bilbon 35.000 inguru euskaldun ei dago. Batzuk euskaldunberriak dira, beste batzuk txikitatik euskaraz eskolatutakoak, eta beste asko -edo euren gurasoak, edo aitite-amamak, edo...- Bilbotik kanpokoak, nor bere hizkerarekin. Bakan batzuek, berriz, Bilbo guztiz euskalduna zen garaiko ondarea jaso dute. Ez da hil, beraz, bertako hizkera oraingoz, hitz egiten duenik aurkitzea erraz-erraza ez bada ere.

Iñaki Gaminde ikerlari bilbotarrak 25 urte egin ditu hiriko jatorrizko euskaldunekin berbetan, eta laster kaleratuko da, lan horren fruitu, Bilbotarron euskararen zuzuan lana. Liburua eta CDa, hain zuzen. Lehenbizikoak, hizkuntzari berari baino, Bilbon ia guztiz galduta dagoen bizimoduari begiratzen dio, euskara tresna dela. CDan, aldiz, hizkuntzari lotuta, kontu gramatikalak eta beste bildu ditu Gamindek.

Honakoa ez da ikertzaileak Bilboko euskararen gainean argitaratutako lehen lana: orain urte batzuk bertako euskararen ezaugarriei buruzko liburua idatzi zuen. Ezaugarriez berba egin badaiteke behintzat. "Euskaraz dena da antzekoa, euskara bat da eta", dio Gamindek. "Ni ez naiz orain ohiko bihurtu den dialektologia horren aldekoa; uste dut beste metodologia bat beharko litzatekeela halako sailkapenak egiteko. Nik ez ditut ezaugarriak bilatzen, beste azterbide bat daukat".

Zelangura, Gamindek gustuko ez duen dialektologia horren bidetik joatea onartu du, Bilboko jatorrizko euskara zelakoa den azaltzeko: "Azentua, Bizkaiko iparraldean ez bezala, ez da bereizgarria, ez du ezertarako balio. Seguruenik erdararen eraginez gertatzen da hori. Azentu mota hau Bilbotik Arrasateraino ematen da, Bizkaiko hegoaldean, hizkuntzaren mugan hain zuzen". Bilboko azpieuskalkia, bide batez esateko, Galdakao zati batean, Basaurin, Arrigorriagan, Zaratamon, Etxebarrin, Ugaon... egiten den bizkaieraren aldaerari dagokio.

Euskalki guztiek bezala, Bilboko berbakerak gauza arkaikoak eta berrikuntza handiak dauzka. Lehenbizikoen artean, ahoristikoak -iraganeko aditzen ordez subjuntiboa erabiltzea- aipa genitzake, edo inguru osoan galduta dagoen hitanoak oraindik irautea zenbait lekutan, Begoñan esaterako. Aspaldiko hizkeraren lekuko horiek, esan bezala, gauza berriekin batera aurki ditzakegu, sarritan gaztelaniaren eraginaren ondoriozkoak. "Beste leku batean edozeinek ezagutzen dituen berbak galduta daude hemen", dio Gamindek, "eta hala, primo, abuelo, tio eta halakoak entzun daitezke, berbarako".


Bilbon gaude, eta erdararen eragina ez da harritzekoa. Izatekotan, euskarak gaur arte irauteak utzi beharko gintuzke aho zabalik. Gaminderen ustez, miraria da transmisioa desagertu ez izana eta, are gehiago, katea oraindik eten ez izana: "Nire informatzaileetako batzuen ondorengoak, lobak-eta, euskaldunak dira. Bilboko euskara egiten dute? Ez dakit, baina etxean jaso dute euskara eta gero, beste ume denak bezala, eskolatu egin dira".

Hiru gunetan topa daitezke Bilboko jatorrizko euskaldunak: Begoñako auzotxo batzuk, Larraskitu eta Buia. Oraindik baserriren bat dago horietan, eta gehientsuenetan euskaraz egiten da. Baserria gainbehera dugu ordea, eta zer esanik ez hiritzarrean. Asko desagertu egin dira, eta horietan bizi zirenak pisutara joan. Nora, baina? Auskalo. Iñaki Gamindek susmoa dauka Bilbon uste baino jatorrizko euskaldun gehiago egongo direla, baina ezin topa. "Nik hogei hiztun ezagutzen ditut, hiztun onak, euskaraz ondo dakitenak eta jatorrizko berbakera daukatenak. Hortik gora, ez dakit. Bilbon 34.000 euskaldun ei gara. Zenbat ote dira jatorrizkoak? Nik esperantza daukat 100en bat egoteko".