Haur eskola batzuetan, Loris Malaguzzi pedagogo italiarraren eredua segitzen dutenetan kasu, ispilu handi batek hartzen du ikasgeletako pareta oso bat. Ikusi nuen lehenengoan, hezitzaile batek material hauskaitzez egina zela esan zidan, eta izugarri baliagarria zela, umeekin lanean aritzeko. Harrezkeroztik, ikasgela batera sartzen nintzen orotan beti ikusten nuen ume bat edo bi, batzuetan hiru, ispiluari so.

Jolasa antzekoa zen beti. Haurra bere buruari begira ispiluan, keinuka, balantzaka, besoak altxaturik edo kukubilko paratuta. Batzuetan bikoteka egoten ziren, haien buruari beha, eta, batera, kidearen islari ere erreparaturik, elkarren arteko eragina biderkaturik edo, bi beharrean, lau zirela baitzirudien.

Haur eskola horietan, bestalde, funtsezko tresnak jotzen dituzte senideen zein ikasgelako lagunen argazkiek eta 'nire historia' izenburua daramaten liburuak. «Nire historia» delako albuma gurasoek osatzen dute etxean, familiako argazkiekin eta umeak gustuko dituen marrazki eta kontuekin. Ikasgelako ipuinetan eskatuena izan ohi da. Umeek elkarri erakusten diote, haien aitona-amonen eta lehengusuen berri ematen diete besteei. Askoz geroago ere, neska-mutilek haur eskola gibelean utzi dutenean, liburura jotzen dute, noiz edo noiz, etxean. Haurrek erakusten digute zein garrantzitsua dugun gizakiok historia pertsonala, eta zein inportante, historia hori eta gu garena besteek ezagutu eta aintzat hartzea.

Fermin Etxegoienek Neurona eta Zeurona saiakeran dioen bezala, "euskaldun ia denok gara erdaldunak". Gure inguruko erdaldun gehienak, berriz, ez dira euskaldun. Hori da gure errealitatea, gustukoa izan edo ez. Errealitate hori haur eskolako ispilura eramanda, honela irudikatzen ahal da: bi haur ispiluaren aurrean daude, eta horietako batek, euskaldunak, bere isla eta bere lagunarena ikusten ditu ispiluan, baina bere lagunak, euskaraz ez dakienak, isla bat baino ez du ikusten, berea, ez ordea, bere adiskide euskaldunarena.

Euskaldunok aspalditxo ohartu ginen literatur itzulpenen muntaz. Lehenik, literatura unibertsaleko obrak euskaratzeak gure kulturari ekarriko zion onuraz jabetu ginen, eta konturatu berriak gara gure literatur lanak beste hizkuntzetara eramatea funtsezkoa dela, bizirauteko. Euskarazko literatur lan mordoxka itzuli dira, eta gero eta gehiago itzuliko dira. Baina lan horiek liburutegi eta liburu-dendetako apaletan gelditzeko arriskuan daude, ez urruneko arasetan, baizik eta Euskal Herrikoetan beraietan. Hemen berean ispiluan beren burua baino ikusten ez duten adiskide piloa baititugu, erdaldun hutsak, haiek. Batzuek ez dute izanen inolako asmorik euskaldunon isla hautemateko, baina isla hori ikusi nahi dutenek ere ez dute horretarako aukera handirik. Erdarazko hedabideetan euskal literaturaren berri emanez gero, euskaraz ematen baitute, ia inoiz ez gaztelaniaz edo frantsesez, eta horren ondorioz ohartu gabe pasatzen dira, ez euskaraz egiten diren gauzak soilik, baizik eta horien itzulpenak ere. Zenbat erdaldun euskaltzalek daki, Nafarroan, Aingeru Epaltzaren Rock'n'Roll nobela, besteak beste, edo Jon Alonsoren Idiaren eraman handia saiakera, Paciencia de Buey hori, gaztelaniaz leitzen ahal dituztela, bi idazleak nafarrak izanda ere? Are gutxiagok jakinen dute Arantxa Urretabizkaia eta Anjel Lertxundi gipuzkoarren El cuaderno rojo eta Un final para Nora, hurrenez hurren, edo Miren Agur Meabe bizkaitarraren El código de la piel irakurgai dituztela. Doi-doi ezagutuko dituzte Bernardo Atxagaren eta Unai Elorriagaren nobelen itzulpenak. Nafarroan esan dut, baina egoera ez da hobe izanen, beste euskal herrietan. Noizko, Sautrelaren erdarazko bertsio birziklatua, ETB2an, noizko, euskal idazlanen erdarazko bertsioen gaineko iruzkinak, erdaraz, gure inguruko erdarazko komunikabideetan?