Ekuadorrera iristeko imajina litezkeen bideen artean bat hautatu genuen guk: sormenarena. Errenteriako Mikelazulo Kultur Elkartearen ekimenez poeta, margolari, aktore eta musikariz osatutako taldea elkartu eta ideiak ereiteari ekin genion. Ekuadorrera zerbait berezia eraman nahi genuen. Hilabete batzuk beranduago, hazitakoari lehen kimuak irten zitzaizkion: Zubibegibidezu izena jarri genien kimu horiei guztiei. Besteak beste, Zer ote da Ekuador? ikuskizuna sortu genuen, txotxongilo, poesia, musika eta margoa uztartuz. Ekuadorren igarotzera gindoazen hamabost egunetan, ikuskizuna gu eta haien arteko zubi izatea nahi genuen.

Ameriketara abiatu aurretik, ordea, lan eskerga egin behar izan genuen. Posta elektronikoa mezulari fidel bilakatu zitzaigun, Ekuadorreko kontaktuekin komunikazio eguneratua ahalbidetuz.

Kontaktuak aipatu direnez, horra hemen lehena: CONAIE (Confederación de Naciones Indígenas del Ecuador). Elkarte honek herri amerikarren -kitxuen, txatxien, guaranien, shuarren- duintasunaren defentsan lanean dihardu hainbat esparrutan. CONAIE altxamendu zenbaiten bultzatzaile izan da azken urteetan, beti ere indigenen ahotsa bozgorailuz aldarrikatzeko. Hauteskundeen zirrikituetan ere Lucio Gutierrezekin koalizioa osatu zuen konfederakuntzak, hau gobernura iristean helduko zitzaien ekaitza sumatu gabe. Egun hausturak lotzen ditu.


CONAIEko kideak zain ziren aireportura iritsi ginenean. Lehen agur bizkorraren ondoren, generamatzan maleta eta kaxa guztiak jeep batean sartu eta autoetan ekin genuen Quitorantz. Sumendiz inguratutako 40 kilometroko bailaran kokatuta dago hiriburua. Suzko mendien oin, belaun eta izterretaraino kasik, etxeak uholdean jausten dira goraka. Iluntzear zen larunbata. Kalean trafikorik ez apenas. Planifikazio karratuaren eredua jarraituz, amaitu gabeak ziruditen etxe eta espaloien artean galtzen ziren etorbide zabalak. Hormek, ahots anonimoen kaligrafiaz, hamaika aldarri egiten zituzten urtutako margoez.

Bidaia-lagun paregabeak izan genituen Nidia, Nelly eta Enperatriz. Etsipen hitza ezagutzen ez duten emakumeak, herrien eskubideen borrokalari gartsuak, komunitateen duintasunaren ahotsa.

Quiton egin genuen lehen gau hartan ezagutu genuen Marialuz Albuja olerkaria. Adiskide izan ginen, oroituz, sei soka, rona... eta poesiak, eztarriak urratu arte. Berari esker, hurrengo egunean, Trilce izeneko kafe antzokian Ekuadorreko hainbat olerkari, margolari, abeslari eta abarrekin saio inprobisatu bat egin genuen, txalaparta eta gitarraren erritmora.


Emanaldi eta hiriko urduritasunetik atera ginen. Goizeko 6etan, zerua argitu berritan, iparralderantz jo genuen, Esmeralda probintziara. Izen bera duen hirian hitzordua genuen, Bizitza eta Hitza Fundazioak zenbait hezkuntza arduradunekin batera Txatxi herriko eskolentzat prestatutako eskola liburuen aurkezpena egiteko. Hurrengo geltokia: Borbon izeneko kaia -Cayapas ibaian garrantzitsuena omen da-. Esklabutza garaian Afrikatik heldutako itsasontzi batek hondoa jo eta bertan bizitzen gelditutakoen oinordekoek osatzen dute bertako populazioa. Borbondik motorezko enbor-ontzian ia hiru orduko bidea egin genuen. Landaretza lotsagabe azaldu zitzaigun, berde koloreko ñabardura guztiekin. Ipurtargiek bi ertzak distiraka markatzen zituzten, gauero lez, Pichiyakura iristeko.

Pichiyakun txatxiak zain genituen. Ibaiaren saihetsean, etxola, palmondo eta lokatz. Argi-indarra, gure gisan, iritsi berria zen. Han, emazteak lanean: ez bazen baratzean, sukaldean; ez bazen seme-alabekin, ibaian. Bestela, apaiz ebanjelista estatubatuarrari entzun beharrean. Gizonezkoak, aldiz, kanoekin atzera eta aurrera.

Etengabe airean ibili gintuztenak haurrak izan ziren. Nonbait, hamahiru jostailu berri ginen haientzat. Haurrekin gauzatu genuen gure egitasmoa hein handi batean. Oiartzungo Haurtzaro ikastolako haurrek Euskal Herriko ipuinak marrazki bidez ezagutarazten zizkieten Pichiyakukoei, eta alderantziz. Ipuin mordoa ilustratu genuen bertako kondairekin. Emanaldia ere egin genuen. Bertakoen erreakzio bitxiak oraindik ere ematen digu zer pentsatu.

Joateko garaia ailegatu zen eta irteterakoan, enbor-ontzian korronteari segika gindoazela, pittin bat gatzatu genuen Cayapas ibaia, gure malkoekin.


Atzera hego-mendebaldera jo genuen ondoren, Andeen buztana igurtziz, Ibarra hiritik gertu dagoen Pucahuaico geltokira joateko. Kitxuak ezagutzeko beta izan genuen han. Artoaren inguruko herria dugu izatez, eta beste herrien antzera, gutxietsitako kultura topatu genuen bertan. Hiri bortitzaren aurrean hizkuntza, usadio eta lur propioak mantendu nahi dituen herria. CONAIEk lagunduta, tailerrak egin genituen eskola mordo batean. Gure egonaldiaren bigarren aste osoa igaro genuen bertan.

San Clementen eta Pucará-San Roquen oso emakume bereziak ezagutu genituen. Gobernuaren aurkako altxamenduaz hitz egin ziguten amona eder zenbaitek eta berreskuratu beharreko estimaz, aldiz, gazteenek. Bisita horietatik guztietatik bat gogotik ezin kenduan gabiltza oraindik ere: Yuracruzeko komunitatekoei eskaini genien emanaldia, hain zuzen. Paramilitarrek basatiki zigortutako jendea ikusle izan genuen. Txaloak jo zituzten eta baita hitza hartu ere. Beren iritzi zorrotz sentituekin, ederki biluztu zituzten gure miseriak. Haien malkoak gure egin genituen.

Quitora itzultzeko ordua heldu zen. Aireportuan maletak aurrekoan baino astunago nabaritu genituen. Nork dio emozioek ez dutela pisurik? Ereindako fruitua besapean genuela itzuli ginen etxera. Ekuadorretik itzultzeko bide askotarikoen artean, ederrenetik.