Kalitatearen zuzentasuna, egokitasuna eta jatortasunaren zurrunbiloan bada zer eduki kontuan, batez ere erreferentzia direnen aldetik: komunikabideak, gizarte eragileak eta instituzioak. Direnak direlako sortzaile eta erabiltzaileak, belarriko mina egiten didaten pare bat adibide ekarri nahi ditut gogora, inongo garbizalekeria eta kulpabilizatze asmo barik.

Alde batetik, muntaia, putxerazoa, lintxamendua eta gisa horretako berbak gizarteratzen dihardutenei esango nieke errazkeria ez dela egokia. Euskararen erabilera-tradizioari erreparatu nahi ez badiote, imajinazioa, eduki baduten dohaina, erabil dezaten iradoki nahi diet, hain modu arinean Hegoaldeko erdaraz baliatu baino lehen. Bestela, insumisiónekin gertatu eta Dionisio Amundarainek orduan egoki azpimarratu zuen moduan, aukera galdu gehiagoren aurrean aurki gintezke.

Bestetik, euskaraz diharduen irrati nagusiak atentzioa deitzen dihardu egunero-egunero, zein-nahi programatan, deigarria egiten ez zaielarik. Nirekiko, ez da egokia eten barik erreferentzia direnen ahotik horrelakorik entzutea.

Aipatutako adibideok lagin edo muestra baino ez dira, Ibon Sarasolak aurreratu zuen arriskua dakarkidate burura: era horretan jarraituz "euskalki nagusi bi izango ditugu etorkizunean: Hegoaldekoa eta Iparraldekoa". Mugaz alde bateko eta besteko euskaldunen elkar ulertzeko zailtasuna, aspaldikoa, areagotu baino ez baitute egiten. Hor dago Xalbador zenari zuzenduriko 7 minutuko txistukadaren gertaera, 64aren inguruan, eta, Daniel Landartek astekari honetan lehengo batean esandakoa. Hain zuzen ere, 1984an, 20 urte beranduago, Azpeitiko Antzerki Topaketetan sumatu zuenez, Hegoaldeko ikuslegoak ez zuela ulertzen Iparraldeko euskara. Beste hogei urte beranduago darabiltzagun erreferenteak direla medio mugaren eraginak handitzen jarraituko duela esan genezake. Ondorioa euskara batu bi izango ote dira?

Nire ikasleak eta ETB 1. Ez da lagin esanguratsua kuantitatiboki begiratuta baina bai kualitatiboki, Ikasleak "D" ereduko nerabeak dira eta. Zoritxarrez esan beharra daukat adin horretako gaztetxo urbanoen artean ETB 1eko programek ez dutela arrakasta handirik, ikusten dituztenen artean, salbuespenak salbuespen, ez baitago erdarazko beste kate batzuetakoek daukaten adinako erakarmen-indarrik. Eta, horrek, jakina, bere ondorioak ditu. Azken baten, adin horietan gizarteratu eta autonomia hartzen baitute gazteek eta testuinguru horretan finkatzen dituzte urte batzuetarako hizkuntza portaerak.

Toni Mollak duela bizpahiru urte edo, ARGIAn esaten zuena ekarri nahi dut gogora: aurrerantzean produktuaren erakarmenak agintzen eta aginduko duela adin horietan eta baita gainontzekoetan ere.

Non geratu ote dira 80ko hamarkada-hasieran esaten genituenak: eskola euskaldunduz, Telebista euskaraz izanik eta abar, euskarak ez zuela arriskurik. Baina gerora komunikabideak garatu dira, Administrazioak baditu bere barne-normalizazio zein gizartea euskalduntzeko (EBPN) programak, Kontseiluaren ahalegina hor dago, euskalgintza sustraitutako sektorea da, baina mundializazioa eta estetika-borroka medio, Fermin Etxegoien dixit, euskarak aurrera asko egin du baina garaiotan inoiz baino arrisku handiagoa eduki dezake. Argi dagoena da arlo eta funtzio berriak irabazi dituela baina beste garrantzitsu batzuk galdu. Horien artean Mikel Zalbidek azken Ikastolen Kongresuan esan zuena: euskarari estoldetatik ari zaio ura sartzen; giroa falta da. Beraz, Fhismanen tesiek inoiz baino garrantzi handiago dute.

Beraz, aisialdia-lagunartea eta etxea; arlo ez formalean dago egin eta eragin beharra, eskolaren osagarri baita eta hori gehienetan borondatezko eremu pribatua denez, konbentzimendurik ez badago, bere zailtasuna du. Baina, bere urgentzia eta garrantzia duenez, heldu beharra dago, etorkizunean oraingo ikasleak euskaldun oso, erabiltzaile eta transmisore izan daitezen, bestela, orain arteko moduan, belaunaldia joan eta belaunaldia etorri beti hasten gaudenaren sentimendua edukiko dugu eta hori zeharo aldapa gogorra egingo zaigu.

Txillardegiri merezitako omenaldiak. Zalantza barik hori eta gehiago merezi du Jose Luisek, hizkuntzaren normalizazioan ardatz diren esparru nagusi biak, corpusa eta estatusa, uztartu baititu, euskalgintzari Txillardegiren ikuspegi rizomatikoa eta holistikoa emanez. Eta, bietan maisu, bidegile eta aitzindari izan da, eraginkorrak izan diren hainbat ekarpen eginez. Eskuartean darabiltzazun ikerketa-lanak eta geroko proiektuetarako beti izan duzun kemenaz segitzeko kuraia jaso duzulakoan, zorionak Jose Luis.

ERC adimentsua. Ez dut inongo iruzkinik irakurri ez entzun, ERCk Madrileko Gobernuarekin egin duen tratuaz. Alegia, Estatuaren 2004ko aurrekontuak onartzearren, hainbat milioi eramango dituela Kataluniara hizkuntza politikan inbertitzeko. Jokaldi bikaina eta koherentea iruditu zait. Badute zer ikasia gure politikariek dena ez baita hormigoia izan behar.

Bilboko jatorrizko berbeta dela eta. Urriaren 24ko ARGIAk Iñaki Gaminderen eta beste hainbaten lan baten berri damaigu. Handia da ikertzaile honek, kasu honetan beste batzuekin batera, egiten diharduena, baina, nire uste apalerako, oihartzun gutxiegi dauka. Ondorioz, egindako lanaren garrantzia eta horren eragina ez daude, tamalez, maila berean. Ziurrenik, sarritan era horretako ikerketa-lanei falta zaien gizarteratze-ahalegin eza dela medio. Oraingoan, Bilboko berbeta izanik eta Berton aldizkariak bideratu duen ekimen txalogarri eta imitagarriarekin, liburua eta CDa argitaratu ditu eta, ziur nago zabalkunde gabeziak gaindituko dituela.