zahartzera hasten gara bilduma-liburu bat osatu nahirik. Orduan jabetuko gara, damutuko, gure utzikeriak bat-bateko bertso on asko utzi duela galtzera».

- «Idatzizko kultur moldeak gehiegi moldatu gaitu. Lokailuek larregi lotzen gaituzte. Ez dakigu bi esaldi bata besteari eransten, tartean 'eta', 'baina', 'nahiz eta' eta gainerako lokailurik gabe».

- «Bertsogintza autokonfidantza ariketa da. (...) Probatu, arriskatu, jauzi egin... Hori da inprobisatzea».

- «Amorrazioa ematen du zenbaitsutan, kanturako gorputz-aldarte ona eta burua argi eduki eta ordu eta erdian, hurrenez hurren, txakurra, aingerua, agure tangazalea eta Amstrong-en txirrindaren plater handia izan beharrak».

- «Azken aldian koplak 'bertsolarizatu' egin ditugu, tamalez. (...) Kopla ez da jada lehen zatiaren eta bigarrenaren arteko lotura magikoak zituen testu-mota desberdin hura. Ez da natur aipamenak eta eskea txirikordatzen zituen kantua. Bihurtu dugu, bertso osoaren bertsio jibarizatu eta txatxua».

- «Kulturarteko Jardunak Euskal Herrian egin genituelarik Belodromoan adinakoxe emozioak pilatu zitzaizkidan barruan. (...)
Nik, guk, bizi duguna gehiagok ere, urrutietan baina gertu, bizi dutela frogatzean».

- «Nik neuk, doinu jakin batzuetan, nahita ere ez dezaket bertso txar-txarrik bota. Beste batzuetan bestera gertatzen zait: on-onik bota ezin».

- «Gero eta gai konplexuagoak eta gero eta ariketa bitxiagoak. (...)
Denetik eragin digute eta denetik egin izan dugu».

- -Agian Zuzenbide ikasketak egingo ditut- esan zidan lehengoan alabak.
-Badakizu orduan prestatzera nora joan behar duzun, ezta? (...) Bertso-eskolara!- eman nion harro epaia».

- «Bertso saioak planteatzeko beste modu bat ekarri ziguten telebista-kamerek. (...)
Saio pixkanakako, luze eta ongi txirikordatuak baino gehiago balio zuen bi-hiru bertsotan goia jotzeak. Haiek telebistaz emango zituzten... (...) Autozentsurari men egiten hasi ginen. Botatzen genuena ez zen ordu jakin batean eta lagunarte jakin batean geratuko».

- «Txapelketara puntuak eta postuak ahaztuta joan behar da. Nortasuna erakusteko grinaz eta mundua jatera. Txapelketa estu hartzen duena, estu hartuko du txapelketak».

- «Ikastetxeren batera hizketaldiren bat egitera joan eta (...) orain, Alberto Iñurrategi, Kirmen Uribe eta Igor Elorzari galdera bera egingo diote: 'Nola egiten da famoso?'».

- «Beti azkena pentsatzen dugu. Bertsoak beraz, zama azkenean darama. Bertsoa nola hobetu daitekeen formulatzen erraza da: pentsatzen den hori gora bidaliz. Eta konfiantza izanez, azken segundoan, errematetzat geneukan hura errematatzeko beste ateraldi edo zertzeladaren bat etorriko zaigula».

- «Zer esanik ez dagoenean alferrik saiatuko zara hutsa edertzen, Oteizak Oteiza».

Gehienak ez dira 22ra iritsi...
«Oso jarduera gogorra delako bertsolariona. Edozein garraiolariren lana egiten dugu, gutxienik. Zamatuta joan herri batera, han hustu eta bueltan etorri. Eta gero, hurrengo bidaiarako berriz zamatzearen lana norbere kabuz egin behar izaten da. Gainera, gure belaunaldiak hedabideak gainean eduki ditu. Eta horrek asko gastatzen du pertsona. Eta bestalde garraiobideak samurtu diren honetan, gogorragoa da herri batera joan eta bertan hiru egun ematea baino, egun batean hiru herritara iritsi ahal izatea, eta ondorioz, iritsi beharra».

Non jokatzen du bertsolaritzak?
«Herrigintzan partaide garela sentitu nahi nuke, gure txikian. Ez gara bertsotan ari 10/8 silaba egitea gustatzen zaigulako, errimen hotsak liluratzen gaituelako edo argudiaketa distiratsu baten bila. Horregatik bakarrik ez behintzat. Nahiz eta hori ahalik eta ongien egitetik letorkeen gure ekarpenik handiena. Baina badira sakonera handiagoko kontuak. Uste dut goldearoan eta galdearoan gabiltzala. Zer pintatzen du kulturak herrigintzan? Zer guk euskal kulturaren barruan? Gogoeta sasoia da. Ia hogei urte badaramatzagu Elkartean ere egin eta egin, eta egon eta egon».


ASTEKARIA
2004ko abenduaren 12a
Azoka
Azkenak
2024-10-15 | Estitxu Eizagirre
Aixeindar enpresak Iturrietako mendilerroan jarria duen dorreak ez ditu hegaztien babeserako neurriak bermatzen, Arabako Mendiak Askek salatu duenez

Aixeindar enpresak haizea neurtzeko 82,5 metroko dorre meteorologikoa instalatua du 2023tik Analamendin. Dorrearen egonkortasuna eta segurtasuna bermatzeko, lurrera altzairuzko hainbat kablerekin ainguratu zuen enpresak. Arabako Mendiak Aske elkarteak salatu du hegaztiek... [+]


2024-10-15 | Mikel Aramendi
Urriak 10: komeria bihur ote daiteke mundu mailako drama?

Zeurea ez dela –eta ez duela izan behar– deritzozun herrialde bateko gertakari historikoa izan al daiteke nonbaiteko festa nazionalaren sorburua? Bai, horixe. Gertatu ere gertatzen da Taiwanen: “Hamar Bikoitzean”, alegia, urriaren 10ean ospatzen da... [+]


2024-10-15 | ARGIA
“Tratu iraingarria” salatu dute Laudioko San Roke adinekoen egoitzan

"Duintasuna urratzerainoko gertakariak" sarri errepikatzen direla seinalatu dute egoitza horretako senideek Arabako Foru Aldundiari bidalitako gutunean. Aldundiak dio egoera ez dela "hain larria".


2024-10-15 | iametza
Euskarazko ahots teknologia zertan da? Norantz goaz?

Euskal Herriko hainbat zentro teknologikotako ordezkariek parte hartuko dute euskarazko ahots teknologiaren egoera eta etorkizuna aztertuko dituen mahai-inguruan, Jon Torner ARGIAko kazetariak gidatuta. Topaketa urriaren 17an izango da, Donostiako San Telmo museoan egingo den... [+]


2024-10-15 | Leire Ibar
Fiskaltzak EHUko zuzenbideko irakaslearen “mezu faxistak” ikertzeko eskatu dio Ertzaintzari

Urri hasieran kaleratutako EHUko irakaslearen inguruko txosten bat egiteko eskatu dio Fiskaltzak Ertzaintzari. Kasuaren nondik norakoak sakonki ikertzeko eta gorroto deliturik egon den ala ez aztertzeko helburua du, salaketa jartzea erabaki aurretik.


Hobari fiskalak gazteei: ‘On falling' filmaren eragina?

Gazteei PFEZa murriztea edota zenbait kasutan deuseztatzea proposatu du Portugalgo Gobernuak, baina momentuz hizpidea baino ez du ipini, ez baitago argi aurrekontuak onartu ahalko dituen, gobernua osatzen duten alderdiek ez baitute-eta gehiengo parlamentariorik. Espainiako... [+]


Eskola-jantokietan catering-enpresen zerbitzua blindatu du Jaurlaritzak

Catering-enpresarik gabe jardun nahi duten eskolentzat bestelako eredu bat arautzea adostu zuen Eusko Legebiltzarrak 2019an. Horren ordez, catering-enpresen bidezko zerbitzua ematera derrigortzen ditu ikastetxeak Eusko Jaurlaritzak berriki argitaratu duen aginduak. Bitartean,... [+]


2024-10-15 | Julene Flamarique
Gabriel Arestiren argitaratu gabeko olerki bat eskuratu du Jon Kortazarrek

Urriaren 14an 91 urte bete dira bilbotar idazlea jaio zenetik. Errota gorria poema eta idazleak dedikaturiko argazki bat Jon Kortazar EHUko katedradunaren esku utzi ditu Zubiri Moragues familiak. Orain arte ezezaguna zen olerkia laster argitaratuko dutela ziurtatu du... [+]


2024-10-15 | ARGIA
Zubietako erraustegiaren “ezohiko” jarduera onartu du Jaurlaritzak

Hondakinak tratatzeko Artaxoako plantara Zubietako erraustegitik milaka tona lixibiatu modu ilegalean eraman izanaz galdetu dio EH Bilduko parlamentari Mikel Oterok, Eusko Jaurlaritzako Industria, Trantsizio Energetiko eta Jasangarritasun sailburu Mikel Jauregiri. Iragan... [+]


2024-10-15 | Julen Orbea | Zuzeu
Bizitza oroit dezagun

1944an, Stauffenberg-en agindupean, Hitler bonba batekin hiltzen saiatu ziren, soldadu eta herritar alemaniar batzuen artean prestatutako ekintza baten. Hurrengo hilabeteetan naziek 90 pertsona exekutatu zituzten ekintza haren ondorioz.


Mecaner Herriarentzat
“Fabrikaren erosketa publikoa behar dugu”

Stellantis multinazionalak Mecaner lantokia itxi eta 148 behargin kalean utzi ditu Urdulizen (Bizkaia); horren aurrean, "Mecaner Herriarentzat" alternatiba ekosoziala sortu dute hainbat eragilek. LAB sindikatuko Iraide Juaristik eta Jauzi Ekosozialeko Aitor Gallastegik... [+]


Urruña eta Segurako udalek ofizialdu egin dituzte herritarrek sortutako zubiak

Herritarrengandik sortu eta hiru hamarkadaz eraikitako harremanaren ondotik, Hego Lapurdi eta Goierriko bi herri hauen arteko senidetze edo birazkatze ofiziala egin dute igandean Urruñako plazan. 30 urteko mugarri, egun «historikotzat» jo dute Filipe Aramendi... [+]


2024-10-15 | Sustatu
Jabetze Eskola Gasteizen, feminismoaren adibideen ildotik, euskalgintzarako

Gasteizko Izaskun Arrue Kulturguneak (IAK) eta UEUk elkarlanean Euskaldunentzako Jabetze Eskola martxan jarriko dute, euskaldunok ahaldundu, eta ondorioz, jendartea eraldatzeko asmoz. Aurkezpen hitzaldia urriaren 30ean egingo du Garikoitz Goikoetxeak. "Hizkuntzaren... [+]


Galizieraren egoera larriaz ohartarazi dute, azken datuak ikusita

Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera Galiziako Estatistika Institutuak jakinarazitako azken datuetan. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez dakiela.


Elikagaiak jasotzeko “diru-txartelak”, familia zaurgarrienentzat Nafarroan

Europako Funts Sozialen ataletik Elikagaien Bankuetara bideratzen zuten urtero dirua eurek bidera zezaten janaria behar gehien duten herritarren artean. Aldaketa iritsi da kudeaketara orain: adin txikikoak dituzten familiei diru-txartelak emanen dizkiete produktuak erosteko. 130... [+]


Eguneraketa berriak daude