Adiskide bati esan nion literaturaren inguruko kritikaz idazti behar nuela artikulu hau burutzeko asmoz, eta bat-batean erantzun zidan ea Babelian (El Pais) kritiko batek Bernardo Atxagaren nobelari buruz idatzi zuenaz zerbait esan behar ote nuen.

Bada ez, zuzenean behintzat, lehenagotik ari nintzaiolako gaiari bueltak ematen, baina sumatzen dut lehenago edo beranduago agertu beharko duela gai horrek ere. Hala eta guztiz ere, gure artean ere bada jendea erabiltzen dugun "faire play" honen aurrean kaña gehiago eskatzen ari dena, baina ondoren zer gertatzen den ikusten duenean, izutu egiten dena.

Bada ez, nik beste zerbaitez hitz egin nahi nuen. Gure artean dugun begiko izateko tasuna horretaz hitz egin ere. Egia da, nonbait, ez dela inorengatik kritika txarrik irakurtzen gure aldizkari eta egunkarietan, eta, ondorioz ateratzen dugun erabakia denak onak direla. Nik ez dut horrelako ondoriorik ateratzen, kritikaren ahuleziaz pentsatzen dut, lanari ematen diogun arreta gutxiaz, batzuetan. Baina badakit dena ez dela ona, eta memoriak asko laguntzen duela galdu zena eta mantendu duguna desberdintzen. Harritzekoa da zein arin igarotzen diren nobedadeak gure aurretik, zein arin doazen liburu denden apaletatik.

Esan diote merkatuak agintzen duela gaur. Eta merkatuarekin batera editoreak, eta saileko zuzendariak... Merkatuak ere baditu bere izen eta abizenak, edo bere karguak. Baina arintasunaren aurrean, merkatuaren aurrean gutxi dezake irakurleak, eta horixe naiz ni, irakurketaren gustua publiko egitera atrebentzia agertzen dudana. Dena dago ondo, jarrera horren etsairik handiena da memoria, eta liburuak zein gutxi geratzen zaizkigun esku artean konturatzea. Urteak pasa dira liburu hura agertu zenetik? Ez, hilabeteak besterik ez, uda pasatu da, eta lehenengo uzta hartatik »liburu eguna dela medio sortu den lehen uzta hartatik, gero esango dute gu ez garela omenaldi zale!» oso gutxi geratzen da esku artean. Eta Durangorako Azokara doan aldaparako prestatu behar dugu.

Bueno, guzti hau bidean etorri da, zeren nik liburu bat aipatu nahi nuke: La crítica literaria en la prensa deitu dute, eta asko estimatzen ditudan lagunek hartu dute parte bertan, bere lanari »egunero irakurtzen denari prentsan iritzi emateari deitzen diote lana» buruzko hausnarketak agertu dituzte gaur egun prentsan ari direnek.

Hitz xume bi azpimarratu nahi nituzke liburu horren ondorioetatik.

Lehen hitz xumea zera da: aldiak aldatu egin dira literaturarako, beraz neurri berean aldatu dira kritikarako. Telebistaren eta ikuskizun medioen indarra pean, aldizkari batean idazten denak izan lezake eraginik edo bat ere ez, segun, ez dago neurririk. Baina XX. mendearen hasieran paper bat betetzen zuen kritikak eta gaur egun beste bat, xumeagoa, agian. Garai haietan gizarte talde baten gustu kontuak zuzendu behar omen zituen kritikak, beste hitz batzuekin esateko gizarte talde horren abiapuntu ideologikoak indartu eta bultzatu, aldekoak indartu eta aurkariak baztertu. Gogorra zen beraz erabiltzen zuten hiztegia. Hala ere, gaur egun, kritikaren zeregina besteren bat izan liteke, batez ere "bestetasunaren" ulermena nagusitzen denean. Baina, agian, gertatu den aldaketarik nabarmenena publikoaren alorrean gertatu da. Ez dakit horrela den, baina badirudi kritikaren hartzaileak ez direla gaur gizarteko zati batekoak, baizik eta idazleak eta kritikoak eurak, beraz, kritikaren esparrua itxi egin dela.

Bigarren hitz xumea bestelakoa da. Eta uste dut azkenean bukatuko dudala nire adiskideak nahi zuen gaiaz. Garbi dago Bastoko Soteaz mozorrotuz, jipoia zabaltzera agertzen den kritikoak ez duela etorkizun handirik. Kritikoak jakin beharko luke errespetua izaten, onartzen idazleak borondate onenarekin egin duela, aldi luze batez, lan. Eta hori onartzetik hasteak txukuntasuna emango dio lanari.