Iban Zaldua. Literatur belaunaldien arteko auzirik? Egon dira eztabaidatxo batzuk, baina berehala eten dira; edonola ere, euskal literaturak duen eskala kontuan hartuta, nekez hel daiteke ezer "auzi" mailara gurean. Gainera, eztabaida horietaz ia-ia bakarrik idazleak jabetu dira, eta ez hainbeste irakurleak, nik uste »hori baldin eta sinesten badugu, Jorge Gimenez editorearen iritziaren kontra, idazleen eta irakurleen komunitatea ez direla bat eta bera». Hots, gaia auzi mailara igotzea gehiegi iruditzen zaidala.

Juan Luis Zabala. Auzirik izan gabe, modu espontaneoan azaldu den gaia da. Idazleen artean oihartzuna izan duen gaia da, baina, ziur asko, ez du jende asko apasionatu. Dena dela ere, artikulu bat hemen beste bat han azaldu ondoren, gaiaren inguruko gogoeta zenbait bildu eta nolabaiteko eztabaida ere izan da. Belaunaldiez ari garenez gero, lehenik eta behin komeniko litzateke belaunaldien ezaugarri edo zantzu batzuk aipatzea:
1963tik -data enblematikotzat joa, Xabier Mendiguren Elizegiren artikulu batez geroztik- 1965era bitartean jaiotako idazleak "belaunaldi galdua" deitu ohi da. Ni belaunaldi horretakoa naiz. Belaunaldi horretako askok filologia ikasi genuen, eta gutako asko lerratu ginen literaturara. Hurrengo belaunaldian askok kazetaritzara jo zuten, eta hauen ondorengo askok bertsolaritzaren eremura. Belaunaldi bakoitzak bere ezaugarriak ditu, nahiz eta hori baieztatzen duen azterketa soziologikorik ez dagoen. Ezta egin beharrik ere ziur asko. Dena den ere, gure artean jarduteko behintzat balio du.

I. Z. Kontuak badu jolasetik zerbait, nik uste, eta hori ez da literatura arloan gutxietsi beharreko gauza. Borgesek anekdota gisa kontatzen du nola 1920ko hamarkadako Argentinako literatur eztabaidarik handiena, Boedo eta Floridako taldeen artean, asmakizun hutsa izan zen, hein handi batean »idazleak biltzen ziren kafetegien izenak ziren haiek, eta literatura "herrikoiago" baten eta "elitistago" baten arteko eztabaida izan zen, funtsean»; Frantzian eta Europan literatur taldeak eta halako gauzak zeudela, eta Argentinako literatura modernizatzeko halako zerbaiten beharra ikusi zutela… eta Borgesek barre egiten du eztabaida horren inguruko hausnarketa burutsuak egiten zituztelako, urte batzuk geroago, Argentinako literatura-katedradunek. Ez dut esan nahi horrekin gure "belaunaldien" auzia fiktizioa denik, gauza batzuk esplikatzen dituela uste baitut, baina nik ez nuke duen alde ludikoa alboratuko...

Harkaitz Cano. Belaunaldien gaia "saltsa" sortzeko balio dezakeen gaia da. Ni bereziki ez nau apasionatzen. Berdin-berdin esan dezaket belaunaldiak badirela edo ez direla. Hau da, une honetan defendatu dezaket belaunaldiak badirela, eta beste une batean ez daudela. Ez zait hainbeste inporta, alegia. Literatur belaunaldia ez da data edo egun zehatz batzuetan jaio izandako idazle multzoa. Adibidez, joan den mendeko "27ko Espainiako literatur belaunaldia" Luis de Gongora poetaren omenez elkartu zirelako, haren inguruko aitorpena egin zutelako edo erreferentzia batzuk elkarrekin hartuta aritu zirelako osatu zuten belaunaldia bezala gogoratzen da, eta haien artean bazeuden Iban eta Juan Luis eta nire artekoa baino adin koska handiagoa zutenak. Datak edo egunak baino, ezaugarri horiek egiten dute belaunaldia. Belaunaldi horiei geroago jartzen zaizkie etiketak eta abar. Askotan pentsatzen dut ea zergatik ez nagoen Juan Luis eta Ibanen belaunaldi berean, ze koska estetiko edo literariok banatzen gaituen. Sarri, gertuago sentitzen naiz beraien literaturatik nire adineko idazleen edota gaztexeagoak diren idazleen literaturatik baino. Beraz, ni ere "tropela" deitu izan den belaunaldi horretan egon naiteke. Juan Luis eta Iban eta nire artean ez dut ikusten horrenbesteko alderik.

I. Z. Ez nuke hori esango. Nik orain urte bat Berrian artikulu sorta bat idatzi nuen, Jon Alonsok ARGIAn idatzitako bat irakurri ondoren. Berak esanak eta nik ordurako eginak nituen gogoetak hausnarketarako parada eman zidaten gaiaz are gehiago hausnartzeko, eta kontua gehiago korapilatzeko, ziurrenik, Alonsok modu orokorrago batean erabiltzen baitzuen "tropelaren" kontzeptua, eta nik areago lotu nuen belaunaldi batekin, Juan Luisek aipatu duenarekin, eta bertako askoren artean sumatzen nituen frustrazio zantzuekin; harrezkero beste batzuek ere kaleratu dituzte beren ikuspuntuak. Nik gaia jolas bat bezala hartzen dut, hein batean, lehen aipatu bezala. Literatura ikuspuntu ezberdinetatik aztertu daiteke: generoen ikuspuntutik, edo errealismoa/fantastikoa ardatza kontuan hartuz, edo are idazle asmatikoak/ez asmatikoak bereizketatik abiatuta, Eider Rodrigezek proposatzen zuen bezala. Guztiek dute oinarri bat, eta guztiek azaltzen dute literatur munduaren alderdiren bat edo beste. Orduan, zergatik ez egin azterketa belaunaldien ikuspuntutik ere?

J. L. Z. Gai honen inguruan hitz egitean hedabideak aipatu behar dira ezinbestean. Azken urteetan hedabideen zeregina asko zabaldu da, eta idazleak sarritan agertzen gara berauetan, lehen baino askoz sarriago behintzat. Baina, hedabideetan idazleen lanen irakurketa nahiko azalekoa egiten da. Neurri batean logikoa dena. Prentsa edo hedabideak ondo ezagutu gabe hurbiltzen dira, kasurik gehienetan, idazlearengana. Neurri batean, idazleen sailkatzea edo bereizketa ez dute egin kritikoek, idazleek edo irakurle finek, kazetariek baizik. Kazetaria naiz eta ezagutzen dut dena sailkatzeko gure joera, gauzak bere tokian jarri beharra. Orduan, idazleak bere tokian jarri nahi edo behar hori hedabideetatik etorri dela esango nuke. Horregatik, Harkaitzek esan duen bezala, bera gertuago dago guregandik, eta oso gertu egon daiteke halaber Iñigo Aranbarri edota Edorta Jimenezengandik. Hedabideek bere belaunaldian sartzen dituen idazleengandik baino hurbilago dago nik uste.

J. L. Z. Jon Alonsok aipatu zuen hitz hori. Gai honen inguruko gorabeherak deskribatzeko erabili zuen hitza da, Juanjo Olasagarrek ere aipatu zuen. «Tropela» hitza zehaztu aldera pare bat datu: 1963, 64 eta 65eko gure belaunaldi horretatik gaurko idazle gazteengana halako salto bat eman zela sumatu izan da. Belaunaldi hori baino lehenagokoak ditugu Atxaga, Sarrionandia, Lertxundi, Izagirre, Saizarbitoria, Joan Mari Irigoien, Joxe Austin Arrieta… Harkaitzen belaunaldiarenganako salto moduko bat eman zen, artean idazle poltsa bat geratu zelarik. Hori da belaunaldi "tropela" deitua.

I. Z. Edo "belaunaldi galdua" »uste dut Felipe Juaristik erabili zuela, inoiz, izendapen hori»…

J. L. Z. Solasaldiaren sarreran aipatutako "zauri" hitza esan gabe, arrangura moduko bat dagoela esango nuke. Tartean motibo asko egon daiteke beharbada. Batetik, errekonozimendu edo aitortza jaso dutenak gure aurreko idazle horiek dira. Nire belaunaldiak ez du jaso hori, eta ez dauka halaber gure hurrengo belaunaldi gazteak jaso zuen lilura, gaztearenganako lilura, eta hedabideen arreta... Bestetik, gure belaunaldiko idazleen literatura, oro har, ez da horren erraza izan, ez hain arina. Gurean sentitu da… nola esango nuke...

J. L. Z. Ez dut uste horrenbesteraino iritsi denik.

I. Z. Beno, zer edo zer badago, ezta? Garai batean hainbat jenderen deklarazioak izan ziren, modu batean edo bestean halako sentimendu batekin lotu daitezkeenak, eta horren oihartzuna jasotzen zuen Alonsok bere artikuluan; nik halako zerbait antzeman nuen, garai hartan, zenbait idazleren deklarazioetan: Aingeru Epaltza, Xabier Mendiguren, Aitor Arana, Jokin Muñoz edo Karlos Linazasororenetan... Eta gaur egunera etorrita, Felipe Juaristiren adierazpenak ere hor daude: Airezko emakumeak bere azken eleberriari ez zaiola kasu nahikorik egin esan du; Soinujolearen semea liburuaren itzalean geratu ote den inpresioa aireratu du »orain, Euskadi Sariak eman eta gero, igoal Bizia lorena gehitu beharko dio Atxagarenari…». Niri hori esanguratsua egin zait; azken urteetan horrelako gehiago ere izan da. Eta dena hasten da kazetariren batek idazleari "zer moduz zure azken liburuaren harrera?" galdetzen diolako. Jakina, belaunaldi horretako idazle guztiak, kasurako, frustratu batzuk direla esatea eta orokortzea ez da erreala ziur asko, baina badago erresumin puntu bat.
Juan Luisek aipatu duenaren harian, batetik, esango nuke, 63ko edo tropeleko belaunaldia delako idazle gehienek, oro har, beren burua idazlea kontsideratzeko lotsa handiagoa izan dutela, aurreko nahiz bere ondoko belaunaldiko idazleek baino; Pako Aristik duela gutxi antzeko zerbait adierazi du, euskal idazleoz orokorrean hitz eginez, nik gehiegi konpartitzen ez dudan harrokeria-puntu batekin baina »eta frustrazio-sentimenduan sakonduz, noski: idazle gaixook ez gaude nahikoa errekonozituta gizarte honetan, haren ustez...». Bestetik, idazleoi idazleak bezala aitortuak eta errekonozituak izatea gustatzen zaigu, beste belaunaldien aldean behintzat, eta ez bada gertatzen, bada, zerbait arraroa antzematen da gure inguruan; izan ere, nire hipotesia da, agerian ez bazeuden ere, espektatiba handiak zituztela "tropelekoek", eta Atxagaren "belaunaldiak" hor dirauela, kalitate eta sona handiko lanak egiten, eta »Olasagarrek aipatu zuen bezala» famak jauzi egin duela "tropelaren" gainetik, Kirmen Uriberen belaunaldira, nolabait esateko. Gauza asko dira tartean, edonola ere.

H. C. Ez dakit. Beharbada horrek badu zer ikusia hainbat lan eginda eman izanarekin. Gu iritsi orduko bidea landuago aurkitu genuen, nolabait. Adibidez, gure belaunaldikook ez dugu hizkuntzaren zama edo hizkuntzaren normalkuntzarako eta euskaraz zerbait egon dadin euskaraz derrigor idatzi beharraren pisua sentitu. Ez behintzat Iban eta Juan Luisen aurreko belaunaldiko idazleek sentitu zuten zama. Garaiak zirenak zirelako, ziur aski, zuek heredatu zenuten zama hori aurreko idazleengandik, eta guri ere arrasto txikiren bat geratu zaigu »dei diezaiogun txikitasunaren kontzientzia», dudarik ez: baina gure motorra idazteak ematen digun plazerra eta komunikatu nahia izan dira hasieratik, beste hainbat zametatik aske ikusi dugu gure burua. Zorte hori izan dugu.

I. Z. Bai, ziur baietz, haien zama bera ez bazen ere, noski.

H. C. Nolanahi ere, badira gure gutxiagotasun konplexu arrastoak agertzen dituzten adibideak: duela hamar urte nobela poliziakoak euskaraz ez izateak motibatzen gintuen nobela poliziakoak idaztera... Jazzari buruz asko dago gazteleraz, baina euskaraz, luxu bat izan da niretzat jazz giroko gauzak idaztea, elur zapaldu gabea zapaltzea bezala. Baina guk modu normalagoan bizi izan dugu hori dena. Ramon Saizarbitoriari bere burua idazletzat onartzea izugarri kostatu zitzaiola entzun izan diogu sarritan. Niri, aldiz, ez zait idazle naizela onartzea kostatu. Saizarbitoriarentzat Marcel Proust zen idazle, eta kito. Eta niretzako ere bai, baina beste asko, txarragoak izanda ere, idazletzat jotzen ditut. Ez ditut idazleak mitifikatzen, niretzat idazlea ez da zerbait berezia. Idazlea ona, txarra edota erdibidekoa izan daiteke. Nik horregatik ez dut inongo arazorik idazle naizela esateko, idazten dudan unetik naiz idazle. Ez dut hori lotsagabekeriarekin lotzen, inondik ere. Gertatzen dena da orain askoz errazagoa dela esatea "ni idazlea naiz" eta jendeak aurpegi arraroarekin ez begiratzea...

J. L. Z. Lehen hedabideen eragina aipatu dut. Reala futbol taldea jarriko dut adibidetzat. Nik ez ditut Realaren partidak inoiz ikusten, beste erremediorik ez bada behintzat, taberna batean harrapatuta nagoelako-edo (irriak). Baina, nahi gabe ere, badakit Kovacevic golik ezin sartuta eta bere onetik irtenda dabilela, badakit Nihaten bizitasuna erabakigarria dela batzuetan, badakit Riesgo Westeveld baino hobea dela… Futbola ikusi gabe, nolabait esanda, badakit nola jokatzen duten futbolariek. Hedabideen kontsumitzaileen eta idazleen artean ere hori gertatzen ote den inpresioa daukat. Beste neurri batean nahi baduzue. Baina, oro har, idazleari buruz gehiago jakiten da hedabideek esandakoarengatik, irakurriarengatik baino. Eta gure belaunaldiak halako zorte txar moduko bat izan ote duen nago. Hortik frustraziora pauso handia dago. Ez dugu inoiz uste izan »oso gaztetan ez bada izan» euskal idazle izatea Ez-Dakit-Nolako-Parnasora iristeko modua zenik. Ez dugu idazten inongo parnasotan sartzeko, gustuko dugulako edo barruak eskatzen digulako baizik. Zoritxarrez, hedabideen beharrak betetzeko idazleen ikuspegi azaleko bat eman izan da maiz askotan.

H. C. Ez zait bidezkoa iruditzen Espainiako Sari Nazionalaren koordenadak frustrazio edo frustrazio ezaren neurgailutzat hartzea. Nora eta zeri begira gaude? Badakigu »edo imajinatzen ahal dugu» zer diren sariketak. Denok dakigu zenbat kasualitate eta karanbola eman behar diren honek, horrek edo hark irabazteko, edo idazle berberak bi aldiz irabazteko eta beste batek inoiz ez irabazteko. Orduan, hori absurdua iruditzen zait. Ulertzen dut irakurketa hori egitea: Atxagarengandik Elorriagarengana salto handia eman zen, beste inork sari hori irabazi gabe. Baina bien bitartean badakigu saria merezi duen idazle bat baino gehiago dagoela. Dena dela... ezin dugu saria noiz emango dioten zain egon idazle bati bere literatura maite dugula aitortzeko! Ez guk, eta ezta medioek eta kritikoek ere. Eta, bestalde, gerta liteke datorren urtean belaunaldi horretako idazle batek saria jasotzea.

I . Z. Bai gerta daiteke. Baina atera daitekeen bestelako inpresioa ere, bestelako ondorioa, subjektiboa betiere. Pako Aristik Atxaga fenomenoa "antena paraboliko" moduko bat zela esan zuen garai batean: harentzat, Atxagak saria jaso izanak ez zuen balio, esan izan zen bezala, Espainian euskal idazle gehiago plazaratzeko, aitzitik, kontrakoa gertatu omen zen, bere ustez, eta kexu ageri zen.

H. C. Hori horrela izan zen, beharbada, aurreikuspen gehiegi zabaldu zelako.

I. Z. Esan nahi dut, halako gauzak gertatzen direla eta ez zaizkidala harrigarriak edo naturaz kanpokoak iruditzen. Denok dakigu sariek badutela loteriatik zerbait »salbu eta guri ematen dizkigutenak, noski, Kingsley Amisek zioen bezala», eta, bestalde, sarien kontuari konspirazioaren teoriaren aldaera ezberdinak aplikatzea oso erraza dela, baina ondorioak ekartzen dituzte, besterik ez dut esan nahi. Eta mugarri gisa funtziona dezakete, zer esanik ez.

J. L. Z. Nire ustez, horiek guztiak oso subjektiboak dira. Iban Zalduaren Obabatiko tranbia liburua irakurtzen nuen heinean, egokia iruditzen zitzaidan berak egindako sailkapena, baina beste sailkapen bat ere gustura irakurriko, eztabaidatuko, edota ontzat emango nuke.

I. Z. Jakina. Edonola ere, galderan aipatu direnak ez dira sari hori jaso duten belaunaldi horretako partaide bakarrak: Aingeru Epaltzak eta Felipe Juaristik ere jaso izan dute, adibidez.

J. L. Z. Alegia, Sarrionandia non sartuko nuke nik? Bada ez dakit. Harkaitzek esan bezala, adinak baino gustuak eta estiloak egiten du idazlea.

I. Z. Idazleen sailkatze hura zalantzan jarri zuena Mikel Hernandez Abaitua izan zen, Berriako artikulu batean. Berak Sarrionandia 80ko hamarkadan sailkatu zuen, "Tropeleko"ekin batera; orduan hasi ziren plazaratzen lanak belaunaldi horretakoak, orobat. Sailkapenekin, jolas parte dutenen aldetik, epealdi historikoekin bezala gertatzen da. Batez ere, nolabait esateko, garai horretako bihotzera jotzen denean dira baliagarrien »baliagarritasunik aitortzen badiegu behintzat». Baina margenetan edo mugetan dauden gertakariak lausoagoak geratzen dira. Noiz bukatzen da Erdi Aroa? 1453an, Konstantinopla otomandarren esku erortzen denean? 1492n, Kolonek Amerikarekin topo egin zuenean? Eta abar. Honekin gauza berbera gertatzen da. Nik sailkapena egin nuenean, Sarrionandia aurreko belaunaldian sartu nuen, "dinosauroenean". Hasier Etxeberriak Bost idazle liburuan ere belaunaldi horretan sartu zuen, nolabait, nahiz eta haiek, jakina, ezeztatu belaunaldi edo talde berekoak direnik »eta badute arrazoia ere, noski». Pott bandako kidea izan zen, gainera, eta agian hori da esanguratsuena kontu honetan; Harkaitzek 27koen inguruan lehenago esan duen bezala, belaunaldia ez da kontu kronologiko hutsa. Baina egia da, gauza erabat eztabaidagarria da. Abaituaren ekarpena ez da batere baztergarria, aitzitik, oso ondo dago.

H. C. Joko zelaian moldatze hori gure inguruarekin lotuko nuke, gure tresna eta bitartekoekin. Hizkuntzarekin, adibidez. Kakotxen artean betiere, hizkuntza "normalizatuago" bat jaso dugu. Ikastolako umeak gara gehienak. Hedabideen eraginarekin ere lotuko nuke. Lehen hedabideak ez ziren hainbeste, ezta hain ondo artikulatuak ere. Idazleek beren zutabeak edo tribunak dituzte gaur egun. Gutako hainbatek gidoigile bezala lanerako aukera izan dugu, aukera bereziak izan ditugu, alegia. Ez dut uste gu aurrekoak baino zorrotzago garenik, edo lotsagabeago, eskura baliabide gehiago izan dugula baizik. Iban eta Juan Luisen kasuetan, adibidez, idaztearekin batera irakaskuntzan eta kazetaritzan ari dira. Garai batean, idazlearen hautua kazetaritzan edo irakaskuntzan zegoen askotan, ogibidea hautatzeko orduan. Guk aukera gehiago eduki dugu. Beste modu batez jardun dugu hedabideetan eta hedabideek ere arreta gehiago jarri dute gugan.

I. Z. Bestalde, azkeneko 50 urteetan gizarte kapitalistak gaztetasunaren aldeko aukera nabarmena egin du. Kontsumo esparrua izugarri zabaldu da, eta gazteekiko lilura, sustrai historiko sakonagoak izanik ere, handitu da azken garaiotan. Gaztetasunaren galera lantu bat bezala bizi da gizarte honetan; gaztetasunaren luzapen nahia handitu da. "Tropeleko" belaunaldia argitaratzen hasi zenean irudipena daukat gazte izate horri ez zitzaiola horrenbesteko garrantzia ematen eta, edozein modutan, eta salbuespenak salbuespen, belaunaldi horretako idazleek ez diote eutsi beti-gazte irudi bati. Hurrengoan, Lubaki Bandatik abiatzen den horretan, ordea, uste dut gaztetasuna bera balio edo ezaugarri nagusienetako bat bezala erabili dela, ez dakit zein puntutaraino idazleen aldetik, baina bai, ziurrenik, komunikabideen, argitaletxeen eta kritikarien aldetik; bestalde, promoziorako dohain eta lan egiteko gogo handiagoak erakutsi dituztela esango nuke, eta baita idazlea bera pertsonaia bezala garatzeko abilezia berezia ere.
Nik nire artikuluetan aipatu izan dut nola oraintsu arte, Euskal Literaturaren Historia gorabeheratsuan, arrazoi ezberdinengatik, ohikoena belaunaldi-ordezkapena izan zela: belaunaldi berriak aurrekoa anulatu bezala egiten zuela. Eta "belaunaldi galduaren" kasuan ez zela hori gertatu ondorioztatu nuen, esan bezala, espektatiba historiko hori izan zezakeen arren. Hirugarren belaunaldiak »Harkaitzena eta enparauenak», ez du perspektiba hori izan, ordea, hobeto ezagutzen zuen joko-zelai berria, eta lasaiago joan da agian.

H. C. Gaztetasunari lotutako kontu kurioso edo bitxi bat da hemen berehala zahartzen garela, edo zahartzen gaituztela, hobeki esanda. Espainiako idazle gazteak hartzen dituzu, Ray Loriga, adibidez, eta 40 urte ditu. Eta idazle gaztea da espainiarren eskalan.

I. Z. Niretzat hori ez da gazte izatea. Gazte-txartela kadukatzean utzi beharko litzaioke gazte izateari.

H. C. Beno, esan nahi dut ikuspegi ezberdina dagoela Espainian eta hemen. Han badaude 70, 65, 60, 55 edo 50 urteko idazle asko, barra-barra... Adin tarte bakoitzean idazle mordoska dago. Edo beste adibide muturrekoago bat jartzeko, aldera dezagun adin mailakatzea AEBetako idazleekin: hemen, badirudi, berrogeita hamar urteko idazleek betetzen dutela AEBetan Philip Roth eta Norman Mailerrek betetzen duten lekua.

I. Z. Hemen ez dago horrelako "esparrurik", gure letren historia oso ezberdina izan delako, noski.

H. C. Hemen ikuspegia beheraka dator berehala. 20 urterekin poeta kontsakratua bihurtzen zaituzte eta 25ekin ez dakit zer.

I. Z. Baina beti-gazte, hori bai.

J. L. Z. Ez da nik bakarrik esana: nahiko mimatua ikusten dut. Gainera, neurri batean, aurreko belaunaldiarekin elkarlanean edo elkarkidetzan. Ez da haustura izan bien artean, jarraipen bat izan da. Errespetuz eta gertutasunez lan egin dugu. Haustura izatea ere zaila zen, hausteko ere ezer ez zegoen eta. Azken batean, gure belaunaldiak, literaturan, ez du inoiz botere ikaragarririk izan.

J. L. Z. Lubaki Banda izan zen nolabaiteko marka bat ezarri zuena, ez dakit belaunaldi bati, baina markaren bat utzi zuen. Lubaki Banda, besteak beste, Urruzuno beka eta sariaren bidez plazatu zen. Urruzunoko lehen partaideak Lubakikoak izan ziren. Gero Lubaki eta Lubakiren ondorengoen arteko bereizketarik ez nuke egingo. Azken belaunaldiaren zikloa osatu gabe dago. Oraindik elementu gutxi dago belaunaldi hori osotasun batean ikusteko.

I. Z. Goizegi da oraindik, nik uste.

J. L. Z. Talde literarioak izan ziren bestalde, Susaren inguruan, gero Alberdania sortu zutenen inguruan... Ez dute inoiz talde izaerarik onartu, baina harreman sare batzuk edo beti izan dira…
H. C. Zumarraga-Urretxuko Hits&Fits, adibidez. Lubaki baino zertxobait lehenago sortua.

J. L. Z. Banden kasuan adina faktore inportantea da. Gazteak idazle kideak bilatzen ditu, gazte garaian aldizkaritarako edo antolatzeko joera izaten da. Gero adin bakartiago bat dator, egiten ari den idazle hori lan finkoago batean ari da, modu bakarragoan aritzen da, nahiz eta harremanak beste idazleekin mantentzen dituen, jakina. Banda leherketa moduko bat da, gazteek literatura deskubritzen dute eta zerbait egin nahi dute.

H. C. Lubaki Banda aipatu dugu. Bada gu banda izan baginen, eta ez talde, Pott ere banda izan zelako da. Pott-en erreferentzia oso garrantzizkoa izan zen guretzat. Henry Bengoa Inventarium eta Ruper Ordorika tarteko. Idazleak aipatu ohi dira, baina guretzako kantariak eta musikariak ere berebizikoak izan dira. Lubakiren garaian, batzuek Sarriren zaleago izango ziren eta beste batzuk Atxagaren zaleago, baina Ruper Ordorikak denok batzen gintuen... Ruper Ordorika izan ote zen gure Gongora? Akaso bai.

I. Z. Taldeak, halaber, beren garaiko aldizkariekin lotuta daude. Gaur egun lotura hori apaldu da, eta gauza jakina da aldizkariak panorama literarioko ardatz izateari utzi diotela, 80ko hamarkadan gertatzen zen bezala. Baliteke etorkizunean aldizkarien rol hura Internetek betetzea, hein batean; hor dago, esaterako, Susako web-orrialde itzela, edo BBK (Bihotz Bakartien Kluba), edo Xabier Mendigurenena bezalako blogak, edo J. Bilbatua horren literatur orrialdea, edo Sustatu bera, Nontzeberri eta Sareko Argia ahaztu gabe. Ez du belaunaldiekin zer ikusirik, printzipioz, baina Internetek bide berriak ireki ditu eta gazte jendeak ere harremanak hortik landu ditu. Harkaitzek esan duenez, adinaz gain bere bitartekoek definitzen dute bere belaunaldia, eta aurrerantzean are gehiago definituko dute akaso.

J. L. Z. Lana plazaratzeko bide naturalena hori da. Alabaina, badaude salbuespenak, alegia, aldizkarietan idatzi baino lehen bere lehen liburua plazaratzen duten idazleak daude.

I. Z. Eta prentsa dago: Berria, Mugalari, astekariak eta hilabetekariak. Gero eta baliabide gehiago dago.

J. L. Z. Ez guztiz. Tokian tokiko fanzineak eta aldizkariak hor daude, unibertsitatetan argitaratzen direnak, bestalde

I. Z. Baina ez dago lehen zegoen eferbeszentzia. Etorkizuna aldizkari elektronikoaren bidetik etorriko da, edo hori da nire ustea behintzat, merkeagoak direlako hasteko, eta hedapen zabalagoa daukatelako, bereziki gu baino gazteago direnen artean.

J. L. Z. Gertatzen da, nahi gabe ere. Realaren kasua aipatu dut eta literaturaren kasuan ere badago halako zerbait. Partidak ikusi edo liburuak irakurri gabe jakin daiteke idazlea nondik nora dabilen eta zer idazten duen. Gero sariak daude. Askotan idazleak ezagutzen dira beren sariengatik. Are gehiago, idazleen artean ere, sariei buruz ari garenean partida edo txirrindulari lasterketa bati buruz ari garela dirudi zenbaitetan. Adibidez, "hori gertatu ez balitz, agian horrek irabaziko zukeen". Sarien eta hedabideen zurrunbiloa tartean dago. Dena dela ere, horren azpian inportanteena dago, eta da: literatura. Benetako literatura hor izango da beti. Hori nola iristen den jendearengana? Bada, kirolaren moduan ere iristen eta iritsiko da.

H. C. Izan ere, errazagoa da komunikabideetan, literatura ere, lehiaketa modura planteatzea. Hau da, lehiaketa batek daukan morboak lagunduta edo akuilatuta, errazagoa da jendearen interesa testuinguru horretan piztea. Eta ez, adibidez, errealismo zikinak euskal literaturan izan duen eraginari buruzko erreportaje mamitsu baten bidez. Aitzitik, Espainiako Sari Nazionalaren edo Euskadi Sariaren inguruan dagoen polemikak saldu egiten du. Gainera, idazleontzat ere kutsakorra da, dinamika horretan sartzen gara azkenean, nahi gabe. Kirol lehia literaturararekin erkatzekotan, Alan Sillitoeren La soledad del corredor de fondo nobelaren izenburua da bururatzen zaidan zinezko lotura bakarra: gurean gregarioaren lanak ez du balio, hemen bakoitza bakarrik doa bidean.

J. L. Z. Badago. Zein neurrian eta zenbateraino? Kontua da, horietako asko eta asko idazleak direla. Agian portzentaje handiegia da, idazleen alderako desoreka dago. Baina badago idazle ez den multzo polita ere.

I. Z. Nik uste dut baietz, badagoela, ziurrenik txikia bada ere, eta alde horretatik irakurketa tailer edo txokoen adibidea esanguratsua iruditzen zait, Beterrikoa edo Iruñeko Zaldiko-Maldikokoa bezalakoak, besteak beste. Hor badago mugimendu bat, txikia agian, baina "idazle-irakurle", "ikasle-irakurle-gatibu" eta "irakurle-militantearen" figura tradizionaletatik haratago doana. Eta badago, geroz eta gehiago, kalitatezko kontsumoko nobela bat »Morillo edo Ladron Arana etortzen zaizkit burura», beste mota bateko irakurlea egon edo gara daitekeela iragarri dezakeena, agian.

I. Z. Betikoa da, epe motzean sariek eta hedabideek ematen dizute sona eta ospea. Benetan balio duena epe luzera egindako bidea da. Epe luzean liburu onak idaztea da kontua eta ez gaineratikoa. Nor gogoratzen da Espainiako literaturako XVIII. mendeko idazleez gaur egun, esaterako? Eta orduan ez ziren txikiak eztabaidak eta matraka horiek... Historiak hitz egingo du, azkenean; Historiak, eta kritikari kapritxosoren batek edo bestek, jakina: hori da geratuko dena, eta idatzi ditugun gauza gehienez ez da inor akordatuko. Epe luzean »Keynesek esaten duen bezala» denok hilda egongo gara, eta nori interesatzen zaio puntu horretaraino posteritatea? Gu ez gara posteritatean biziko. Horregatik batzuentzat epe laburrean arrakasta lortzeak balio du, nola ez. Gure bizitza pertsonal ñimiño eta mixerable honetan hala gertatzen da. Horregatik daude tirabira horiek, besteak beste.

H. C. Idazleen banitateaz ere egin daiteke beste mahai-inguru bat. (irribarreak)

J. L. Z. Idazleok ez gara harremanik gabekoak. Ez dago topaketa fisiko asko gure artean egia esan, modu birtualean topo egiten dugu, elkar asko ikusi gabe. Baina badugu gutxieneko komunikazio bat, komunikabideetan, elkar irakurriz, liburuen bidez… Belaunaldiak ez dira sail bakartiak hala ere, eta esan bezala, belaunaldiek ez dituzte idazleen arteko harremanak estutzen edo finkatzen, literatur gustuek baizik. Elkarri begira aritzen gara, baina gustuen arabera, ez belaunaldien arabera.

I. Z. Belaunaldiaren fenomenoak gauza batzuk esplikatzeko balio dezake; literatura azaltzeko eta egituratzeko modu bat da, besterik ez. Idazleen arteko harremanak zeharkako izan daiteke. Harkaitzek esan bezala, zure belaunaldiko ez den beste batekin gusturago poteatzen duzu edo identifikatzen zara. Argi utzi behar da belaunaldiaz aritzean literaturari buruzko sinplifikazioa egiten dugula; baina pentsatzea, eta baita idaztea ere, sinplifikazio-ariketak dira berez »hori Borgesek esan zuen, baita ere». Esan bezala, literaturaz jarduteko modu asko dago eta hainbat sailkapen egin daiteke. Belaunaldienak gauza batzuetarako balio du, eta beste batzuetarako ba ez du balioko.

J. L. Z. Bateon batek pentsa dezake belaunaldien arteko borroka dagoela. Inork ez dezala hori pentsa "Tropela" edo "Belaunaldi galdua" terminoak aipatu direlako, ezta belaunaldi horretakoak eta beste belaunaldikoak elkarren aurka ari garela. Ez da horrela.

(Hiru solaskideen algarak)

Hiru solaskideen hitzak ondo ulertu baditugu, bakeak ez du belaunaldien arteko harremanekin zer ikusirik. Belaunaldi zaharragoan edo gazteagoan, edozein belaunaldian, lagunak eta arerioak izango dira.