Sorginei buruzko mitoak ugari dira eta Euskal Herriko bazter guztietan jasoak daude gainera. Baina mito hauek ez dira guganaino sortu ziren bezala iritsi, mendeen poderioz eraldatuz joan dira. Zeinek ez du ezagutzen zaldi zuri baten gainean amari ihes egin zion alaba sorginaren istorioa? Edo "bagarela, ez garela, hamalau mila garela" esanaz, gau ilunean azaldu ziren sorgin horiena? Mito hauek beste jeinuei dagozkien mitoekin nahasten dira »jentilak, lamiak edo Marirekin» eta kristautasunaren sinbologia bereganatu dute kasu askotan.

"Sorgin" hitzaren esanahia latineko sors (patu, zorte) eta "gin" atzizkia bateratzetik datorrela diote batzuk. Baina ezin daiteke ziur esan euskal hitza denik, Leon eta Asturiasen sorginei "jorguina" deitzen diete eta Bartzelonan bada herri bat Vallgorgina deiturikoa eta, zaharrenek, bertan sorginak bizi omen zirela esaten dute. Dudarik ez dagoena zera da, sorginek badutela antzinako sineskerekin zerikusirik eta Elizak mende batzuk beranduago sineskera hauetatik ere edan zuela, komeni zitzaien sorginen irudia sortzeko.


Europan, Erdi Aroan zehar ez zen sorginkeri auzi handirik eman, baina XV. mende bukaeran sorginkeria eta deabrukeriaren inguruko hainbat lan idatzi zen, horietan garrantzitsuena Malleus Maleficarum izenekoa, 1486an Kramer eta Sprenger dominikarrek egina; bertan, sorginek deabruarekin itun bat egin zutela eta deabrua gurtzeko akelarreak edo "sabbat"ak »Europan izen horrekin ezagutzen ziren» egiten zituztela esaten zuten. Idazlan honek sekulako eragina izan zuen Europan eta 1486 eta 1669 urteen artean 30.000 ale banatu ziren.

Garai horretatik aurrera sorginen kontrako auziak izugarri ugaritu ziren eta gero eta pertsona gehiago auziperatu zituzten prozesu bakoitzeko, horrela, ustezko milaka sorgin erre zituzten. Prozesuek ez zuten eskualde guztietan berdin eragin, baina ñabardura batzuk salbu, salaketa eta auziperatze guztiek antza handia izan zuten. Aditu askoren ustez, sorgin ehiza lehertzeak zerikusi handia zuen Aro Modernoa hastearekin batera sortu ziren gatazka erlijioso eta sozialekin; XVI. mendean erreforma protestantea eratu zen eta horrekin batera kontra-erreforma katolikoa, gainera krisi ekonomikoek eragindako nekazal matxinadak ugaritu egin ziren eta sorgin ehiza, ezegonkortasun horri erantzuteko modu bat izan zen.


Euskal Herria guztiz katolikoa eta fededuna zen arren, europarrentzat herri bitxia ere bazen, hizkuntza ezezagun baten iturri eta antzinako ohitura edo sineskeren arrasto ugari mantentzen zituena, gainera; beraz, fedearen eta arrasto paganoen arteko konbinaketa horrek, euskaldunak sorgin ehizarako harrapakin bikain bihurtu zituen.

«Sorguiña» hitza, idatzizko dokumentu batean lehenengoz 1415. urtean azaldu zen; Iruñeko bi emakume "sorguina erbolera et faytillera" izatea salatuta zigortu zituzten. Urte batzuk beranduago, 1466an, Gipuzkoako Probintziaren ordezkaritza batek Gaztelako Enrike IV. erregearengana jo zuen, herrialde guztia sorginez beteta omen zegoela eta horren kontra egiteko botere gehiago eskatzera. XVI. mendea hastearekin batera Euskal Herrian zenbait sorginkeri kasu salatu ziren, horietako bat Anboto inguruan zeuden ustezko sorgin batzuen aurka izan zen. Jakina da lurralde hori hainbat mito eta sineskeriren sorleku izan dela betidanik, Anbotoko Damari buruzkoak, esaterako. Beste kasu bat 1507koa dugu. Iturri batzuen arabera, urte horretan Logroñoko Auzitegiak 30 bat euskaldun erre zituen sorgin izatea egotzita. 1527an Inkisizioak berriro ere gogor jo zuen, eta Nafarroako Pirinioetan eta Durango aldean inkisidore zenbaiten bisitak jaso zituzten.

Bizkaiko Zeberion 1555 eta 1558 artean sorturiko prozesua benetan harrigarria izan zen, sorginkeria salaketak bizilagunen kontra nola erabiltzen ziren oso ongi ikusten baita bertan. Katalintxe Gesalakoa izeneko zortzi urteko neskatxa batek Hereinoza etxeko senide guztiak salatu zituen, Petralanda izeneko lekuan deabrua gurtzen zutela esanez; salaketa honek bestea ekarri zuen eta hark hurrengoa, bi sendien arteko borroka latza agerian utziz. Kasua agintari zibilen esku geratu zen, hogeita bat pertsona auziperatu zituzten eta askok torturak jasan behar izan zituzten, baina ez zuten inor hiltzera zigortu.


Dudarik gabe, Euskal Herriko sorgin ehiza kasurik ezagunenak XVII. mende hasieran Lapurdin eta Zugarramurdin eman zirenak dira. Iparraldeak mende mingotsa pasa behar izan zuen, lehenik espainiar eta frantziarren arteko borrokak pairatu zituen eta gero erlijio gerren erdi-erdian aurkitu zen. XVII. mendea hasterakoan, familien arteko gatazkak puri-purian zeuden eta horren haritik sorginkeria salaketak hasi ziren; protagonista nagusiak Donibane Lohitzuneko agintariak eta Urruñako Urtubia familia izan ziren, baina aktore nagusi bihurtu zena Pierre de Lancre epailea izan zen.

De Lancre Bordelen jaio zen eta bertako jesuiten eskolan ibili zen, oso fededuna zen eta legeak oso ongi ezagutzen zituen. Askoren ustez, barruan frustrazio handia zeraman gizona zen. 1609an Frantziako Enrike IV.ak Lapurdiko sorginkeri kasuak aztertzera bidali zuenean, epaileak euskaldunen eta bertoko emakumeen kontrako jarrera gogorra erakutsi zuen. Euskaldunen hizkuntzak, ohiturak eta bizilekuak deabru eta sorginentzako oso egokiak zirela zioen; Azkaineko plazan, Larrungo zelaietan edo Hendaiako itsasertzean akelarreak burutzen omen ziren eta bertara haurrak eramaten zituzten. De Lancrek ehunka lagun prozesatu zituen, jendeak mugaz bestaldera ihes egin zuen eta arrantzaleak Ternuatik etorritakoan, matxinadak hasi ziren. De Lancrek zenbait apaiz ere hil zituen eta, azkenean, Baionako apezpikuak esku hartu zuen, erregeri gehiegikeria horiekin amaitzeko eskatuz. Urte bereko azaroan De Lancrek Lapurdi utzi zuen, baina nahi adina egin ez zuelako penatuta joan zen, ehunka pertsona sutan erre eta gero.

Urtebete beranduago, Logroñon sona handiko beste prozesu bati hasiera eman zitzaion. Zugarramurdi eta inguruko herrietan agintari zibilek hainbat sorginkeria kasu epaitu zituzten; Inkisizioak, hortaz jabetuta eta bere egitekoa zena aldarrikatzeko, Juan Valle Alvarado inkisidorea bidali zuen bertara. Honek, 300 bat pertsona inplikatu zituen, Zugarramurdiko kobetatik gertu zegoen Akelarre izeneko lekuan deabrua gurtzeko bilerak egiten zituztela esanez eta soroetan nahiz animalietan kalteak eragin eta ekaitzak sortzea egotziz. Horietatik 40 Logroñora eraman zituzten, bertako epaimahaiaren aurrean deklaratzeko. Epaimahaikide zen Salazar y Frias lizentziatuak istorio horiek guztiak sinetsi ez zituen arren, beste epaimahaikideek dena ontzat hartu zuten eta 12 pertsona hiltzera kondenatu zituzten »batzuk torturak hil zituen». Ezagunenak, akelarreko erregina omen zen Graziana Barrenetxekoa, bere senar Mikel Goiburu edo Maria Zozaiakoa dira.

Prozesu hauen ostean beste batzuk egin ziren arren, sorginkeri salaketak gutxituz joan ziren, izan ere, Inkisizioa ohartuta zegoen salaketa horien atzean sorgin kontuak baino, beste interes jakin batzuk zeudela. Nafarroako mendialdean, Hondarribian eta Balmasedan gerora izandako prozesuetan ez zen inor kondenatu eta kasu batzuetan, salatzailea bera izan zen Inkisizioak zigortu zuena. XVII. mendea bukatzearekin batera bukatu ziren Euskal Herrian ustezko sorginen kontrako auziak, baina sorginen istorioek gaur egun arte iraun dute.