Irteera. Duela urte batzuk, seguru aski Abiadura Handiko Trenaren proiektuaren aldeko argudio berri bat emateko gogoz, Eusko Jaurlaritzako agintariren batek, egunero hiru hiriburuetako campusen arteko unibertsitarioak garraiatzeko zerbitzu berria eta erosoa izango zela plazaratu zuen.

Egitasmo honen bultzatzaileentzat gaur egun autobusez Gasteiz, Bilbo eta Donostiaren artean eskola egunetan mugitzen diren horiek Euskal Y grekoaren bezero potentzialak bihurtzea ez litzateke txarto, baina horretarako prezioak autobusaren parekoak izan beharko ziren eta Leioako campuseko »handiena dudarik gabe» lotura berriak jarri beharko ziren, aspalditik hauteskunde bezperatan aipatzen diren horiek, alegia. Balizko lar, sinesgarritzat jotzeko.

Unibertsitarioek, 100.000 inguru Euskal Herrian, trenaren beharra dugu, aldiz oraintxe dugun garraio sistemarekin oso gutxi dira trenaren bitartez, garraiobide ekologikoenez eta sozialki errentagarrienez hain zuzen, eskola eta fakultatera abiatzen direnak. Autobusaz aparte, automobila da nagusi euskal unibertsitarioen erabileran, gizarteko beste alorretan bezala eta Y grekoak ez du panorama hori aldatzeko betarik ematen.

Hurrengo geltokia. Pare bat aldiz unibertsitate publiko eta pribatuetako errektore jaunak, Alvaro Amann garraio sailburuaren deiari berehala positiboki erantzuteko prest egon dira, Euskal Y proiektuaren defentsan. Gizarte legitimazio faltan egonik, antza, asko baitira, bertoko gehiengo sindikala (ELA, LAB, EHNE, HIRU…) barne, AHTren inpaktu sozial eta ekologikoen aurka tren sozial baten aldeko kritika eraikitzen ari direnak, errektoreek instituzioen arteko gobernarien adostasuna antzeztu dute, kontutan hartu gabe AHTren inguruko desadostasunak eta legitimazio hutsuneak Eusko Jaurlaritzan bertan hasten direla, Intxaurraga eta Madrazoren eskutik.

Kezkagarria da benetan, EHUko kasuan bereziki errektore berriaren jokabidea, unibertsitate talde batek Y grekoaren gaineko ikerketa ekonomiko-sozial sakon baten ostean egitasmo horren aitzakiak kritikatuz garraio politikan irizpide alternatibo eta sostengarriagoak eskatu dituenean. Noren izenean eta zeren defentsan hitz egiten dute errektore jaun hauek?

Ez al dira konturatu Y proiektu hau atzerapen, gezur eta ukazioz beterik datorrela? Edo prest al daude kritika eta irregulartasun guztien gainetik Gasteizko gobernuari zerbitzu politiko interesatu bat egiteko? Proiektu publikoen eztabaida arrazionala demokraziaren funts nagusienetariko bat dugu, beraz eztabaida zein informazio libre eta publikoa premiazkoa da eta AHTren egitasmoak bere baitan akats nabarmen hori darama. EHUko errektore jaunak bere instituzioko ikerlariei entzun ote die zenbat oztopo eta zailtasun izan dituzten Y grekoaren inguruan publikoak "izan behar" diren datu eta dokumentuak eskuratzeko?

Helmuga. Unibertsitateko historiagileengandik ikasi dugu pasa den mendearen hasieran Euskal Herrian tren sare ereduzko bat zegoela. Orain baino trenbide kilometro askoz gehiago zeuzkana, halaber, automobila ekonomiaren funtsezko atala bihurtu zenetik, urtez urte geltoki eta bidaiariak galdu dituena. Une honetan, zailtasun eta traba administratibo ugariren gainetik, gobernu autonomikoak inongo aukerarik ematen ez duenean AHTren proiektuari kritika egiteko eta eztabaida publikoak bultzatu beharrean sistematikoki ukatu egiten dituenean, unibertsitarioen eginbeharra Euskal Y grekoa eta tren sozialaren arteko desadostasunak non diren eta haien irizpide zientifiko-teknikoak gizarteratzea izango litzateke, nire aburuz.

Azterketa eta ebaluazio geologikoak, energetikoak, urbanistikoak, soziologikoak, ekologikoak eta abar dira behar ditugunak eta horretantxe unibertsitarioek zer ematea baitaukate, ezerezaren truke. Hor datza unibertsitarioen aldeko erronka trenaren alde!