Heldu dira merkealdiak Corte Inglesera, Zarara, Mangora. Eta guztiok »ni neu barne, jakina» amua irentsiko dugu. Zerbait erosiko dugu. Zer gara gu, nor gara gu, kontsumitzaileak gara gu. Kontsumitzaileen Elkarteetako ordezkariek, urtero bezala, erostera joan aurretik behar ditugun jantzien zerrenda prestatzeko gomendatu digute, zerrenda horretan ageri ez den ezer ez erosteko aholkatu. Baina gu, urtero bezala, zerrendarik gabe, edozer gauza erosteko prest hurbilduko gara dendetara. Seguru pagotxaren bat topatuko dugula: elastiko bat bederatzi eurotan »berdin dio etxeko armairuan kamisetak sobran izatea», edo praka batzuk 18tan »agian guretzako txikiegiak dira, baina, merkeak direnez, zer axola dio». Eta harro kontatuko diegu lagunei zer nolako maukak erosi ditugun, haien gibelean dagoenaz batere arduratu gabe.

Egunotan Intermon Oxfam erakundearen txosten bat irakurri dut, hain zuzen ere Espainiako enpresa arropa ekoizleen jardueren ingurukoa. Ebazpena, Inditex (Zara), Induyco (El Corte Ingles), Cortefiel edota Mango bezalako enpresentzat arropa egiten duten tailerretako langileen baldintzak esklabutzatik gertu daudela. Tailer gehienak Marokon daude. Langile gehienak emakumeak dira »txirotasun katearen azken kate-begia emakumea izaten da beti». Txostenak adibide ikaragarriak eskaintzen ditu: 16 orduko lan jardunaldiak, hilero ordaindu gabeko 150 ordu estrak, sindikatuak osatzeko eskubiderik ez, segurantza sozialik ez, gaixotasun baja hartzeko eskubiderik ez, areago, lan jardunaldi maratonianootan komunera joateko aukerarik ez.

Salaketa horren aitzinean transnazional espainiarrek esan dute haiek dekalogo etikoak sinatzen dituztela haien arropa egiten duten tailerrekin. Dekalogo bat, baina, paper bustia da, baldin eta tailerrei ezartzen dizkiezun ekoizpen baldintzek ezinbestean esklabutzara bultzatzen badute. Transnazionalek ekoizpen handiagoa, azkarragoa eta merkeagoa nahi dute. Eta Munduko Banketxeak eta Nazioarteko Moneta Fondoak txiroturiko herriak eskaera horiek onartzera bultzatzen ditu. Duela hiru urte Marokoko tailerrek 3,3 euro kobratzen zuten praka bakoitza. Egun, 2 besterik ez »kontuak egiten hasten bagara, jabetuko gara 18 eurotan erosi ditugun prakak pagotxa direla, batez ere multinazionalarentzat». Inditexek mundu osoko entrega eperik motzenak inposatzen dizkie tailerrei: bost egun. Xedea, erakusleihoko arropak astero aldatzea, guri amu erakargarri gehiago eskaintzea.

Guk, jakina, amua behin eta berriz irensten dugu. Herritarrak baino gehiago kontsumitzaileak gara. «Kontsumoak libre eginen zaituzte». Horixe da egungo erlijio nagusiaren leloa. Jaungoikoa, Merkatua. Kontsumitzaile itsu izatearen errua, nolanahi ere, ez da guztia gurea. Txikitatik garbitzen baitigute burua erosle porrokatuak izan gaitezen. Gurea bezalako gizarteetan, herritar bakoitzak egunero 1.500 publizitate-mezu jasotzen ditu, telebistako, irratiko, prentsako, errepideetako, karriketako iragarkiak, gehi beste mezu ez horren zuzen asko: paperezko eskuoihaleko lelotxoa, aurreko autoaren marka, lankidearen elastikoaren logoa… Beste datu bat, haurrak dira publizitatearen xede nagusia, haien buruak harkorrenak baitira. Prozesua, gainera, ez da atzo hasitakoa. XIX. mendearen amaieran hasi ziren, eta harrez geroztik urtetik urtera munduan gero eta diru gehiago gastatzen dute publizitatean. Coca-Cola aitzindaria izan zen publizitatearen alorrean. "Errepikapenak indar ikaragarria du. Tanta batek harria zula dezake", aipua hain zuzen ere Coca-Cola enpresako buru batena da. Beldurra ematen du.

Burua garbitu digute, edo zikindu, nondik begiratzen zaion, baina ez dugu zertan ezer egin gabe geratu. Herritarrok kontsumitzaile bilakatu gaituzte. Horrek, baina, boterea ematen digu, kontsumitzailea kontsumo gizartearen oinarria baita. Beste modu batean esanda, kontsumitzaileak kontsumitzen ez badu, akabo. Bada ideia horren inguruan lanean diharduenik. Globalizazio neoliberalaren aurkako mugimenduaren baitan, alor bat marken aurkako borroka da. Transnazionalen aurkako kanpainak antolatzen dituzte. Baita publizitatearen kontrakoak ere. Naomi Kleinen No Logo liburuak ederki azaltzen du haien diskurtsoa. Asko laburbilduz, tesi nagusia da zenbat eta jende gehiagok jakin zer dagoen arestian aipaturiko espainiar arropa transnazionalen atzean, edo Nike eta Microsoft bezalako multinazionalen gibelean, orduan eta jende gutxiagok erosiko dituela beren produktuak. Nik, baina, badut zalantza bat: transnazionalen gibelean zer dagoen jakinda ere jendeak ez ote duen berdin-berdin kontsumitzen segituko. Eztabaida klasikoa: gizakia izatez ona ala gaiztoa da? Zu zeu, irakurle.