Herri batean berrogeita hamar urtetik gorakoek, ia denek, euskara baldin badakite, eta hogei urtetik beherakoek, ia inork, ez badaki, bada zerbait ez doana ongi. Transmisioa seguraz ere. Lapurdi eta Nafarroa Beherean bezala Zuberoan ere familiako euskararen transmisioa ez da beti egiten. Euskara ez da aita-ametarik haurrengana pasatzen, eta maleruski herentzian ere ezin da utzi. Beraz, 13.000 biztanleko probintzia txikian, aitatxi gehienak euskaldun zaharrak dira eta gazte gehienak frantses berriak.

Esperantza irakaskuntza omen da, ikastola. Eta egia da azken urteetan Seaska gero eta handiago, zabalago egiten ari dela Zuberoan ere. Baina etxean egin gabekorik nekez egingo da etxetik kanpo, eta lau zenbakik azkar erantzuten diote euskararen agonia ikastolen bidez luzatu nahi duten baikorrei. Zuberoan, lau irakaskuntza mota daude: murgiltze eredua »ikastolen sarea, euskarazkoa», elebitasun eredua »Ikas-Bi deitua, euskara hein bateraino erakusten duena», hastapen eredua »frantsesa, euskara poxi bat sartzen duena», eta frantses eredua. Lehen mailako gazteetan, bi urtetik hamar urtera bitartekoetan, erdia hastapen ereduan hezia da, laurden bat baino gehiago frantses ereduan, %15 elebidunean, eta %8ak baizik ez du ikastolan ikasten. Bigarren mailan haurrak handiagoak dira, eta zenbakien arteko diferentziak ere bai. Ondorioz, 79 haur, horra ikastoletako esperantza zenbakitan.

Lau irakaskuntza ereduen artean, euskararen transmisioa ikastoletan baizik ez da segurtatua. Elebidunean zerbait, baina han ere mirakulu gutxi. Gainera, ikastolatik landa, bertsu eskola bat kendu, eta ez da beste haurrentzako aktibitaterik euskaraz ari denik. Ez errugbirik, ez pilotarik, ez dantzarik, ez deus. Beraz, egun 79 haur baldin badira ikastoletako esperantza, bihar arriskua dago esperantza hori emeki-emeki frantsesen artean, bakantzen, galtzen joateko, ardi beltza artaldean nola.


Datu kezkagarriak dira inolaz ere, baina ez dira gaur goizekoak. Badira hogei urte bederen eguraldi asmatzaileek ekaitza iragarria zutela, eta badira hogei urte baino gehiago Zuberoan euskara irakaskuntzan eta komunikabideetan sartua dela. Irakaskuntza esaten denean ikastolak dira aipagai, eta komunikabideak aipatzean aldiz, partikulazki Xiberoko Botza irratia. Horiek ziren orain hogei urte Zuberoa utzi eta Parisera abiatu ez ziren bakarretakoak.

Baina Parisera begira ez jartzeak manexei begira jartzea ekarri zuen. Manexak, Zuberoan, beste euskaldunak dira, zuberotarrak ez besteak, alegia. Ezaguna da Garruzeko merkatuan zuberotar batek beste zuberotar bati esan ziona. "Zer, merkatuan jende anitz?" "Ez, manex anitz, baina jende gutxi". Zuberotar gutxi, alegia. Baina gutxi horiek belarria erne, eta manexen hitzak ikasten hasi ziren. Irratigintzarako eta irakaskuntzarako, zuberera lexiko egokirik gabe baitzen, zuberotarrek euskara batuaren edo bederen ipar batuaren hitz asko mailegatu zituzten. Ordura arte, frantsesak eragin baldin bazuen zubereran, handik landa euskara batua bihurtu zen Zuberoako hitz iturri berria. Esan behar da, lehenagotik ere, Zuberoako idazleei esker, euskara batua Zuberoako idazkietan lekuño bat egiten hasia zela, baina batik bat 80ko hamarkadan hasi zen zuberera euskara baturantz lerratzen. Oraindik orain, lerratze eta hurbiltze fase horretan da.

Egun, beraz, Zuberoako ikastoletako ikasleek zuberera bezain bat dakite euskara batua. Ikas materialak ere, frantsesez ez diren poxiak, Ipar Euskal Herri osorako eginak dira Ikas pedagogia zentroan, eta beraz, ipar batuaz dira. Horrek denak egiten du, menturaz bihar euskaraz ariko diren 79 zuberotarrek euskara batua ere ongi jakitea. Tira, ongi, gazteen hizkuntza gaitasuna ere ez da zoratzekoa, baina ez du merezi hiztun berrien gaitasuna aztertzen hasteak, bestela ere aski datu ezkorretara iristen baita kalkulua.

Eta ezkorretan ezkorren, kalkuluaren emaitza. Pentsa daiteke hemendik hogei-hogeita bost urtera euskara oso-oso gutxi entzungo dela Zuberoan. Eta entzungo den gutxi hori, zubereratik baino hurbilago izango da ipar batutik. Beraz, bide honetan segituz zuberera galdua izanen da. Baina lasai, orduan ere jende anitz bilduko da pastorala ikustera, eta haurrek jakinen dute euskaraz kantatzen. Gora kantatuko dute aita-amekin batera: "Agian, agian, egün batez, jaikiko dira egiazko zuberotarrak...". Bai, agian.