Alamartsoak izaten ziren gure ume garaian San Joan bezperan. Auzune guztietan pizten ziren eta kaletik begiratuta Biosolan, Gorriñen, Olalden, Ibargunen pizten hasi ahala abiatzen ginen Goiko Kalera, Txamarretxe aurrera. Han izan ohi zen alamartso txikientsuena eta hara bildu ohi ginen ume jendea, gu baino kozkorrago zirenak alamartso gainetik saltoka ikusteko itxaropenarekin, ilatia hartu eta su printzekin izar-dardartien dantza irudikatzera.

Guk sua erabat indarge geratu arte ez genuen salto egiten eta auzokoek esandakoak kantatu eta errepikatze genituen su garrek indar gehien zutenean:

Gora San Joan bezpera!
Zapoak eta sugeak erre, erre!
Artoak eta gariak gorde, gorde!

Edo bestela Gora San Joan bezpera! Sorginak eta lapurrak erre, erre! Artoak eta gariak gorde, gorde!

Oihu, iji eta uju artean izanik ere egur eta zakarrek erretzean sortzen zuten txaplata, hezurrek egiten dutena bezalakoa zela iruditzen zitzaigulakoan nago, gogoan dut, bederen, gure buruak estutzen eta beldurtzen genituela sorgin edo lapur, zapo eta sugeak bizirik erretzeko egindako deiadar artean.

1970ko hamarkadaren atarian edo aurreneko urteetan izango ziren kontu hauek. Artean zuzenetsitako hizkera politikoa asmatu gabe zegoen. Artean, XIX. mendean jaiotakoek kanta zitzaketen bere guraso eta aiton-amonei ikasitakorik. Inkisizioa ezagutu zutenen berri ere bazuketen, agian. Plaza hartako Iztuetari gertatutakoaren berri, esate batera… Baina gu umeegi, entzunda ere horrelako ezer ulertzeko… edo haiek zaharregi ezer esanda ere inork jakin minik eduki zezakeenik sinisteko.

Ez dakit Martin Arotzaneko sua beranduago pizten zen, ala koxkortuago ginenean hasi ginen harantz joaten. Balkoitik soinua jotzen zuen Iñasiok eta guk alamartso ondoan dantza egiten genuen, barre-algara batean, egun hartako kantatuarekin imintzio artean irudikatzen genuenarekin: La raspa la inventó/al cura en camisón/su novia que la vió/a poco se desmayó/Trai larai laralaralai/Trailarai laralaralai...

Soinujolea ere, "Lapurrak eta sorginak erre, erre" oihukatzen zutenen adinekoa zen, beren seme-alaben seme-alaben adinekoei otu zitzaienean, halakoren batean, San Pedro bezperan Larraitzen akelarrea antolatzea. Ez dok amairu zen tarteko. San Pedro bezpera hura bustia izan omen zen, eta akelarre hartara inguratu zirenek hotz galanta pasatu omen zuten… baina orduko prentsak «lizunkeria eta apetarako larre bilakatu zela Larraitz» aldarrikatzen zuen. Muga guztien gainetik egin zuen salto berriak. Hartaraino non, Hego Amerikan, Balendiñe Albisuk, irribarrez idatzi zuen hemengo gazteen aldeko poema bat, aberri-minetik ulertu beharrekoa ziurrenera. Honela hasten zen: "Nora zoaz Amagoia?/Larraitz mendira!/Illargi betea degu ta…/nere semeak an/bilduko dira (…) Beren abesti t'eresi eztitsuetan/naute sentituko,/gaurtik aurrera/illargi betean/mendi gaillurrera/dira igoko,/eundaka urteetan/lozorrotik gaur/esnatuko diralako".

Guk, bitartean, horren berri ere izateko umetxo, sobra ere, parre egiten genuen La raspa la inventó kantatuz.

Bakarren batek galdetuko du zertara datozen oroitzapen guztiok, eta egia esatekotan zera adierazi nahi nioke: gezurrari buruz idazten hasteko hamaika hasiera erabili ditudala aste honetan oroitzapen hauei ekin aurretik.

Gezurra badirudi ere, horrenbeste ospakizun eta horrenbeste alamartsoren ondoren, orain iruditzen zait, egiak bakarrik dirudiela errausturik gure gizartean. Egia begiradaren araberakoa omen delakoa nagusitu da gure artean egia bakartzat. Egia da gertatutakoari ez diogula denok garrantzia bera ematen, ez zaigula guztioi batera eta modu berean itsasten memorian »itsasten bazaigu». Baina hori oroimenari dagokio.

Batzuetan zaharregi eta besteetan umeegi garelako, batzuetan ulertuko ez delakoan eta beste batzuetan esateko beldurragatik, kontua da, azken boladan egiarik ez omen dagoela sinistuta bezala bizi garela. Egiarik eza eta gezurrik eza txanpon beraren bi aldeak baizik ez dira, ordea.

Orain-orain indarrean dagoen erlatibotasunaren metaforak beti erdi hutsik edo erdi beteta dagoen botilaren adibidea jartzen du. Agian, San Pedro egun honetan, otu zait, egia egarriz idatzitako mezu bat sartu behar dela botila horretan. Eta mezua irakurri gabe botila erdi hutsik edo erdi beterik dagoen eztabaidatzen hasten den giza taldeak, izatekotan, abstinentzia sindrome larria duela. Egiaren abstinentzia sindromea.