Javier Cercasek dioenez, "bidaiatzea, berez bidaiatzea deritzona, jadanik ez du ia inork egiten, turismoa bidaiaren suzedaneoa bihurtu denez gero". Eta paradoxikoa da: turismoak bidaia ordezkatu duen aro honetan, bidaia-liburuak inoiz baino ugariagoak dira. Gero eta urrunago, gero eta merkeago abiatzen gara oporretan mendebalde postmoderno-aberats honetako hiritarrok, baina, aldi berean, badirudi sekulako grina sortu zaigula gure lekualdaketa horien berri emateko, paper inprimatuan ahal izanez gero. Onartzen dut ez dudala guztiz ulertzen kontua: Marko Poloren garaian, jendea baserriko ataritik apenas lekutzen ez zenean, bazuen zentzurik bidaia-literaturak, eta hala izan zen XIX. mendera eta are, akaso, XX. mendearen lehenengo erdialdera arte; ez da ahaztu behar, bestalde, garai haietako esplorazio-literatura eta koloniakuntza-prozesua estuki lotuta zihoazela: bidaia-kronikak, misiolariak bezala, inperialismoaren zartakoaren aurrekariak izan ohi ziren.

Egun, ordea, National Geographic-eko DVDek munduko paraje guztiak egongelara ekartzen dizkigutenean, kioskoak bidaien inguruko aldizkariez josita daudenean, hamabi orduren buruan antipodetan utziko gaituen abioirako txartela erosi dezakegunean, Interneten bitartez jaso daitekeen informazioarekin egonaldi newyorktar bat xehetasun guztiekin eraiki dezakegunean -egonaldi erreal batek eskaini dezakeena bezain emaitza errealista lortuz, bestalde-... inoiz baino bidaia-kronika gehiago argitaratzen dira. Azkeneko oporraldiaren diapositibak erakutsi nahi izaten dizkiguten adiskide astun horien sindromeak jota dirudite zenbait idazlek: ez dute etsiko beren etxera eraman eta saio guztia irentsarazten diguten arte -argazki digitalen aroak halakoen amaiera ekarriko zuelakoan geunden, baina bizkorregi poztu ginen: orain etxera bidaltzen digute saioa, e-mailez, posta-kutxa elektronikoa guztiz blokeatuz, gehienetan-...

Euskal liburugintza ez da gaitz horretaz libratu, aipatu bezala, eta urtetik urtera gora doa ildo honetan koka daitezkeen liburuen ekoizpena. Zalantzarik ez daukat honetan inguruko literaturen joerei jarraitu baino ez diegula egiten, eta kontuak izan dezakeela baita sustrai soziologiko bat ere -badakizue, egun, oporretan bidaiarik egiten ez baduzu, eta ahal izanez gero urrun, ergeltzat hartzen zaituzte-. Baina ez dakit zein puntutaraino ez den ere irentsi dugula, amua eta guzti, hainbestetan errepikatu zaigun leloa, "nazionalismoa bidaiatuz sendatzen den gaixotasuna" dela dioen hura; ba gu, zer demontre, kosmopolitenak eta errarienak -abertzale izateari utzi gabe, noski-, eta hortxe dituzue frogak, paper kilotan neurtuta. Uholde honen aurrean euskal bidaia-kronikariei eska dakiekeen gutxienekoa koordinatzea da, nik uste: ez dakit zer zentzu duen Ekialdeko mamuak bezalako lan bat argitaratzea (Elkar 2002), ia bidaia bera kontatu baziguten, ikuspuntu originalago batetik gainera, Txirringaren aienean liburuan (Txalaparta 1998); tira, halakoetan garraiobidez aldatzea komeniko litzateke, gutxienez: ez dakit zergatik txirringarekiko obsesio hori, 4x4koa edo patinete elektrikoa existitzen direlarik...

Norbaitek esan lezake halako liburuak ez erostearekin nahikoa litzaidakeela -baina hain da handia tentazioa, eta, bestalde, kanona ezartzen ez duten bitartean behintzat, hortxe daude bibliotekak...-. Arazoa da generoak aldizkari espezializatuen eta liburuen mugak gainditu eta nonahitik egiten digula eraso, posta elektronikoz igorritako argazki-saio horien antzera; azken aldi honetan, bereziki, egunkarietako zutabeetatik. Egileak sinetsita daude Euskal Herriko mugetatik kanpo egiten duten irtenaldi ñimiñoena guri kontatzeko eskubidea dutela, eta Ponto Euxinoan, Syldavian edo aurrerabideak gaiztoki mehatxatutako Hirugarren Munduko auskalo zein lekutan kokatzen dituzte beren parabola gatzgabeak, horrekin interes handiagoa eransten dietelakoan. Zer esanik ez, ez da zertan hala gertatu behar, ezta gertatzen ere, askotan.

Jakina, badaude salbuespenak. Gehiago badira ere, nik bi aipatu nahiko nituzke hemen. Bata Juanjo Olasagarreren Mandelaren Afrika liburua da (Susa, 1998): apartheid osteko Hego Afrikara egindako bisitaren kontakizuna, bizia, anitza, umore tantarik falta ez duena, eta, funtsean, gure gatazkaren orainaren eta etorkizunaren bihotzerainoko bidaia baizik ez dena, azkeneko orrialdeak garbi uzten duen bezala. Bestea, tamalez arrakastarik ukan ez zuen Jokin Muñozen Atlantidara biajia (Alberdania, Zerberri, 2000), bidaia-genero honen benetako ifrentzua, munduko zokorik exotikoenera ez ezik, Nafarroa sakonean zehar oinez egindako ibilaldia kontatzen zaigulako bertan, bidaiaria bera zipriztintzen duen ikuspuntu ezin kritikoago -eta dibertigarriago- batetik.

Jorge Riechmannek dioen bezala, "bidaia beti da, batik bat, barne-bidaia: planetaren mugetara heldu garen -masa-turismoaren- aro honetan, bada garaia intuizio hori aintzat hartzeko, zinez".