Batzuk herriaz gogoratzen direla, euskara, berriz, ahazten dutela; beste batzuek, ostera, euskara maitatzen, baina, herria gaitzesten dutela, hizkuntza eta herria, finean, bata bestea gabe ezin direla bizi zioen Xalbador bertsolari handiak. Euskararen indarberritze ahaleginetan, besteak beste, eskoletan, urteetan, euskara eta euskal kultura uztartzeko ahalegin sistematikorik, egiturarik eta erabatekorik ez dugu egin eta bereizita, bataren eta bestearen artean loturarik egongo ez balitz bezala, urratsak egin ditugula ere ematen du. Anartean, hizkuntzak gauzak egiteko baliatzen ditugun neurrian eskuratzen ditugula kontuan hartu gabe, garai bateko euskararen ezagutzaren eta erabileraren arteko bereizketari, gure hizkuntzaren eta kulturaren artekoa ere gehitu diogu.

Hizkuntzak, baina, bestelakorik adierazi arren, ez dira ideiak, nahiak eta esperientziak pertsonen artean trukatzeko bitarteko soilak. Esandakoez gain, hizkuntzak, besteak beste, beraiei lotutako kulturen erakusle eta adierazpen sinboliko ere badira, beraz, hizkuntzak kultura horien zati dira eta haiei, neurri handi edo txiki batean, komunikaziorako oinarri ematen diete. Ez dago, beraz, kultur edukirik gabeko euskararik, ez dago, finean, hizkuntzak eta haiei lotutako kulturak bereizterik.

Oteizak Isturitzeko artistak euskalduna eta modernoa batera izatea badagoela esan zuenenean, euskalduna izatea mundua ikusteko era bat dela gaineratu zuen. Halaber, euskalduna izatearen identitate berezia oinarri kulturaletik ulertu behar dela zioen, ezen, haren aburuz, estetika baita bestelako egiten gaituena, eta honetan bi zutabe aipatu zituen, neolito garaiko harrespil hutsa eta hizkuntza, euskara.

Hain zuzen, gure aurrekoek, Neolitiko Aroan eratutako hileta oroigarri diren harrespilak, apaltasunez, dotoreziarik eta handinahikeriarik gabe unibertsora beso zabalik iruinarriz eratu zituzten berberak baliatu ditu, besteak beste, Xabier Garagorrik, erromatarren garaiko zirkulua edo koadrigek egin beharreko buelta »hastapenean, curriculum hitzak hori adierazten zuen» irudikatzerakoan. Izan ere, curriculum, gerora, ikasketen eduki edo programari deitu ohi zaio eta zuzendari izan denaren lanak Ikastolek »1996an» burututako Batzarrean agertutako kezka bati erantzuteko gutxieneko zorua ahalbidetu nahi zuen. Zein dira Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza bukatzean, hamasei urteko gazteak euskal kulturari buruz »gutxienez» ezagutu behar dituen gertaerak eta kontzeptuak, egiten jakin behar dituen prozedurak eta bereganatu behar dituen balioak eta jarrerak? Eta horren oinarri komuna beharko lukeena, euskal kulturari dagokionez, zer daukagu eta zer eduki nahi dugu »batez ere» denok batera, gaur eta hemen bizi garen askotariko euskaldunok?

Izan ere, kultur adierazpideari erreparatzen badiogu, eskoletan, euskara, historia, zientzia, musika, zein bestelako jakintza arloetarako baliatzen ditugun materialetara jo besterik ez dugu, gure kulturak zein presentzia urria izan duen edo duenean zein sistematizatu gabe dagoen ikusteko. Testuinguru horretan, azter dezagun, halaber, milaka erdaldun euskalduntzen diharduen euskaltegi sarearen curriculum proposamena eta testu mota desberdinak garatzeko heldulekuak bai, baina, euskal kulturari buruz ezer gutxi dagoela ohartuko gara, bada, zein da euskalduntzen ari garen belaunaldiaren kultur erreferentzia, ezpada, erdaraz sortutakoa eta sortzen dena. Halako baldintzetan, gure hizkuntza erabat indarberritzea, garatzea eta irautea lortuko ote dugu? Gure hizkuntzari atxikimendua izatea erdietsiko ote dugu?

EAEko eta Nafarroako Foru Erkidegoak eskolako curriculumaren %45ari berezko ezaugarriak erantsi ahal dizkiotela kontuan hartzen badugu, aspaldi egin beharreko lan sorta baten hasiera izan behar zuen Garagorrik zuzendutako Euskal curriculuma. Kultur ibilbidea. Adituen ekarpena izeneko lanak, ez da hala gertatu, ordea, eta, aurtengo San Joan egun bezperan kaleratu da. Hiru atal nagusitan antolatutako hamar gai-multzotan, hirurogeita hiru adituk, euskalduntasunaren begiez, jakintza-arlo desberdinetako berrogeita hamar gai jorratu dituzte, beraz, lan mardula, garrantzi handiko mugarria ezarri da, ezbairik gabe.

Baina, lana hasi baino ez da egin, ezen, orain bakarka landutako gaiak osotasun batean aztertu eta gutxienekoak zehazteari ekin behar baitzaio. Horren altzora, materialak ekoitzi eta argitaratu behar izango dira, irakasleak prestatu, e.a. luzea. Gainerako gizarte eremuetan ere »hedabideak, helduen euskalduntze eta alfabetatzea, kultur ekoizpenak, e.a.» hausnarketa bultzatu eta noranzko berean zein ekarpen egin dezaketen prozesuak bultzatu behar izango dira, beraz, protagonismo antzuak saihestuz, egitasmoa erabat garatu ahal izateko lankidetza giroa nagusitzeko eta aliantza estrategikoak gorpuzteko aroa da oraingoa.

Suarekin, kristautasunaren aurreko festekin eta udako solstizioa gurtzearekin lotuta daude egun hauetan, San Joan bezperako gauean bereziki, Euskal Herriko bazter gehien-gehienetan piztutako suek. Euskal curriculuma eraikitzeko sua piztu da, eginahalak egin ditzagun ez dadin sekula itzali.