Idazle poliziak
Idazle bat ez da »ez luke izan behar!» ezeren polizia. Idazleak begiratu egiten du, ikusi egiten du, ulertu ezin duen zerbaiten aurrean tonto aurpegia jartzen du. Baina, prozesu horren guztiaren akaberan, ikusitakoa interpretatzen saiatzen da. Ez, ordea, juzkatzen, moralizatzen, bidea markatzen: ikusitakoari buruzko idazle baten testuak ez dauka, inondik ere, ikusitakoaren egia izateko bokaziorik. Ez. Testuak, literarioa bada, galdera bat darama beti bere baitan; egonezina; onkeriatik ihes egiteko deliberoa; ohikotik aparteko beste ikuspegi bat eskaintzeko asmoa… Testuaren borondate hori da bere egia bakarra. Ez gehiago. Ezta gutxiago ere.
Ez, idazle bat ez da ezeren polizia: idazleak badaki gauzek eta gertakariek itxura jakin bat agertzen dutela, itxura jakinaren atzean beste bat ezkutatzen dutela, eta beste bat, eta beste bat…
«Kontuak horrela dituk!», esan ohi dugu, begiratzeko modu eta egia kolore bakarrekoak baleude bezala.
Horregatik ez zaizkit, oro har, politikaren uztarrira itsuegi lotzen diren intelektualak gustatzen. Pentsamenduaren profesional gisa ageri dira, eta ez dute, publikoan behintzat, beren egiari buruzko inolako pitzadurarik erakusten. Aitzitik: pitzadurarik ez erakustea bihurtu dute beren ofizioa, pitzadurarik agertzen ez dutelako dute publiko fidela. Imajinatu nahi nituzke etxeratutakoan beren buruei galderak egiten eta, aldi berean, whiskiaz lepo egiten. Baina kostatu egiten zait eszenaren lehendabiziko partea imajinatzea, nire idazle-ofizioak halako zirkunstantziak irudikatzea eskatzen didan arren.
Idazleok ez gara inor baino ez jatorrago ez aluago. Kalean adina jator eta putakume dago gure artean ere. Ez gara »ez genuke izan behar!» ezeren polizia, hori da sarriegi ahazten zaigun kontu nagusia.
Iragarpenak
Bagdadeko emirra, eklipse bat ikusirik, itsu batengana joan zen zeruetako zeinu hark zer esan nahi ote zuen galdetzera. Burdinazko hegazti harrapariak agertuko zirela zeruan, hori iragarri zioan itsuak: desertu zabalen beste aldeko itsasotik etorriko zirela, eta sua zeriela zeharkatuko zituztela Bagdadeko zeruak. Hegaztiak bazter guztietan pausatuko zirela, han bortxa, hor suntsitu, hemen urrea bildu… Hegaztiek behin eta berriro egingo zutela handik alde egiteko imintzioa, baina izango zutela bertan gelditzeko aitzakia bat…
Bagdadeko emirrak begiak atera zituen errotik bere atzaparrekin. Behin itsututa, iragarpen hobeak egiteko gai izango zela espero zuen. Une hartan, ordea, hegazti harraparien karrankak entzun zituen gero eta hurbilago…
Abaildura
Eukalituz inguraturiko bide batean nenbilelarik, behi bat irten zitzaidan, bat-batean, arbola baten atzetik.
Gelditu nintzen, eta begietara so egin genion elkarri.
"Behiaren behi-izaerak oso zirrara sakona eragin zion nire gizon izaerari »tentsio izugarriko une horretan gure begiradak gurutzatu baitziren». Hain zirrara sakona eragin ere, non nire giza izaerarekiko, hau da, nire generoarekiko, nire giza generoarekiko urrutiramendua sentitu bainuen. Sentimendu benetan bitxia zen: gizakiaren lotsa, animalia baten aurrean; eta seguru asko orduantxe nabaritu nuen lehendabiziko aldiz sentimendu hori. Niri begiratzen eta ni ikusten utzi nion behiari, eta horrek berdindu egin gintuen, ni ere animalia bihurtu bainintzen. Baina animalia estrainioa sentitu nintzen, baita legez kanpoko animalia ere, zilegi bazait horrelakorik esatea".
Gure jaun artista Gombrowicz-en goiko testu hori irakurtzen ari zelarik, telefonoak jo du.
Gure jaun artistak egunak daramatza lanik egin gabe, irakurri gabe, idatzi gabe. Ezin ditu orduak organizatu. Buru-sentimenduak, erabateko sorgorrez. Uste du ez diola ezerk sendatuko barrena zornatzen ari zaion zorigaiztoa. Hondoraturik dago, irin-aska batera botatako txanpon bat baino galduago. Hormako erlojuak, leihoetako errezelek eta egongelako bazter batean dagoen begoniak gure jaun artistak baino izatasun gehiago dute.
Telefonoak jo du ostera.
Gure jaun artistari beldurra dio garunak ukitu eta abailduraren pultsua sentitzeari.
Telefonoa deskonektatu du.
Udazkeneko hostoena bezalako ahidura hori; eraman txarreko trenpe dekadentea…
Oinik gabe gelditu izanaren halako sentsazio etereo bat, non ez baitute ezer pisatzen hego-haizeak eta euriak, lotsak, kontzientzia txarrak, aurrera egiteko gogo-faltak…
Mendi aldera irten da gure jaun artista, behi bati begiratzeko premia erabatekoaz.
Liburu bakarrekoak
Liburu bakarreko, ideia bakarreko, norabide bakarreko garaiak bizi ditugu. Eta bizi dugu horren guztiaren bertsio modernoago bat ere: politikoki zuzenarena, onkeriarena. Liburu bakarrekoa, pentsamendu bakarrekoa.
Timeo hominem unius libri zioten klasikoek. Liburu bakarrekoa ez da azkarra, ez irekia, ez da kultura handikoa, baina bai pitzadurarik gabea.
Boterearen neurri-neurrikoa, alegia.
Babel liburutegiko apalategiak, ordea, azkenik gabeak dira, infinituak. Handia da, azkenik gabea, bertan dagoen aukera ere. Aukerak dituena da aske ala aukerak izatea ez da aski? Askatasunik ez da existitzen, ados, baina askeak bagina bezala bizitzen ahalegindu behar genukeela uste dut. Babeleko apaletan daude pentsamendu bakarra nahi luketen liburuak, ados, baina, horregatik hain zuzen, pentsamendu bakarraren aurkako antidotoa eta sinboloa da Babeleko liburutegia. Diferentziaren eta ugaritasunaren eta askatasunaren jauregia da, eta Bibliak esaten badigu ere Babeleko dorretik datorren ugaritasuna Jainkoaren zigorra izan zela, bedeinkatua bedi onkeriatik aterako gaituen oro, ongi etorria bedi giza harrokeria apaltzera datorren oro.
Estatutua
Estatutuak hogeita bost urte. Alde nengoen. Kontra egon izan banintz ere: gogoratzekoa da garai haietako parte hartzea. Proposamenen bat zuen oro herriz herri ibili zen berea agertzen, berea defendatzen, estatuaren onurak zein malurak seinalatzen. Pedagogia egiten: estatutuaren maiuskulak ulertzera iritsi ginen.
Gaur, ordea, Legebiltzarra da eztabaidako gune eta kale eta taberna eta herri-areto bakarra. Hala beharko du izan, demokrazia formalak formalitate gehiegia baitakar, baina orain hogeita bost urte estatutuaren maiuskula guztiak eta minuskula bat edo beste ulertzera iritsi baginen, nago gaur ez garela plan eta planta berrien maiuskula handienez ere jabetuko.
Legebiltzarrak garai bateko pedagogia politiko hura ito du. Glu-glu.
Aingira
Bizitzak, izendatu orduko, aingira baten modura egiten digu ihes. Badakizu ezingo duzula inoiz bete-betean harrapatu, baina giza kondizioaren ezaugarri nagusia da hala ere bizitzaren mirari hori behin eta berriro izendatzen ahalegintzea.