Urretxu eta Zumarragako euskara. Zaharrenen ahozko altxorra ondorengoei CDan utzia
- Xabier Lasa filologoak eta Urretxuko Zintzo-Mintzo Euskaltzale Elkarteak paratu dute Urretxu eta Zumarragako euskara lana. Kultura ondarea eta hizkera jasotzeko bekari erantzunez ekin zioten aspaldiko asmo bati: herriko hizkera, istoriak eta kontakizunak bildu; eta Urretxu eta Zumarragako euskaldun elebakarren lekukotza jasotzea, berandu baino lehen. Emaitza euskarri idatzian eta CDan argitaratu dute.
Urretxu eta Zumarraga euskaraz bizi ziren antzina, batik bat nekazari ziren garaian, baina orain dela pare bat mende ezkero, industrializazioarekin bat, gaztelania eta euskara elkarrekin eta lehian izan dira. Hizkera kutsatu gabe gordetzen dutenengana jo dute aztertzaileek, beren herrietako ohiturazko altxorraren bila. Horiek horrela, egileak berak lanaren hitzaurrean jaso duenez "hizkuntza egokitzen" jakin behar dugu, ez baita berdin testuinguru formal batean eta informal batean hitz egitea. Gaurko gazteek euskara estandarra baino ez dakite eta horren kariaz, zenbait esparrutan, euskaraz egokitzeko biderik ez dutelako, gaztelaniaz jarduten dute.
Euskara aberasteko eta hainbat esparrutan baliatzeko egindako lana da hau. Baita Urretxuko eta Zumarragako herriko hizkeraren ezaugarrien berri jasotzeko ere. Kontu zaharrak eta ohiturak, herriko kulturaren ezaugarriak bildu dituzte hona. Baina lehenik eta behin, aztergaia kokatu behar izan zuten, eta horretarako euskaldun dialektologoek egindako lanak arakatu. Urretxu eta Zumarraga Azpeitiko taldean sartu zituen Bonapartek, baina Zegamako hizkerarekin mugan oso. Azkoitiar Pedro Irizarrek Zegamako hizkeran sartu zituen ondoren, aditzaren morfologian zuten antzekotasuna aitzaki. Koldo Zuazoren arabera bi herri hauetako hizkerak Goierriko hizkera eta Urolaldekoa lotuko lituzke.
Erdiko zatian Urretxuko eta Zumarragako hizkeraren deskripzio zabala jaso du Lasak. Bokalek eta kontsonanteek dituzten bilakaera fonetikoak ahozko hizkeran oinarriturik, bokalak eta kontsonanteak nola esaten ditugun. Azentua aztertzerakoan aditza eta izena hartu dituzte oinarri. Ondoren izenaren eta aditzaren morfologia, sintaxia edo joskera eta lexikoa. Eguneroko hizkeran erabiltzen diren hitzak jaso dira hiztegitxoan, esapide, esamolde eta onomatopeiak ere bai.
Zer nahi zuten argi antzean zuten egileek baina hori guztia nola bideratu? Lan hau egiteko oinarrizko tresna elkarrizketa izan da. Banako elkarrizketak egin ditu Xabierrek baina tarteka bi lagunekin ere aritu da, "eta emaitza oso positiboa izan da". Binakako elkarrizketetan intonazio eta esamoldeak jaso ahal izan ditu, besteak beste. Zenbait kasutan elkarrizketa soiletatik jasotako informazioa ez da nahiko izaten »aditzaren edo izenaren morfologia jasotzerakoan batik bat», eta galdetegi zehatzak egin behar izan ditu. Galdetegiak elkarrizketak baino astunagoak izaten ei dira eta horregatik pertsona gazteagoak aukeratu dituzte horretarako, hirurogei urte ingurukoak. Gainerakoan lau ezaugarri bete dituzte elkarrizketatuek: 60 urtetik gorakoa izatea, Urretxu edo Zumarragakoa izatea, Euskaraz alfabetatu gabea izatea eta buruz argi egotea.
Grabazioak egiteko hasieran zintak erabili zituzten baina soinuaren kalitatea zela eta, euskarria aldatu eta disko txikiak erabiltzea erabaki zuten. Soinu eta irudi grabazioak elkarrizketetan eta baserrietako bisitetan izandako solasaldietakoak dira. Urretxu eta Zumarragako baserrietako, familietako argazki zaharrak eta kalean egindakoak ere ikus daitezke lan honetan, azterketa linguistikoaren osagarri.
Zergatik liburu hau? Zergatik bildu duzu Urretxuko eta Zumarragako euskara?
Zein dira Urretxu eta Zumarragako euskararen berezitasunak?
Bertako euskarari dagokionez, i eta u bokalen ondoren mugatzailea ez da e bihurtzen, hau da, inguruko herrietan lagune, ogie esaten da baina ez hemen. Gurean ogiya egiten da. Inguruko herrietan, Azkoitian eta Ezkion bai baina Zumarraga-Urretxun ez da lege linguistiko hori betetzen. Kontsonante epentetikoa ere oso erabilia da, iya esaten da, u eta a artean ere sartzen da b epentetikoa, eskuba esateko. Joera hori oso da bitxia, Villabonan, Adunan eta inguru horietan ohikoa da baina hemen ez. Haura erakuslea fosilizatuta dago, ez da hauraxe erabiltzen. Aditzean ere bada berezitasunik, Goierri aldeko tankeran jokatzen baita, gertuago dago hortik Azkoitia eta Zumaia ingurutik baino.
Zertarako nahi zenuke erabiltzea zure lana. Hau da, zer izan duzu helburu nagusi?
Euskara zuzena, egokia eta jatorra (ona) hainbat aldiz izan dugu hizpide azken egunotan. Zuk zeuk lan honen hitzaurrean diozu garrantzia berezia eman diozula euskara egokiari. Zergatik?
Nolako etorkizuna izango du Urretxu eta Zumarragako herriko euskarak?
Kataluniako azken hauteskundeetako eta Europako hauteskundeetako emaitzetatik abiatuta, presio turistiko handiena bizi duten Herrialde Katalanetako herrietan eskuin muturraren botoak nola egin duen gora aztertuko dugu.
Carles Puigdemonten ihesaldiaren bertsio bat kontatu du La Vanguardiako kazetari Mayka Navarrok, "iturri ofizialetatik lortua". Lastozko txapelak, gurpildun aulki bat eta hiru ibilgailu erabili zituzten mossoak nahasteko. Puigdemontek “gaur edo bihar” hitz... [+]
Mende batean, Baionako Euskal Museoak izan duen bilakaeraz erakusketa berezia sortu dute. Argazki, tindu edo objektuak ikusgai dira. 1924an William Boissel Bordaleko militarrak bultzatu zuen museoaren sorrera, "euskal herri tradizionalaren" ondarea babesteko... [+]
Egia esan, pena ematen dit kritika honi izenburu hau ipintzea. Bizeten Carmen oso opera ederra da, sentimendu unibertsalak jorratzen dituena, hala nola pasioa, jeloskortasuna, maitatuaren posesioa, independentzia... Eta hori guztia musika-lan bikaina oinarri hartuta. Baina... [+]
Bi bortxaketa eta beste sei erasoren salaketa zuzenak jaso ditu Gasteizko Mugimendu Feministak. Elkarretaratzea egin du erasoak salatzeko txosna gunean, ostegunean. Gasteizko Udalak elkarretaratzea ostiralean 11:00etan egin du. Erasoen harira ez dute inor atzeman, momentuz.
Martxoaren 5ean zabaldutako auto batek armarria “kentzea edo ezabatzea” agindu zuen, “jarrera politiko baten aldeko posizionamendua” dela eta “neutraltasun politikoaren aurka” egiten duelako. UPNk jarri zuen salaketa, eta Atarrabiako alkate... [+]
Bizkaiko e28 koordinadorak salatu du kide trans lodi batek eraso lodifoboa pairatu duela Gurutzetako ospitaleko Genero Identitatearen Unitatean.
ARGIAko erredakzioaren eskutik, sei irakurgai proposamen.
UPNk mozioa aurkeztu du Tafallako udalbatzan gobernu taldeari eskatzeko bertan behera utz dezala Raimundo el Canastero musika taldearekin zuen kontratua jaietan kontzertu bat egiteko. Lizarrako jaietan izandako polemikaren ondoren etorri da zentsura eskaera. PSN batu zaio... [+]
Kultura eta Hizkuntza Politikako sailak nagusiki gaztelania darabilten hedabideetan "euskarazko albisteak areagotzeagatik" diru-laguntzak banatu ditu beste urte batez. Ia milioi bat euro banatu dute Noticias, Gara eta Vocento hedabide taldeen artean, artikulu batzuk... [+]
Ertzaintzak ertzain bat atxilotu du, hiru pertsona hiltzen saiatzea egotzita. Agentea lan orduetatik kanpo zegoen, eta deklaratu zuen bere buruaren defentsan egin ziela tiro furgonetan zihoazen ustezko hiru lapurri. Ertzaintzaren ikerketaren arabera, gezurra da deklaratu duena.
Haize-erroten eta eguzki-plaken ezarpen zabalarekin kezkatuta, populazioa "espekulazio energetiko" gisa kalifikatzen duen joera bati aurre egiten ari da.
Venezuelan dauden Askapena talde internazionalistaren brigadistekin hitz egin du ARGIAk, hauteskundeen osteko egoeraz eta etorkizunaz.
Carles Puigdemont erbestetik itzuli da Kataluniara zazpi urteren ondoren. Salvador Illaren inbestidura saiora joan baino lehen, Bartzelonako Garaipenaren Arkuan hitzaldi labur bat eman du milaka lagunen aurrean. Poliziak Puigdemont atxilotzeko agindua du, baina ez du lortu... [+]
